• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

ابن ‌کلاب

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف



ابن کُلاّب‌ عبدالله بن سعید بن محمد قطان (م‌ ۲۴۰ق)، از متکلمان زمان مامون عباسی و در راس دانشمندان علم کلام در قرن سوم هجری قمری در بصره بود.



ابومحمد عبدالله بن سعید بن محمد بن کُلاّب قطان، مشهور به ابن کلاّب، از متکلمان زمان مامون عباسی (خلافت ۱۹۸-۲۱۸ق) بود که در بصره می‌زیست و در راس دانشمندان علم کلام در بصره قرار داشت. داود ظاهری از شاگردان اوست. بعضی حارث محاسبی را نیز از شاگردان او دانسته‌اند.


پیروان او را نیز کُلاّبیّه خوانده‌اند و بعضی از آنها به ابوالحسن اشعری پیوستند. ابوالحسن اشعری بعضی از عقاید و نظرات او را در مورد اسما و صفات باری‌ تعالی در کتاب مقالات الاسلامیین نقل کرده است. ابن ندیم او را از حشویه دانسته است. «حشویه» لقب تحقیرآمیزی است که بعضی از علمای کلام مانند معتزله به اصحاب حدیث دادند، زیرا اینان غالباً قائل به تجسّم و تشبیه خداوند بودند.
ابن حجر می‌گوید: منظور ابن ندیم از اینکه او از حشویه بوده، این است که بر طریق پیشینیان، آیات و احادیث مربوط به صفات خدا را تاویل نمی‌کرده و به ظاهر آن استدلال می‌کرده است. به گفته ابن ندیم، ابن کُلاّب با عباد بن سلمان نیز مناظراتی داشته و از عقاید او این بوده که می‌گفت: کلام خدا همان خداست. و به بیان دیگر اینکه خداوند را کلامی مسموع نیست و جبرئیل چیزی از خداوند نشنیده است و آنچه را که به پیغمبران ابلاغ می‌کند از خدای متعال نمی‌شنود، بلکه به او الهام می‌گردد و بدون کلام آن را به پیغمبران می‌رساند و خلاصه اینکه کلام خدای متعال ازلی و قائم به ذات اوست و تورات، انجیل، زبور و قرآن همه یک چیز بیشتر نیستند و همه آنچه را می‌شنویم حکایتِ کلام خدای متعال است.
[۱۰] بدوی، عبدالرحمن، مذاهب الاسلامیین، ج۱، ص۱۶۵.
[۱۱] بدوی، عبدالرحمن، مذاهب الاسلامیین، ج۱، ص۴۷۳.



ابن ندیم گوید: به‌جهت همین عقاید، عباد بن سلمان او را نصرانی می‌خوانده است و ابوالعباس بغوی هم از فیشون نصرانی نقل کرده که اگر او زنده می‌ماند ما مسلمین را به دین نصرانیت در می‌آوردیم.
به گفته سبکی، از آنجا که عباد بن سلمان از رؤسای معتزله بوده، از این‌رو آنچه در حق ابن کُلاّب می‌گوید اعتباری نداشته و به منظور تشنیع بر او بوده است. به هر‌حال او از اهل‌سنت است و نه او و نه کسی که از کمترین قوه تمییز برخوردار باشد، نمی‌گوید که کلام خدا همان خداست.
ذهبی نیز معتقد است: تهمت‌هایی که بر او زده‌اند باطل و بی‌اساس است، بلکه او نزدیک‌ترینِ متکلمان به سنت پیغمبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) بوده است.


وفات ابن کُلاّب‌ اندکی پس از سال ۲۴۰ق واقع شده است.


تالیفات وی عبارت‌اند از: خلق الافعال الرّد علی المعتزلة و الصفات. شیخ مفید (م۴۱۳ق) در ردّ این کتاب، الرّد علی ابن کُلاّب فی الصفات را نوشته است.
[۲۴] یمانی، احمد بن یحیی، المنیة و الامل، ص۲۳.
[۲۵] یمانی، احمد بن یحیی، المنیة و الامل، ص۱۰۹.
[۲۷] عبادی، محمد بن احمد، طبقات الفقهاء الشافعیه، ص۷۰.



۱. ابن حجر عسقلانی، احمد بن علی، لسان المیزان، ج۳، ص۲۹۰.    
۲. ذهبی، محمد بن احمد، سیر اعلام النبلاء، ج۱۱، ص۱۷۴.    
۳. اشعری، علی بن اسماعیل، مقالات الاسلامیین، ص۵۱۷.    
۴. اشعری، علی بن اسماعیل، مقالات الاسلامیین، ص۵۴۸.    
۵. ابن ندیم، محمد بن اسحاق، الفهرست، ص۲۲۴.    
۶. محمدجواد مشکور و کاظم مدیرشانه‌چی، فرهنگ فرق اسلامی، ص۱۵۹.    
۷. ابن حجر عسقلانی، احمد بن علی، لسان المیزان، ج۳، ص۲۹۱.    
۸. ابن ندیم، محمد بن اسحاق، الفهرست، ص۲۲۴.    
۹. مشکور، محمدجواد، فرهنگ فرق اسلامی، ص۳۶۸.    
۱۰. بدوی، عبدالرحمن، مذاهب الاسلامیین، ج۱، ص۱۶۵.
۱۱. بدوی، عبدالرحمن، مذاهب الاسلامیین، ج۱، ص۴۷۳.
۱۲. ابن ندیم، محمد بن اسحاق، الفهرست، ص۲۲۴.    
۱۳. سبکی، عبدالوهاب بن تقی‌الدین، طبقات الشافعیة الکبری، ج۲، ص۲۹۹.    
۱۴. ذهبی، محمد بن احمد، سیر اعلام النبلاء، ج۱۱، ص۱۷۵.    
۱۵. سبکی، عبدالوهاب بن تقی‌الدین، طبقات الشافعیة الکبری، ج۲، ص۲۹۹.    
۱۶. ابن ندیم، محمد بن اسحاق، الفهرست، ص۲۲۴.    
۱۷. نجاشی، احمد بن علی، رجال النجاشی، ص۴۰۰.    
۱۸. شیخ مفید، الفصول المختاره، ص۷۵.    
۱۹. شیخ مفید، الجمل، ص۲۴.    
۲۰. سمعانی، عبدالکریم بن محمد، الانساب، ج۱۱، ص۱۸۳.    
۲۱. آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، الذریعه، ج۱۰، ص۱۷۸.    
۲۲. بغدادی، اسماعیل بن محمد، هدیة العارفین، ج۱، ص۴۴۰.    
۲۳. شهرستانی، محمد بن عبدالکریم، الملل و النحل، ج۱، ص۱۰۵.    
۲۴. یمانی، احمد بن یحیی، المنیة و الامل، ص۲۳.
۲۵. یمانی، احمد بن یحیی، المنیة و الامل، ص۱۰۹.
۲۶. ابن ماکولا، علی بن هبةالله، الاکمال، ج۷، ص۱۳۶.    
۲۷. عبادی، محمد بن احمد، طبقات الفقهاء الشافعیه، ص۷۰.
۲۸. زرکلی، خیرالدین، الاعلام، ج۴، ص۹۰.    
۲۹. کحاله، عمررضا، معجم المؤلفین، ج۶، ص۵۹.    



پژوهشگاه فرهنگ و معارف اسلامی، دائرة المعارف مؤلفان اسلامی، ج۱، ص۴۸۴، برگرفته از مقاله «عبدالله قطان».






جعبه ابزار