ابن شبّه (دائرةالمعارف‌مؤلفان‌اسلامی)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
ابوزید عمر بن شبّه نمیری (
۱۷۳ _
۲۶۲ق)، مشهور به ابن شبّه، از محدثان، شاعران و آگاهان به اخبار و
ادبیات عرب بود که دستی هم در
علم فقه و
علم قرائت نیز داشت.
ابوزید عمر بن شبّه بن عبیدة بن ریطه نمیری بصری، مشهور به ابن شبّه، از موالی
بنی نمیر و اهل
بصره بود
و به سال ۱۷۳ق زاده شد.
شبّه لقب پدر او بود که گویند: از ترانه رجزگونه‌ای که مادرش در کودکی برای وی می‌خوانده، اخذ شده است.
ابن شبّه مدتی از دوران کودکی خود را در
آبادان گذارند و پس از آن برای استماع و جمع
حدیث راهی
بغداد شد و در آنجا اقامت گزید و در آنجا از کسانی چون
ابوعاصم شیبانی،
معاویة بن هشام،
علی بن عاصم و
یحیی بن سعید قطان نقل حدیث کرد.
وی ادب و اخبار عرب را از استادان بزرگی چون
ابوداود طیالسی و
اصمعی فرا گرفت.
علم قرائت را نیز از
جبلة بن مالک و
ابوزید انصاری آموخت
و به زودی یکی از بزرگ‌ترین محدثان و آگاهان به اخبار و ادب عرب گردید. وی فردی مورد اعتماد بود
و علاوه بر مهارت در اخبار و ادب عرب، دستی در علم فقه نیز داشته
و در سرودن
شعر نیز زبردست بود
و ابیاتی از اشعار وی به طور پراکنده در آثار
مرزبانی،
ابن ندیم و
یاقوت حموی مضبوط است.
کسانی چون
ابوشعیب حرّانی و
ابوالقاسم بغوی از وی حدیث نقل کرده‌اند
و افرادی چون
عبدالله بن سلیمان رقّی و
احمد بن فرج علم قرائت را از او آموخته‌اند.
ابن شبّه که گویا در باب
خلق قرآن با عقیده
معتزله مخالف بود، عاقبت در این کشمکش گرفتار آمد و یک بار در
سامرا به علت آنکه
قرآن را قدیم دانسته بود، به سختی مورد تهاجم قرار گرفت و به دنبال آن عده‌ای او را
تکفیر کردند و بسیاری از مؤلفاتش را نابود ساختند و از این‌رو، مدتی منزوی و خانه‌نشین شد.
او که در اواخر عمر در سامرا می‌زیست،
بنا به روایت یاقوت و ابن ندیم تقریباً نود ساله بود که در همان‌جا درگذشت.
تاریخ وفات او در
جمادی الآخر سال ۲۶۲ق
یا
۲۶۳ق بوده است.
آثار و تالیفات وی عبارت‌اند از: المدینه، مکه، الکوفه، البصره، امراء المدینه، امراء المکه، امراء الکوفه، امراء البصره، الکتّاب، الشعر و الشعراء، الاغانی، اخبار المنصور، اشعار الشرة النسب، اخبار ابن نمیر، کتاب محمد و ابراهیم ابنی عبدالله بن حسن، کتاب ما استعجم الناس فیه من القرآن، التاریخ السلطان، مقتل عثمان، الاستعانة بالشعر و ما جاء فی اللغات و الاستعظام للنحو و من کان یلحن من النحویین.
از این میان تنها تالیف بر جای مانده از ابن شبّه، کتابی است که با نام
تاریخ المدینة المنورة منتشر شده است، اما به درستی روشن نیست که آیا این کتاب همان است که ابن ندیم با عنوان کتاب المدینه از آن یاد کرده یا نام دیگری داشته است، چون محقق کتاب موجود احتمال می‌دهد که این کتاب همان کتاب امراء المدینه باشد.
تاریخ مدینه منوره با همین نام توسط آقای حسین صابری ترجمه و در
ایران به چاپ رسیده است.
• پژوهشگاه فرهنگ و معارف اسلامی، دائرة المعارف مؤلفان اسلامی، ج۱، ص۵۷۳، برگرفته از مقاله «عمر نمیری».
