ابراهیم مجاب (قبر)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
قبر
ابراهیم مجاب، در رواقی به نام خود وی، در
آستان مقدس امام حسین (علیه‌السلام) واقع شده است.
سیدابراهیم
بن محمد
بن موسی
بن جعفر (علیه‌السلام)، از نوادگان
موسی بن جعفر (علیه‌السلام) است. او اولین کسی است که در
کربلا ساکن شد. هرچند در لقب و نسب و محل دفن او دیدگاه‌های متفاوتی بیان شده اما بیشتر علمای انساب، به سکونت و وفات
ابراهیم مجاب در
حائر حسینی، اعتراف دارند.
قبر این سید جلیل‌القدر در رواقی قرار دارد که آن رواق در گذشته یکی از صحن‌های حرم مطهر امام حسین (علیه‌السلام) بوده و
مقابر علویین نام داشت و از این رواق، دو در به صحن مطهر گشوده می‌شود. ضریح قبلی این قبر از جنس فولاد بود ولی امروزه ضریح نقره‌ای زیبایی ساخت هنرمندان ایرانی بر روی قبر نصب است.
ابراهیم بن محمد بن امام موسی کاظم (علیه‌السلام)، مکنا به ابومحمد،
ملقب به تاج‌الدین
و
مجاب
و مشهور به ضرّیر،
مکفوف
و کوفی
است. بدان علت که ایشان در آخر عمر، نابینا و زمین‌گیر شد، به ضریر و مکفوف، مشهور گشت.
وی سیدی جلیل‌القدر، عظیم‌الشان و بزرگوار بود. او نخستین علوی است که در سال ۲۴۷ ه. ق، پس از مرگ
متوکل عباسی، از
کوفه به
کربلا آمد و آنجا سکونت گزید.
در آن دوران،
محمد منتصر، پسر متوکل، امور خلافت را در دست گرفته بود. او از آنچه متوکل بر
علویان روا داشته بود، اندوهگین و آزرده خاطر شده بود. از این‌رو به علویان اجازه داد تا
قبر امام حسین (علیه‌السلام) را
زیارت کنند. در این دوران بود که سید
ابراهیم، مرقد امام را زیارت کرد و به هنگام زیارت، رو به مرقد امام (علیه‌السلام) با عبارت «السلام علیک یا جدّاه» سلام کرد و از درون ضریح، با عبارت «و علیک السلام یا ولدی» پاسخ شنید و از همین رو، به «
مُجاب» شهرت یافت.
با وجود آنکه بیشتر علمای انساب، به سکونت و وفات
ابراهیم مجاب در
حائر حسنی، اعتراف دارند، برخی از پژوهشگران، در محل دفن او تردید نموده‌اند که در اینجا، به آن اشاره می‌کنیم.
بیهقی قائل است که
ابراهیم مجاب، در سال ۲۸۵ ه. ق، به نیشابور رفته و در آنجا، حدیث نقل نموده است.
(«
ابراهیم بن محمد، حضر بنیسابور وروی بها الاحادیث سنة خمس وثمانین ومائتین.) بر همین اساس، برخی تصور کرده‌اند که پس از شهادت
امام رضا (علیه‌السلام)، سید
ابراهیم مجاب با پدر و برخی دیگر از پسرعموهایش، به همراه عمویشان
احمد بن موسی (علیه‌السلام)، به
ایران سفر کرده و پس از درگیری با حاکم
شیراز، نابینا شده و فرار کرده است و به سختی، با گذشتن از سرزمین‌های زیادی، (برخی آمل و شیراز و نیشابور را ذکر می‌کنند.) به کوفه رسیده و در آنجا ساکن شده است.
اما شیرازی‌ها بر اساس مدارک ضعیف متاخر قائل‌اند که او در شیراز وفات کرده و کنار پدرش،
محمد عابد، دفن شده است.
عده‌ای دیگر نیز معتقدند که او به طبرستان گریخت و در شهر
آمل، از دنیا رفت که به ابوجواب (منظور همان
مجاب است که با تصحیف به ابوجواب شهرت پیدا کرده است.)
شهرت دارد.
ادعای حضور
ابراهیم مجاب در ایران، از اساس مردود است، زیرا بیهقی، تاریخ حضور او را در
نیشابور، سال ۲۸۵ ه. ق نوشته است، درحالی‌که به گفته دیگر مورخان، او در سال ۲۴۸ ه. ق، در حائر حسینی ساکن شده و در همانجا، وفات یافته و دفن شده است.
