ابن‌ابی‌زمنین ابوعبدالله محمد بن عبدالله مری
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
اِبْن‌ِ اَبی زَمَنَیْن، ابو عبدالله محمد بن عبدالله بن عیسی بن محمد ابراهیم مُرّی (۳۲۴-۳۹۹ق/۹۳۶-۱۰۰۹م)،
فقیه
مالکی
، محدّث ،
واعظ ،
ادیب و
شاعر اندلسی.
وی در اِلبیره زاده شد.
ابن بشکوال
تبار او را از تَنَس (شهری در الجزایر امروزی) و
قاضی عیاض از ناحیه عَدْوه (منطقه‌ای در مغرب) از قبیله نَفْزَه دانسته است.
او نمی‌دانست که چرا خاندانش به ابن ابی زمنین شهرت یافته‌اند و دراین‌باره می‌گفت: به سبب هیبتی که از پدر بر دل داشتم جرأت این پرسش را بر خود ندادم.
وی ظاهراً در آغاز حیات علمی خود،
فقه و
حدیث را نزد پدرش که فقیه بود، فرا گرفت.
سپس به قُرطبه سفر کرد و در آن‌جا سُکنی گزید و با کسب محضر اساتید آن سامان یکی از بزرگان قُرطبه شد و کلام او مورد وثوق عام و خاص گردید.
او در فقه مالکی صاحب فتوا بود
و آوازه کتابهایش مانند المنتخب در زمان حیات او همه جا پیچید.
ابن ابی زمنین عالمی وارسته و در تهذیب خود کوشا و دقیق بود
و شهرت او بیش‌تر به سبب تألیفاتش در باب وعظ،
زهد و اخبار نیکان است.
او از سلطان دوری می‌گزید و در وعظ از چنان بیان شیوا و مؤثری برخوردار بود که قلب‌ها را به سوی خود جذب می‌کرد.
ابن ابی زمنین در بجّانه از
سعید بن فحلون حدیث شنید و مختصر
ابن عبدالحکم و نیز چند حدیث را بر او خواند، و عموم روایات سعید بن فحلون را از طریق پدرش
عبدالله بن عیسی فراگرفته بود. علاوه بر این وی در قرطبه از
محمد بن معاویه قرشی ،
اسحاق بن ابراهیم ،
احمد بن مُطّرف ،
احمد بن شامه ،
وهب بن مسرّه ،
ابن جزّار قروی ،
ابان بن عیسی ابن محمد ،
احمد بن حزم، ابن احمر ،
احمد بن عطار ،
محمد بن قاسم بن هلال و دیگران حدیث شنید
و نزد ابوابراهیم و
اسحاق طُلیَطُلی فقه آموخت..
اهل قرطبه و دیگران از او فقه آموختند و
ابوزکریا قلیعی ،
ابوعمر بن حذّاء ،
حکم بن محمد ،
هشام بن سوار ،
قاضی یونس ،
حسین بن غسّان ،
ابو عبدالله بن الحصار از او روایت کردند.
ابن ابی زمنین سرانجام به
زادگاه خود اِلبیره بازگشت و در همان‌جا درگذشت.
از ابن ابی زمنین آثاری در دست است که بیش‌تر به روش ابن ابی الدّنیا (ه م) نوشته شده است.
آنچه از اشعار وی در دست است، در زهد و موعظه، توجه به مرگ و معاد و نکوهش دنیاست
اما در این مآخذ به جای ابن ابی زمنین به غلط ابن ریمین آمده است. آثار او عبارتند از:
اصول السّنّه یا رسالة فی عقیدة اهل السّنّة، که نسخه‌ای از آن در روان کوشک استانبول است
مختصر تفسیر ابن سلاّم،
یا تفسیر القرآن. نسخه نادری از این تفسیر در
کتابخانه جامع قرویّین در فاس موجود است که در ۳۹۵ق نوشته شده و بر مصنّف قرائت شده است
قدوةالغازی
.
منتخب الاحکام، در فقه که در ۱۳۰۸ق/۱۸۹۱م در الجزایر به طبع رسیده است.
آثار بسیار دیگری هم به او منسوب است که در مآخذ و فهارس متعدد از آن‌ها یاد شده است.
(۱) ابن بشکوال، خلف، الصلة، به کوشش عزت عطار حسینی، قاهره، ۱۹۵۵م.
(۲) ابن خاقان، فتح، مطمح الا´نفس، قسطنطینه، ۱۳۰۲ق/۱۸۹۲م.
(۳) ابن عماد، عبدالحی، شذرات الذهب، قاهره، ۱۳۵۰ق/۱۹۳۱م.
(۴) ابن فرحون، ابراهیم، الدیباج المذهَب، به کوشش محمد احمد ابوالنور، قاهره، ۱۹۷۴م.
(۵) پالنسیا، آنخل گونزالس، تاریخ الفکر الاندلسی، ترجمه حسین مؤنس، قاهره، ۱۹۵۵م.
(۶) تذکرة النوادر، حیدرآباد دکن، ۱۳۵۰ق/۱۹۳۱م.
(۷) ثعالبی، عبدالملک، یتیمة الدهر، قاهره، ۱۳۵۲ق/۱۹۳۴م.
(۸) حَمیدی، محمد، جذوة المقتبس، به کوشش ابراهیم الابیاری، بیروت، ۱۴۰۳ق/ ۱۹۸۳م.
(۹) خلاّف، محمد عبدالوهاب، «الفقیه ابن ابی زمنین و مخطوطة منتخب الاحکام»، مجله معهد المخطوطات العربیة، س ۳۰، شم ۱، ۱۴۰۶ق.
(۱۰) داوودی، محمد، طبقات المفسرین، بیروت، ۱۴۰۳ق/۱۹۸۳م.
(۱۱) ذهبی، شمس‌الدین محمد، سیر اعلام النبلاء، به کوشش شُعیب ارنؤوط و محمد نعیم عرقوسی، بیروت، ۱۴۰۳ق/۱۹۸۳م.
(۱۲) ذهبی، شمس‌الدین محمد، العبر، به کوشش فؤلد سید، کویت، ۱۹۶۱م.
(۱۳) سید، فؤاد، فهرس المخطوطات المصورة، قاهره، ۱۹۵۴م.
(۱۴) قاضی عیاض،
ابوالفضل، ترتیب المدارک، به کوشش احمد بکیر محمود، بیروت، ۱۹۶۷م.
(۱۵) مخلوف، محمد، شجرة النور الزکیة، بیروت، ۱۳۴۹ق/ ۱۹۳۰م.
(۱۶) GAL، S، گیین روبلس، F، Catalogo د لس Manuscritos Arabes، مادرید سال ۱۸۸۹.
(۱۷) نیکل، AR، آموزشی ویبولتین - شعر عربی، بالتیمور، ۱۹۴۶.
دانشنامه بزرگ اسلامی، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، برگرفته از مقاله «ابن‌ابی‌زمنین»،ج۲ ص۸۱۵.
