• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

ابن صائغ شمس‌الدین

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف



اِبْن‌ِ صائِغ‌، شمس‌الدین‌ محمد بن‌ عبدالرحمان‌ (۷۰۴-۷۷۶ق‌/ ۱۳۰۴- ۱۳۷۵م‌)، نحوی‌، لغوی‌، محدث‌ و فقیه‌ حنفی‌ مصری‌ است.



در قاهره‌ به‌ دنیا آمد و ابتدا نزد شیخ‌ محمد مصری‌ و پس‌ از وی‌ نزد شیخ‌ تقی‌الدین‌ محمد بن‌ احمد صائغ‌ قرائات‌ سبع‌ و عشر را فراگرفت‌. نحو را از ابوحیان‌، معانی‌ و بیان‌ را از شیخ‌ علاءالدین‌ قونوی‌ و قاضی‌ جلال‌الدین‌ قزوینی‌ و فقه‌ را از قاضی‌ برهان‌الدین‌ ابراهیم‌ بن‌ عبدالحق‌ آموخت‌.

۱.۱ - سفر به دمشق

در ۷۲۸ق‌ به‌ دمشق‌ سفر کرد
[۱] ابن‌ جزری‌ محمد، غایة النهایة به‌ کوشش‌ گ‌ برگشترسر، ج۲، ص۱۶۳، قاهره‌، ۱۳۵۲ق‌/۱۹۳۳م‌.
و در حلقه درس‌ شیخ‌ اثیرالدین‌ و شیخ‌ شهاب‌الدین‌ ابن‌ مرحّل‌ شرکت‌ کرد
[۲] صفدی‌ خلیل‌، الوافی‌ بالوفیات‌ به‌ کوشش‌ هلموت‌ ریتر، ج۳، ص۲۴۴، بیروت‌، ۱۹۶۱م‌.
و از دَبُّوسی‌، حجّار، مَزّی‌ و برزالی‌ و دیگران‌ حدیث‌ شنید و در علوم‌ مختلف‌ سرآمد اقران‌ شد و ریاست‌ تدریس‌ علوم‌ نحو و قرائت‌ را در مسجد جامع‌ اموی‌ دمشق‌ به‌ عهده‌ گرفت‌.
[۳] ابن‌ جزری‌ محمد، غایة النهایة به‌ کوشش‌ گ‌ برگشترسر، ج۲، ص۱۶۳، قاهره‌، ۱۳۵۲ق‌/۱۹۳۳م‌.
[۴] سیوطی‌، بغیة الوعاة به‌ کوشش‌ محمد ابوالفضل‌ ابراهیم‌، ج۱، ص۱۵۵، قاهره‌، ۱۳۸۴ق‌/ ۱۹۶۴م‌.


۱.۲ - بازگشت به قاهره

وی‌ پس‌ از مدتی‌ بار دیگر به‌ قاهره‌ بازگشت‌ و در مسجد جامع‌ ابن‌ طولون‌ به‌ تدریس‌ مشغول‌ شد
[۵] ابن‌ حجر عسقلانی‌ احمد، الدرر الکامنة، ج۵، ص۲۴۹، حیدرآباد دکن‌، ۱۳۹۶ق‌/۱۹۷۶م‌.
و درس‌ او سخت‌ مورد استقبال‌ قرار گرفت‌.


در ۷۶۹ق‌/۱۳۶۸م‌ شاگرد مشهورش‌ ابن‌ جزری‌ ناچار شد به‌ سبب‌ گرفتاریهای‌ فراوان‌ استاد در درسهای‌ شبانگاهی‌ او شرکت‌ جوید و به‌ همین‌ ترتیب‌ بود که‌قرآن‌ را با قرائت‌ سبع‌ و عشر نزد استاد خواند. شیخ‌ عمر خفاف‌ نیز از جمله‌ کسانی‌ بود که‌ شب‌ هنگام‌ در درس‌ حاضر می‌شد.
[۶] ابن‌ جزری‌ محمد، غایة النهایة به‌ کوشش‌ گ‌ برگشترسر، ج۲، ص۱۶۴، قاهره‌، ۱۳۵۲ق‌/۱۹۳۳م‌.
ابن‌ لبان‌
[۷] ابن‌ جزری‌ محمد، غایة النهایة به‌ کوشش‌ گ‌ برگشترسر، ج۲، ص۱۶۳، قاهره‌، ۱۳۵۲ق‌/۱۹۳۳م‌.
و جمال‌ بن‌ ظهیره‌ و عبدالرحمان‌ بن‌ جماعه‌ را نیز در شمار شاگردان‌ او ذکر کرده‌اند.
[۸] سیوطی‌، بغیة الوعاة به‌ کوشش‌ محمد ابوالفضل‌ ابراهیم‌، ج۱، ص۱۵۶، قاهره‌، ۱۳۸۴ق‌/ ۱۹۶۴م‌.