سیدمحمدکاظم یمانی موسوی تصریح دارد که او در مشهد امام حسین (علیه‌السلام) مدفون است.
سیدحسین صدر در کتاب «
نزهة اهل الحرمین فی عمارة المشهدین» آورده است:
«تا آنجا که من اطلاع دارم، خاندان
ابراهیم مجاب، نخستین کسانی بودند که در کربلا سکونت کردند و تاکنون کسی را نیافته‌ام که پیش از آنان در کربلا ساکن شده باشد».
متاسفانه در برخی از منابع متاخر، سید
ابراهیم مجاب، فرزند محمد عابد
بن امام موسی کاظم (علیه‌السلام)، با
ابراهیم مرتضی فرزند امام کاظم (علیه‌السلام) خلط شده و برخی پژوهشگران، این دو را با یکدیگر، اشتباه گرفته‌اند.
علامه حرزالدین، نخستین پژوهشگر متاخری است که این اشتباه را مرتکب شده و نوشته است:
ابراهیم اصغر، ملقب به مرتضی و
مجاب، فرزند
امام موسی کاظم (علیه‌السلام) است که مادرش، ام‌ولد نوبیه بود و «نحیله» نام داشت و در جانب شرقی
بغداد وفات نمود و بدن او را به حائر حسینی منتقل کردند. مرقد او در حائر حسینی در کربلای مقدسه، پشت قبر جدش،
امام حسین (علیه‌السلام) در زاویه رواق، در جهت شمال غربی است. روی قبر، ضریح مشبکی قرار دارد که آن را زیارت می‌کنند و به سید
ابراهیم مجاب، معروف است.
گویا این اشتباه به علت هم‌نام بودن
ابراهیم مجاب با
ابراهیم مرتضی و اتصال نسبشان به امام موسی کاظم (علیه‌السلام) و اتصاف هر دو به زهد و تقوا بوده است. از طرفی، حرزالدین، این مطلب را از
سید بحرالعلوم نقل می‌کند، زیرا او نیز می‌نویسد: «
ابراهیم مجاب، صاحب ابوالسرایا است».
این اشتباه آشکاری است، زیرا صاحب ابوالسرایا،
ابراهیم مرتضی، فرزند امام هفتم (علیه‌السلام) است.
مامقانی نیز همین اشتباه را تکرار می‌کند و می‌گوید:
بنا به تصریح علمای انساب، امام موسی کاظم (علیه‌السلام) دو فرزند به نام
ابراهیم داشته است که یکی،
ابراهیم اکبر و دومی
ابراهیم اصغر بوده‌اند. در
عمدة الطالب برای آن حضرت، ۲۳ فرزند ذکر شده است. پنج نفر از آنان را نام می‌برد که فرزند نداشته‌اند و اختلافی دراین‌باره نیست. سه نفر را نیز نام می‌برد که فرزند دختر از خود بر جای نگذاشته‌اند و پنج تن دیگر، فرزندانی داشته‌اند که درباره آنان اختلاف است و از جمله آنان،
ابراهیم اکبر است. ده نفر از آنان نیز فرزندانی داشته‌اند که درباره آنان اختلافی نیست و از جمله آنان، یکی
ابراهیم اصغر است که لقب او مرتضی و مادرش، کنیزی اهل نوبه، به نام نجیه بوده است و این
ابراهیم، فرزندان بسیاری داشته و قبرش در رواق سیدالشهدا (علیه‌السلام) است و
سیدرضی و
سیدمرتضی از نسل وی‌اند.
مامقانی در جای دیگری از کتاب خود، به این موضوع اشاره می‌کند و سپس اشتباه خود را این‌گونه تصحیح می‌کند:
برخی معتقدند قبری که در گوشه شمال غربی رواق حرم مطهر امام حسین (علیه‌السلام) است، قبر
ابراهیم اصغر، جد سیدرضی و سیدمرتضی است. ولی با بررسی دقیق، مشخص شد که قبر مذکور، متعلق به
ابراهیم مجاب، فرزند محمد عابد، فرزند امام موسی کاظم (علیه‌السلام) است و افراد زیادی به این موضوع، اشاره کرده‌اند.
