ابزار شناخت
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
شناخت یعنی
آگاهی و آگاهی احتیاج به تعریف ندارد ولی
ابزار شناخت چیست؟
برای شناخت،
ابزار متعددی متصور می‌باشد. یکی از وسائل و ابزارهای شناخت برای
انسان "
حواس " است. انسان دارای حاسه‌های متعدد است:
حس باصره،
حس سامعه،
حس ذائقه و... اگر فرض کنیم انسان فاقد همه حواس باشد فاقد همه شناختها خواهد بود. جمله‌ای است که از قدیم الایام معروف است و شاید از
ارسطو باشد: «من فقد حسا فقد علما؛ هر کس که فاقد یک نوع
حس باشد، فاقد یک نوع شناخت است».
اسلام برای شناخت
جهان و حقایق دینی از سه نوع
ابزار بهره می‌گیرد و هر یک را در قلمرو خاص خود معتبر می داند. این
ابزار سه گانه عبارتند از:
۱.
حس که مهمترین آن،
حس شنوایی و
بینایی است؛
۲.
عقل و خرد که در قلمرو محدودی بر اساس اصول و مبادی ویژه‌ای به طور قطع و یقین
حقیقت را کشف می‌کند؛
۳.
وحی که وسیله ارتباط انسانهای والا و برگزیده با
جهان غیب است.
دو راه نخست جنبه عمومی دارد و تمام افراد
بشر می‌توانند در شناخت جهان از آن دو، بهره بگیرند، همچنانکه در فهم
شریعت نیز مؤثر و کارساز می‌باشند، در حالیکه راه سوم از آن افرادی است که مورد عنایت خاص خداوند قرار گرفته‌اند و بارزترین نمونه آن
پیامبران الهی می‌باشند.
حواسّ پنجگانه، نخستین
ابزار و وسایلی هستند که خداوند در اختیار انسانها قرار داده است. آنان به کمک این
ابزار، بسیاری از
اشیاء و امور اطراف خود را درک می‌کنند و می‌شناسند. دیدنی‌ها را می‌بینند، شنیدنی‌ها را می‌شنوند، بوها را استشمام می‌کنند، طعم‌ها را می‌چشند و اشیاء را
لمس می‌کنند.
قرآن در این باره می‌فرماید: ( و اللّه أخرجکم من بطون امّهاتکم لا تعلمون شیئاً و جعل لکم السّمع و الابصار... )
و
خداوند شما را از
شکم مادرانتان بیرون آورد، در حالی که هیچ چیز نمی‌دانستید و برای شما
گوش و
چشمها و
دلها قرار داد.
عقل،
نعمت بزرگ الهی و
حّجت باطنی انسان است. خداوند انسان را به داشتن چنین نعمت ارزشمندی مفتخر گردانید، تا با کمک عقل هم محسوسات را بدرستی بشناسد و هم قدرت تحلیل و تجزیه امور را پیدا کند.
وحی، سرچشمه بسیاری از
معارف است. از آنجا که منشاء وحی،
علم لایتناهی خداوند است، ناب‌ترین شناختها از این طریق نصیب
بشر گردیده است. انسان از طریق وحی، در مورد
هستی و سرچشمه آن، به آگاهی‌های ارزنده‌ای دست یافته است، همچون
اسرار و رموز
آفرینش، گذشته و آینده
جهان، عالم
آخرت وامور معنوی که نیل به اینگونه معارف از راههای دیگر ناممکن است.
از
ابزار حس فقط می‌توان در محسوسات استفاده نمود، همچنانکه از خرد در موارد محدودی بهره می‌گیریم که مبادی آن را دارا باشد، در حالیکه قلمرو وحی وسیعتر و گسترده‌تر است و در زمینه‌های مختلف اعم از
عقاید و
تکالیف نافذ و رهگشاست.
قرآن کریم درباره این
ابزار در آیات متعدد سخن گفته است که دو نمونه را یادآور می شویم.
قرآن در مورد
حس و عقل می فرماید:
(وَ اللّهُ أَخْرَجکُمْ مِنْ بُطُونِ أُمَّهاتکُمْ لا تَعْلَمُونَ شَیْئاً وَجَعَلَ لَکُمُ السَّمْعَ وَالأَبْصارَوَ الأَفْئِدةَ لَعَلَّکُمْ تَشْکُرُونَ)
خدا شما را از شکمهای مادرانتان بیرون آورد در حالی که چیزی نمی‌دانستید، و برای شما
گوش و
چشم و
دل قرار داد تا شکرگزار باشید.
«افئده» در لغت عرب جمع فؤاد است و مقصود از آن، به قرینه
سمع و
ابصار،
عقل و خرد آدمی است. پایان آیه نیز که فرمان به شکرگزاری می‌دهد و می‌رساند که
انسان باید از هر سه قوه بهره بگیرد، زیرا معنای
شکر به کار بردن هر نعمتی در جای مناسب آن است.
قرآن در مورد وحی می فرماید:
(وَ ما أَرْسَلْنا مِنْ قَبْلِکَ إِلاّ رِجالاً نُوحی إِلَیْهِمْ فَاسْئَلُوا أَهْلَ الذِکرِ إِنْ کُنْتُمْ لا تَعْلَمُونَ)
پیش از تو نفرستادیم مگر رجالی را که به آنان وحی می‌نمودیم، پس اگر نمی‌دانید از اهل
ذکر بپرسید.
انسان مذهبی در شناخت
جهان و
مذهب از
حس بهره می‌گیرد، ولی غالباً ادراکات حسی پایه و زمینه داوریهای عقل و خرد را می‌سازد، همچنانکه از خرد در شناخت خدا و صفات و افعال او بهره گرفته می‌شود، ودستاوردهای هر یک از این سه راه در جای خود نافذ بوده و در کشف
حقیقت معتبر می باشد.
آرشیو درس اصول عقاید امامیه حضرت آیت الله سبحانی، اصل اول.