وی‌ در آغاز به‌ شعر و ادب‌ توجهی‌ نداشت‌، اما معاشرت‌ با صفدی‌، تمایل‌ او را به‌ شعر برانگیخت‌ و به‌ گفته صفدی‌
[۹] صفدی‌ خلیل‌، الوافی‌ بالوفیات‌ به‌ کوشش‌ هلموت‌ ریتر، ج۳، ص۲۴۴، بیروت‌، ۱۹۶۱م‌.
از آن‌ پس‌ اندک‌ اندک‌ به‌ سرودن‌ شعر پرداخت‌ و در آن‌ چندان‌ مهارت‌ یافت‌ که‌ در شمار ادیبان‌ و شاعران‌ عصر خود درآمد. از اشعار وی‌ مجموعاً ۲۹ بیت‌ موجود است‌.
[۱۰] صفدی‌ خلیل‌، الوافی‌ بالوفیات‌ به‌ کوشش‌ هلموت‌ ریتر، ج۳، ص۲۴۴-۲۴۵، بیروت‌، ۱۹۶۱م‌.
[۱۱] تمیمی‌ تقی‌الدین‌، التراجم‌ السنیة فی‌ اخبار الحنفیة، ج۱، ص۷۶۴، نسخه عکسی‌ موجود در مرکز.
[۱۲] تمیمی‌ تقی‌الدین‌، التراجم‌ السنیة فی‌ اخبار الحنفیة، ج۱، ص۷۶۵، نسخه عکسی‌ موجود در مرکز.
این‌ اشعار که‌ در قالب‌ غزل‌ و پند و اندرز سروده‌ شده‌، نمایانگر پاره‌ای‌ از خصوصیات‌ شعر عصر انحطاط نیز هست‌. معاشرت‌ ابن‌ صائغ‌ با صفدی‌ مدتها ادامه‌ داشت‌ و می‌دانیم‌ که‌ وی‌ در ۷۳۷ق‌ شماری‌ از سروده‌های‌ خود را برای‌ صفدی‌ خواند.
[۱۳] صفدی‌ خلیل‌، الوافی‌ بالوفیات‌ به‌ کوشش‌ هلموت‌ ریتر، ج۳، ص۲۴۴، بیروت‌، ۱۹۶۱م‌.



وی‌ همچنین‌ با شیخ‌ جمال‌الدین‌ عبدالرحیم‌ اسنوی‌، شیخ‌ شافعی‌ ملاقات‌ کرد
[۱۴] ابن‌ جزری‌ محمد، غایة النهایة به‌ کوشش‌ گ‌ برگشترسر، ج۲، ص۱۶۴، قاهره‌، ۱۳۵۲ق‌/۱۹۳۳م‌.
و علاوه‌ بر اینان‌ با دولتمردان‌ روزگار خود نیز معاشرت‌ داشت‌.
[۱۵] تمیمی‌ تقی‌الدین‌، التراجم‌ السنیة فی‌ اخبار الحنفیة، ج۱، ص۷۶۴، نسخه عکسی‌ موجود در مرکز.
ابن‌ صائغ‌ مدتی‌ در مصر ریاست‌ دارالعدل‌ و در ۷۷۳ق‌ منصب‌ قضای‌ لشکر را برعهده‌ گرفت‌
[۱۶] ابن‌ جزری‌ محمد، غایة النهایة به‌ کوشش‌ گ‌ برگشترسر، ج۲، ص۱۶۴، قاهره‌، ۱۳۵۲ق‌/۱۹۳۳م‌.