آرامگاه این سید جلیل‌القدر، در قسمت شمال غربی، در رواقی به نام خود وی، در
آستان مقدس امام حسین (علیه‌السلام) واقع شده است. از این رواق، دو در به صحن مطهر گشوده می‌شود که یکی، باب حبیب
بن مظاهر است و در گذشته دارای کفشداری بوده متعلق به
آل شریح و دیگری، «باب سید
ابراهیم مجاب» است که کفشداری آن، به سید جعفر فرزند سید حسن، فرزند سید جعفر
آل طعمه تعلق داشت. برای این رواق، درِ سومی هم به در مقابل باب سلطانیه، گشوده شده که کفشداری متعلق به سید‌هادی محمد مصطفی آل طعمه، در آن واقع است.
در گذشته این رواق، یکی از صحن‌های حرم مطهر امام حسین (علیه‌السلام) بود و
مقابر علویین نام داشت.
اما بعدها بر اثر توسعه حرم مطهر که مقداری به مساحت بناهای حرم افزوده شد، مرقد سید
ابراهیم مجاب، در رواق غربی حرم قرار گرفت و چون این رواق، بزرگ شد، قبر سید
ابراهیم مجاب، در شمال رواق مذکور واقع گشت.
روی مرقد سید
ابراهیم، صندوقی از چوب ساج مرغوب قرار داشت و ضریحی از فولاد سبز، از آن محافظت می‌کرد. چندی پیش، ضریحی از برنز، جایگزین ضریح قبلی شد.
امروزه ضریح نقره‌ای زیبایی ساخت هنرمندان ایرانی بر روی قبر نصب است که به آن اشاره خواهد شد.
(تصویر شماره ۱۴۰)
تمام دیوارهای حرم مطهر، آینه‌کاری و ازاره آن، با سنگ مرمر نفیس تزیین شده است. هنرمندان اراکی، پروژه ساخت ضریح جدید سید
ابراهیم مجاب را از ابتدای سال ۱۳۹۰ ه. ش آغاز کردند و آن را در ششم اسفند سال ۱۳۹۲ ه. ش، جهت نصب به
عتبات عالیات فرستادند و از روز هجدهم فروردین سال ۹۳ کار نصب آن به مدت دوازده روز انجام شد و هم زمان با میلاد با سعادت
حضرت زهرا (سلام‌الله‌علیها) رونمایی شد.
این ضریح، از دو سازه تشکیل شده که سازه نخست آن، شامل بدنه اصلی می‌باشد و از چوب طراحی شده است که آن را استاد محمد نوری، گره‌چینی کرده است. بخش دوم ضریح، از مس و طلا می‌باشد که قلم‌زنی روی آن را استاد محمد مهدی باباخانی انجام داده است. طول و عرض ضریح، ۳• ۲۰/ ۱ متر و ارتفاع آن، سه متر است و دارای نه پنجره و یک درِ طلایی است. برای ساخت این ضریح، پنجاه کیلوگرم طلا، ۱۱۵۰ کیلوگرم نقره و سیصد کیلوگرم مس، به کار رفته است.
مکان کنونی، به عنوان «تربة العلویین» یا مقابر علویان، مشهور است
و جمعی از سادات و علما، در این مکان آرمیده‌اند. از دفن شدگان مشهور در این مکان، می‌توان از شخصیت‌های زیر نام برد:
-
ابواحمد حسین موسوی: پدر سیدرضی و سیدمرتضی است که در ادامه به تفصیل بیشتری درباره وی سخن خواهیم گفت.
-
سیدعبدالله بحرانی: صاحب کتاب‌های گرانسنگی، چون
الافاضات الحسینیه و شرح مختصر النافع
محقق حلی در فقه.
-
سیدمحسن بن عبدالله بحرانی: او تقریرات درس استاد خود شیخ
خلف بن عسکر را نوشته است.
-
سیدمحمد بن سیدمحسن بحرانی: او دارای تالیفاتی، از جمله
الفصول البهیه فی بعض اخبار الحجج المرضیه و هدایة العباد (در فقه) است.
-
سیدمحمد زینی حسنی: از علما و شعرا.
- سیدمحمدمهدی سید سلیمان آل طعمه: از سادات آل طعمه و از نوادگان
ابراهیم مجاب.
زیارت‌گاه‌های عراق، محمدمهدی فقیه بحرالعلوم، ج۱، ص۱۹۴-۲۰۸، برگرفته از مقاله «قبر ابراهیم مجاب».
