ابن اعرابی (دائرة‌المعارف‌مؤلفان‌اسلامی)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
ابوعبدالله محمد بن زیاد اعرابی (
۱۵۰-
۲۳۱ق)، مشهور به ابن اعرابی، لغت‌شناس، نسّابه و اخباری
قرن سوم هجری قمری در
کوفه بود.
ابوعبدالله محمد بن زیاد اعرابی کوفی هاشمی، مشهور به ابن اعرابی، مولای
بنی‌هاشم بود
و در سال ۱۵۰ق در کوفه زاده شد.
در کودکی پدر خود را از دست داد و مادرش به همسری
مفضّل ضبّی، راوی بزرگ اشعار عرب در آمد.
ابن اعرابی نزد مفضّل نخستین مایه‌های
شعر و لغت عربی و آیین روایت آنها را کسب کرد
و علاوه بر مفضّل، با
کسائی نیز همنشینی داشت و از او نوادر و
نحو آموخت.
از استادان او جز کسائی، به دو تن دیگر، یعنی
قاسم بن معن مسعودی و
ابومعاویه ضریر نیز اشاره کرده‌اند.
به علاوه، بخشی از علوم خویش مانند لغت و
ادبیات عرب را از اعراب بادیه‌نشینی که در اطراف کوفه ساکن بودند، نظیر
بنی اسد و
بنی عقیل فرا گرفته
و از فصیحان عرب مانند
صموتی کلابی و
ابوالمحبّب ربعی روایت کرده است.
ابن اعرابی لغت‌شناس، نسّابه و اخباری بود و به گفته شاگردش
ابوالعباس احمد بن یحیی ثعلب، گویا
علم لغت به وی سرانجام یافته است.
وی احتمالا از جوانی به کار
تدریس پرداخت و کار او اندک اندک بالا گرفت و درس باعظمتی تشکیل داد
و بنا به روایتی صد تن در آن درس حاضر می‌شدند و شخصیت معروفی چون
ثعلب بیش از ده سال در آن مجلس درس می‌خواند.
از دیگر شاگردان و راویان وی
ابواسحاق ابراهیم بن اسحاق حربی،
ابوعکرمه ضبّی و
ابوشعیب حرانی را می‌توان یاد کرد.
ازهری وی را پارسا و راستگو خوانده
و برخی چون ابن انباری وی را
ثقه نیز دانسته‌اند
و در مقابل،
ابونصر باهلی او را کذّاب می‌خواند.
گویند که ابن اعرابی
احول و اعرج بود.
وی در نهایت در حالی که هشتاد سال از عمرش گذشته بود، به سال ۲۳۱ق در
سامرا وفات یافت.
تاریخ‌های دیگری نیز برای وفاتش یاد شده است.
آثار و تالیفات او عبارت‌اند از: النودار، الانواء، صفة الزرع، الخیل، مدح القبائل، معانی الشعر، تنسیق الامثال، النبات، الالفاظ، نسب الخیل، نوادر، الدبیریین، نوادر بنی فقعس، الذباب، النبت و البقل
تاریخ القبائل، کرامات الاولیاء
خلق الانسان، خلق الفرس
الحیل
(با توجه به سایر کتاب‌ها، الخیل صحیح‌تر به نظر می‌رسد.) اسماء خیل العرب و فرسانها، البئر
و مراثی الحسین (علیه‌السّلام).
• پژوهشگاه فرهنگ و معارف اسلامی، دائرة المعارف مؤلفان اسلامی، ج۱، ص۶۴۷-۶۴۸، برگرفته از مقاله «محمد ـ ابن اعرابی».