مرگ‌ او در ۱۳ شعبان‌ ۷۷۶ق‌
[۱۸] ابن‌ جزری‌ محمد، غایة النهایة به‌ کوشش‌ گ‌ برگشترسر، ج۲، ص۱۶۴، قاهره‌، ۱۳۵۲ق‌/۱۹۳۳م‌.
یا به‌ گفته ابن‌ تغری‌ بردی‌
[۱۹] ابن‌ تغری‌ بردی‌، النجوم‌، ج۱۱، ص۱۳۸.
در ۱۲ شعبان‌۷۷۷ق‌ در قاهره‌ اتفاق‌ افتاد و به‌ قول‌ سیوطی‌
[۲۰] سیوطی‌، بغیة الوعاة به‌ کوشش‌ محمد ابوالفضل‌ ابراهیم‌، ج۱، ص۱۵۶، قاهره‌، ۱۳۸۴ق‌/ ۱۹۶۴م‌.
میراث‌ کلانی‌ از خود به‌ جای‌ گذاشت‌.


آثار و مصنفّات‌ وی‌ که‌ نسخه‌های‌ آنها در کتابخانه‌های‌ مختلف‌ موجود است‌ عبارتند از:
۱. الرقم‌ علی‌ البُردة یا شرح‌ قصیدة البردة، در دارالکتب‌،
[۲۱] سید، خطی‌، ج۱، ص۴۳۹.
وین‌، ملّی‌ بلغار،
[۲۲] درویش‌ عدنان‌، فهرس‌ المخطوطات‌ العربیة المحفوظة فی‌ المکتبة الشعبیة بصوفیة، ج۲، ص۲۵۲، دمشق‌، مطبعة جامع‌ دمشق‌.
ملی‌ تبریز،
[۲۳] ملی‌ تبریز، خطی‌، ج۲، ص۸۹۵.
لایپزیگ‌؛
۲. شعری‌ درباره صید، در برلین‌؛
۳. المرقاة فی‌ اعراب‌ لااله‌ الاالله‌، در دارالکتب‌؛
[۲۴] خدیویه‌، فهرست‌، ج۷، ص۶۳۱-۶۳۲.

۴. المنهج‌ القویم‌ فدی‌ القرآن‌ العظیم‌، در برلین‌؛
۵. الوضع‌ الباهر فی‌ رفع‌ افعل‌ الظاهر، در کوپریلی‌.
[۲۵] کوپریلی‌، خطی‌، ج۲، ص۱۴۸.



آثار دیگری‌ نیز به‌ اومنسوب‌ است‌ که‌ عبارتند از: اِحکام‌ الرای‌ فی‌ اَحکام‌ اذلای‌؛ نتایج‌ الافکار؛ نشر العبیر فی‌ اقامة الظاهر موضع‌ الضمیر؛
[۲۶] حاجی‌ خلیفه‌، کشف‌، ج۱، ص۱۸.
[۲۷] حاجی‌ خلیفه‌، کشف‌، ج۲، ص۱۹۲۴.
[۲۸] حاجی‌ خلیفه‌، کشف‌، ج۲، ص۱۹۵۲.
شرح‌ المشارق‌، در حدیث‌ که‌ ابن‌ حجر آن‌ را در ۶ مجلد دیده‌ و گفته‌ است‌ دارای‌ مباحث‌ ظریفی‌ است‌؛ الثمر الجنی‌ فی‌ الادب‌ السنی‌؛ الغمز علی‌ الکنز؛ المبانی‌ فی‌ المعانی‌، الاستدراک‌ علی‌ المغنی‌ شرح‌ الفیة ابن‌ مالک‌؛ التذکرة، در چندین‌ جلد
[۳۰] ابن‌ حجر عسقلانی‌ احمد، الدرر الکامنة، ج۵، ص۲۴۹، حیدرآباد دکن‌، ۱۳۹۶ق‌/۱۹۷۶م‌.
التعلیقة فی‌ المسائل‌ الدقیقة؛ مجمع‌ الفرائد و منبع‌ الفوائد، در ۱۷ جلد
[۳۱] ابن‌ قطلویغا قاسم‌، تاج‌ التراجم‌، ج۱، ص۶۴، بغداد، ۱۹۶۲م‌.
اختراع‌ الفهوم‌ لاجتماع‌ العلوم‌؛ روض‌ الافهام‌ فی‌ اقسام‌ الاستفهام‌.
[۳۲] سیوطی‌، بغیة الوعاة به‌ کوشش‌ محمد ابوالفضل‌ ابراهیم‌، ج۱، ص۱۵۵، قاهره‌، ۱۳۸۴ق‌/ ۱۹۶۴م‌.



