ابن‌ابی‌المعالی
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
ابن ابی المعالی از بزرگ‌ترین
لغت‌شناسان و اهل
نیشابور بود.
اِبْن‌ِ اَبی الْمَعالی، تاج‌الدّین محمود خُواری، یا خواری۱، از بزرگ‌ترین لغت‌شناسان
نیشابور زنده در ۵۸۰ق/ ۱۱۸۴م. به قول
سیوطی ،
از خاندانی کهن که بسیاری ازافراد آن در
قضا و
حکومت دست داشتند.
وی را گاه «ابن الخواری» خوانده‌اند و «خواری»، منسوب به شهر خوار بین
ری و
سمنان ، در متون عربی خواری۲
ضبط شده است.
ضبط «حواری» در
معجم‌الادباء ظاهراً نادرست است.
از زندگی او تنها این را می‌دانیم که در نیشابور زیست،
شعر و
نثر نیکو داشت و نزد
میدانی (د ۵۱۸ق/ ۱۱۲۴م) ادب آموخت.
تنها کتابی که از او می‌شناسیم، در باب
لغت است: کتاب
ضالَّة الا´دیب فی الجمع بین الصّحاح و التّهذیب ، یا ضالَّة الا´دیب من الصّحاح و التّهذیب که در واقع مجموعه انتقادهای او بر
صحاح
جوهری است.
یاقوت
برخی از اطلاعات خود درباره
احمد بن علی بیهقی معروف به بوجعفرک (د ۵۴۴ق/۱۱۴۹م) را از مقدمه همین کتاب
استخراج کرده است، امّا
عطار ، در مقدمه مفصّلی که بر صحاح نوشته،
ظاهراً در اثر قرائت نادرست متن یاقوت، آنچه را ابن ابی المعالی درباره بیهقی گفته، سخن این درباره آن دیگری پنداشته و ناچار به نتایج نادرستی رسیده است.
عطار گوید: کهن‌ترین مختصری که بر صحاح نوشته شد، کتاب
ینابیع اللغة ، از آن‌ِ ابن ابی المعالی است، و نیز گوید کتاب دیگری به نام
المحیط بلغات القرآن داشته است، و کتاب صحاح را حفظ کرده بود؛ اما این موارد همه به بیهقی مربوط است نه، ابن ابی المعالی.
(۱) عبدالرحمان سیوطی، بغیة الوعاة، به کوشش محمّد ابوالفضل ابراهیم، بیروت، ۱۳۸۴ق/۱۹۶۴م.
(۲) عبدالرحمان عطّار، احمد عبدالغفور، مقدّمة الصّحاح، بیروت، ۱۴۰۴ق/ ۱۹۸۴م.
(۳) یاقوت، معجم‌الا´دباء.
دانشنامه بزرگ اسلامی، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، برگرفته از مقاله « ابن ابی المعالی »، ج۲،ص۸۵۲.
