ابن‌ابی‌عصرون ابوسعد عبدالله بن محمد تمیمی موصلی دمشقی
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
ابن ابی عصرون از بزرگ‌ترین فقیهان
شافعی و قاضی القضاة
دمشق در
سده شش قمری بود.
اِبْن‌ِ اَبی عَصْرون، ابوسعد شرف‌الدین عبدالله بن ابی السّری محمد ابن هبة الله علی بن المُطَهّر بن علی تمیمی موصلی دمشقی (۴۲۹ یا ۴۹۳- ۵۸۵ق/۱۰۹۹ یا ۱۱۰۰-۱۱۸۹م)، از بزرگ‌ترین فقیهان شافعی و قاضی القضاة دمشق در سده ۶ق/۱۲م.وی در
موصل متولد شد
و
قرآن را نزد ابوالغنائم سُلَمی سَروجی،
فقه را از
عبدالله بن قاسم بن شهرزوری ،
علی ابن عمار و
ابی محمد بن خلدة آموخت و سپس به
بغداد رفت و در این شهر نیز قرآن را پیش استادانی همچون دعوان بن علی، ابودلف زاهد، و
فقه را از اسعد المِیهَنی فراگرفت،
آنگاه به
واسط رفت سپس به موصل بازگشت و در آن‌جا به
تدریس پرداخت (۵۲۳ق/۱۱۲۹م) و سپس مدتی در سنجار ساکن شد.
در ۵۴۵ق/۱۱۵۰م به
حلب رفت و مورد توجه
ملک نورالدین محمود بن زنگی قرار گرفت و همراه وی در ۵۴۹ به
دمشق رفت و در مدرسه غزالیه به تدریس پرداخت و سرپرستی اوقاف را بر عهده گرفت.
سپس به
حلب بازگشت و پس از آن مدتی در سنجار و
حران و جز آن بر مسند
قضا نشست و سرانجام در ۵۷۰ق/ ۱۱۷۴م به دمشق بازگشت و در این شهر نیز به امر قضا پرداخت و تا پایان زندگی در همان‌جا زیست.
ابن ابی عصرون در واپسین سالهای زندگی‌خویش نابینا شد و فرزندخود محيى‌الدين (يانجم‌الدين) محمد را به جای خویش نشاند.
وی پس از
مرگ در مدرسه‌ای که خود در دمشق بنا کرده بود، به
خاک سپرده شد.
عمادالدین کاتب اصفهانی (د ۵۹۷ق/۱۲۰۱م) که معاصر او بوده، وی را ستوده و از او با عناوینی چون
حجت الاسلام و مفتی
عراق و
شام یاد کرده است.
ملک نورالدین محمود ، به فتاوی او اعتماد داشت و امور شرعی را به وی سپرد
و مدارسی در شهرهای
حلب ،
حماة ،
حمص و
بعلبک برای وی ساخت.
با اینکه ابن ابی عصرون را نویسنده‌ای پر کار دانسته‌اند، امّا بیش‌تر آثار وی در دست نیست.
این آثار به نام وی در منابع یاد شده است:
۱. الارشاد فی نصرة المذهب
که ناتمام مانده است؛
۲. الانتصار لماجرد فی المذهب من الاخبار و الاختیار، در ۴ مجلد؛
۳. التنبیه فی معرفة الاحکام؛
۴. التیسیر فی الخلاف؛
۵. الذریعة فی معرفة الشریعة؛
۶. رسالة فی نفی قضاء الاعمی و جوازه؛
۷. صفوة المذهب من نهایة المطلب، در ۷ جلد ملخص‌ِ نهایة المطلب فی درایة المذهبی امام الحرمین جوینی (د ۴۷۸ق/۱۰۸۵م) که در اصل شامل ۴۰ جلد بوده و اکنون نسخه‌هایی از آن موجود است؛
۸. الفرائض؛
۹. فوائد المهذب؛
۱۰. مآخذ النّظر؛
۱۱. المرشد؛
۱۲. الموافق و المخالف.
(۱) ابن خلکان، وفیات.
(۲) محمد ابن دبیثی، المختصر، بیروت، ۱۴۰۵ق/ ۱۹۸۵م.
(۳) محمد ابن شحنه، الدر المنتخب فی تاریخ مملکة حلب، به کوشش عبدالله محمد درویش، دمشق، ۱۴۰۴ق/۱۹۸۴م.
(۴) ابن کثیر، البدایة و النهایة، قاهره ۱۳۵۱- ۱۳۵۸ق.
(۵) اسماعیل پاشا بغدادی، ایضاح المکنون، استانبول، ۱۹۴۵- ۱۹۴۷م.
(۶) اسماعیل پاشا بغدادی،، هدیة العارفین، استانبول، ۱۹۵۱- ۱۹۵۵م.
(۷) حاجی خلیفه، کشف الظنون، استانبول، ۱۹۴۱م.
(۸) شمس‌الدین محمد ذهبی، سیر اعلام النبلاء، به کوشش بشار عواد معروف و محیی هلال السرحان، بیروت، ۱۴۰۴ق/۱۹۸۴م.
(۹) عبدالوهاب سبکی، طبقات الشافعیة الکبری، به کوشش محمود محمد طناحی و عبدالفتاح محمد حلو، قاهره، ۱۳۸۳ق/۱۹۶۴م.
(۱۰) فؤاد سیّد، فهرس المخطوظات المصورة، قاهره، ۱۹۵۴م.
(۱۱) محمد عمادالدین کاتب، خریدة القصر، دمشق، ۱۳۷۸ق/ ۱۹۵۹م.
(۱۲) عبدالعظیم منذری، التکملة، به کوشش بشار عواد معروف، بیروت، ۱۴۰۵ق/ ۱۹۸۴م.
(۱۳) عبدالقادر نُعیمی، الدراس فی تاریخ المدارس، به کوشش جعفر الحسنی، دمشق، ۱۳۶۷ق/ ۱۹۸۴م.
دانشنامه بزرگ اسلامی، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، برگرفته از مقاله « ابن ابی عصرون »، ج۲، ص۸۴۱.