(۱) ابن‌ تغری‌ بردی‌، النجوم‌.
(۲) ابن‌ جزری‌ محمد، غایة النهایة به‌ کوشش‌ گ‌ برگشترسر، قاهره‌، ۱۳۵۲ق‌/۱۹۳۳م‌.
(۳) ابن‌ حجر عسقلانی‌ احمد، انباءالغمر، حیدرآباد دکن‌، ۱۳۸۷ق‌/۱۹۶۷م‌.
(۴) ابن‌ حجر عسقلانی‌ احمد، الدرر الکامنة، حیدرآباد دکن‌، ۱۳۹۶ق‌/۱۹۷۶م‌.
(۵) ابن‌ قطلویغا قاسم‌، تاج‌ التراجم‌، بغداد، ۱۹۶۲م‌.
(۶) تمیمی‌ تقی‌الدین‌، التراجم‌ السنیة فی‌ اخبار الحنفیة، نسخه عکسی‌ موجود در مرکز.
(۷) حاجی‌ خلیفه‌، کشف‌.
(۸) خدیویه‌، فهرست‌.
(۹) درویش‌ عدنان‌، فهرس‌ المخطوطات‌ العربیة المحفوظة فی‌ المکتبة الشعبیة بصوفیة، دمشق‌، مطبعة جامع‌ دمشق‌.
(۱۰) سیوطی‌، بغیة الوعاة به‌ کوشش‌ محمد ابوالفضل‌ ابراهیم‌، قاهره‌، ۱۳۸۴ق‌/ ۱۹۶۴م‌.
(۱۱) سید، خطی‌.
(۱۲) صفدی‌ خلیل‌، الوافی‌ بالوفیات‌ به‌ کوشش‌ هلموت‌ ریتر، بیروت‌، ۱۹۶۱م‌.
(۱۳) کوپریلی‌، خطی‌.
(۱۴) ملی‌ تبریز، خطی‌.


۱. ابن‌ جزری‌ محمد، غایة النهایة به‌ کوشش‌ گ‌ برگشترسر، ج۲، ص۱۶۳، قاهره‌، ۱۳۵۲ق‌/۱۹۳۳م‌.
۲. صفدی‌ خلیل‌، الوافی‌ بالوفیات‌ به‌ کوشش‌ هلموت‌ ریتر، ج۳، ص۲۴۴، بیروت‌، ۱۹۶۱م‌.
۳. ابن‌ جزری‌ محمد، غایة النهایة به‌ کوشش‌ گ‌ برگشترسر، ج۲، ص۱۶۳، قاهره‌، ۱۳۵۲ق‌/۱۹۳۳م‌.
۴. سیوطی‌، بغیة الوعاة به‌ کوشش‌ محمد ابوالفضل‌ ابراهیم‌، ج۱، ص۱۵۵، قاهره‌، ۱۳۸۴ق‌/ ۱۹۶۴م‌.
۵. ابن‌ حجر عسقلانی‌ احمد، الدرر الکامنة، ج۵، ص۲۴۹، حیدرآباد دکن‌، ۱۳۹۶ق‌/۱۹۷۶م‌.
۶. ابن‌ جزری‌ محمد، غایة النهایة به‌ کوشش‌ گ‌ برگشترسر، ج۲، ص۱۶۴، قاهره‌، ۱۳۵۲ق‌/۱۹۳۳م‌.
۷. ابن‌ جزری‌ محمد، غایة النهایة به‌ کوشش‌ گ‌ برگشترسر، ج۲، ص۱۶۳، قاهره‌، ۱۳۵۲ق‌/۱۹۳۳م‌.
۸. سیوطی‌، بغیة الوعاة به‌ کوشش‌ محمد ابوالفضل‌ ابراهیم‌، ج۱، ص۱۵۶، قاهره‌، ۱۳۸۴ق‌/ ۱۹۶۴م‌.
۹. صفدی‌ خلیل‌، الوافی‌ بالوفیات‌ به‌ کوشش‌ هلموت‌ ریتر، ج۳، ص۲۴۴، بیروت‌، ۱۹۶۱م‌.
۱۰. صفدی‌ خلیل‌، الوافی‌ بالوفیات‌ به‌ کوشش‌ هلموت‌ ریتر، ج۳، ص۲۴۴-۲۴۵، بیروت‌، ۱۹۶۱م‌.
۱۱. تمیمی‌ تقی‌الدین‌، التراجم‌ السنیة فی‌ اخبار الحنفیة، ج۱، ص۷۶۴، نسخه عکسی‌ موجود در مرکز.
۱۲. تمیمی‌ تقی‌الدین‌، التراجم‌ السنیة فی‌ اخبار الحنفیة، ج۱، ص۷۶۵، نسخه عکسی‌ موجود در مرکز.
۱۳. صفدی‌ خلیل‌، الوافی‌ بالوفیات‌ به‌ کوشش‌ هلموت‌ ریتر، ج۳، ص۲۴۴، بیروت‌، ۱۹۶۱م‌.
۱۴. ابن‌ جزری‌ محمد، غایة النهایة به‌ کوشش‌ گ‌ برگشترسر، ج۲، ص۱۶۴، قاهره‌، ۱۳۵۲ق‌/۱۹۳۳م‌.
۱۵. تمیمی‌ تقی‌الدین‌، التراجم‌ السنیة فی‌ اخبار الحنفیة، ج۱، ص۷۶۴، نسخه عکسی‌ موجود در مرکز.
۱۶. ابن‌ جزری‌ محمد، غایة النهایة به‌ کوشش‌ گ‌ برگشترسر، ج۲، ص۱۶۴، قاهره‌، ۱۳۵۲ق‌/۱۹۳۳م‌.
۱۷. ابن‌ حجر عسقلانی‌ احمد، انباءالغمر، ج۱، ص۱۳۸، حیدرآباد دکن‌، ۱۳۸۷ق‌/۱۹۶۷م‌.    
۱۸. ابن‌ جزری‌ محمد، غایة النهایة به‌ کوشش‌ گ‌ برگشترسر، ج۲، ص۱۶۴، قاهره‌، ۱۳۵۲ق‌/۱۹۳۳م‌.
۱۹. ابن‌ تغری‌ بردی‌، النجوم‌، ج۱۱، ص۱۳۸.
۲۰. سیوطی‌، بغیة الوعاة به‌ کوشش‌ محمد ابوالفضل‌ ابراهیم‌، ج۱، ص۱۵۶، قاهره‌، ۱۳۸۴ق‌/ ۱۹۶۴م‌.
۲۱. سید، خطی‌، ج۱، ص۴۳۹.
۲۲. درویش‌ عدنان‌، فهرس‌ المخطوطات‌ العربیة المحفوظة فی‌ المکتبة الشعبیة بصوفیة، ج۲، ص۲۵۲، دمشق‌، مطبعة جامع‌ دمشق‌.
۲۳. ملی‌ تبریز، خطی‌، ج۲، ص۸۹۵.
۲۴. خدیویه‌، فهرست‌، ج۷، ص۶۳۱-۶۳۲.
۲۵. کوپریلی‌، خطی‌، ج۲، ص۱۴۸.
۲۶. حاجی‌ خلیفه‌، کشف‌، ج۱، ص۱۸.
۲۷. حاجی‌ خلیفه‌، کشف‌، ج۲، ص۱۹۲۴.
۲۸. حاجی‌ خلیفه‌، کشف‌، ج۲، ص۱۹۵۲.
۲۹. ابن‌ حجر عسقلانی‌ احمد، انباءالغمر، ج۱، ص۱۳۸، حیدرآباد دکن‌، ۱۳۸۷ق‌/۱۹۶۷م‌.    
۳۰. ابن‌ حجر عسقلانی‌ احمد، الدرر الکامنة، ج۵، ص۲۴۹، حیدرآباد دکن‌، ۱۳۹۶ق‌/۱۹۷۶م‌.
۳۱. ابن‌ قطلویغا قاسم‌، تاج‌ التراجم‌، ج۱، ص۶۴، بغداد، ۱۹۶۲م‌.
۳۲. سیوطی‌، بغیة الوعاة به‌ کوشش‌ محمد ابوالفضل‌ ابراهیم‌، ج۱، ص۱۵۵، قاهره‌، ۱۳۸۴ق‌/ ۱۹۶۴م‌.



دائرة المعارف بزرگ اسلامی، برگرفته از مقاله «شمس الدین ابن صائغ».    






جعبه ابزار