• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

ابراهیم بن محمد نفطویه

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف


منبع: ابراهیم بن محمد نفطویه
مقالات مرتبط: ابراهیم بن محمد نفطویه (مقاله‌دوم).


ابراهیم بن محمد نفطویه (۲۴۰-۳۲۳ق) محدث، شاعر و زبان‌شناس عربی در قرن چهارم هجری قمری بود.


ابوعبداللّه ابراهیم بن محمد بن عرفه ازدی عتکی واسطی، معروف به نفطویه، محدث و شاعر قرن چهارم هجری بود که نسبش از سوی پدر به مهلب بن ابی صفره می‌رسید. مادرش نیز از فرزندان خالد بن عبداللّه مزنی محدث بود.
[۱] قفطی، علی بن یوسف، انباه الرواة، ج۱، ص۲۱۱.    

به خاطر تیرگی پوستش او را نفطویه می‌خواندند.
[۲] حموی، یاقوت بن عبدالله، معجم الادبا، ج۱، ص۱۱۴.    

او در سال ۲۴۰
[۳] ابن خلکان، احمد بن محمد، وفیات الاعیان، ج۱، ص۴۷.    
یا ۲۵۰
[۴] ابن تغری بردی، یوسف، النجوم الزاهره، ج۳، ص۲۵۰.    
هجری و به قولی در ۲۴۴هجری در واسط به دنیا آمد؛
[۵] زرکلی، خیرالدین، الاعلام، ج۱، ص۶۱.    
اما در بغداد زندگی کرد.
[۶] قفطی، علی بن یوسف، انباه الرواة، ج۱، ص۲۱۱.    

نفطویه به ادبیات عرب، لغت و حدیث آگاه بود. وی را دارای اخلاقی نیکو و حسن معاشرت، صادق در روایت، حافظ قرآن، مسند در نقل حدیث، همنشین وزرا و خلفا، آگاه بر وفیات و تاریخ و فقه مذهب داوود ظاهری توصیف کرده‌اند.
[۷] قفطی، علی بن یوسف، انباه الرواة، ج۱، ص۲۱۱.    
[۸] سیوطی، عبدالرحمن بن ابی‌بکر، بغیه الوعاة، ج۱، ص۴۲۸.    
برخی او را حنبلی مذهب و برخی شیعه دانسته‌اند.
[۹] ابن حجر عسقلانی، احمد بن علی، لسان المیزان، ج۱، ص۱۰۹.    

نفطویه نحو کوفی و بصری را به هم آمیخت.
[۱۰] ابن ندیم، محمد بن اسحاق، الفهرست، ص۱۱۰.    
او حافظ قرآن بود و هر بامداد پیش از آغاز درس به قرائت عاصم، قرآن می‌خواند. در مجالس خلفا و وزرا نیز مقامی ارجمند داشت.
[۱۱] حموی، یاقوت بن عبدالله، معجم الادبا، ج۱، ص۱۱۵.    

او معتقد بود بیشتر احادیث مربوط به فضایل صحابه، برای تقرب به بنی امیه و در رقابت با بنی‌هاشم ساخته شده است.
[۱۲] حرانی، ابن شعبه، تحف العقول، ص۱۹۵.    
اشتقاق (مشتق شدن واژگان) را در زبان عرب انکار می‌کرد و در این زمینه کتابی نیز نگاشت.
[۱۳] قفطی، علی بن یوسف، انباه الرواة، ج۱، ص۲۱۳.    

او گرچه تا پایان عمر با وسمه (نوعی گیاه که از برگ آن خضاب می‌سازند) خضاب می‌کرد،
[۱۴] قفطی، علی بن یوسف، انباه الرواة، ج۱، ص۲۱۳.    
گفته شده است به ظاهر خود توجه زیادی نداشت و گاه بوی بد او دیگران را می‌آزرد.
[۱۵] ابن حجر عسقلانی، احمد بن علی، لسان المیزان، ج۱، ص۱۱۰.    
میان نفطویه و محمد بن داوود ظاهری، دوستی عمیقی وجود داشت؛ چنانکه پس از درگذشت ابن داوود،‌اندوه و ماتم بسیاری از خود نشان داد.
[۱۶] سیوطی، عبدالرحمن بن ابی‌بکر، بغیه الوعاة، ج۱، ص۴۲۹.    

با ابن درید نیز دشمنی داشت و در هجو یکدیگر شعر می‌گفتند.
[۱۷] حموی، یاقوت بن عبدالله، معجم الادبا، ج۱، ص۱۱۸.    


نفطویه نحو را از سیبویه آموخت و کتاب او را نیز تدریس می‌کرد. ثعلب و مبرد نیز از استادان وی بودند.
[۱۸] حموی، یاقوت بن عبدالله، معجم الادبا، ج۱، ص۱۱۴.    

از دیگر استادان وی می‌توان از اسحاق بن وهب علاف، شعیب بن ایوب صریفینی، محمد بن عبدالملک دقیقی، احمد بن عبدالجبار عطاردی، داوود بن علی و محمد بن جهم نام برد.
[۱۹] ذهبی، محمد بن احمد، سیر اعلام النبلاء، ج۱۱، ص۳۸۶.    


نفطویه شاگردان فراوانی نیز داشت؛ از جمله: ابوعبیداللّه مرزبانی، ابوالفرج اصفهانی، ابن حیویه،
[۲۰] حموی، یاقوت بن عبدالله، معجم الادبا، ج۱، ص۱۱۴.    
ابوالقاسم ازهری، ابوالقاسم تمیمی وراق، عبداللّه بن موسی سلامی (م. ۳۶۶ق)، ابوالحسن تمیمی نحوی مشهور به ابن نجار (م. ۴۰۲ه)،
[۲۱] ابطحی، سیدمحمدعلی، تهذیب المقال، ج۲، ص۲۵۷.    
معافی بن زکریا و ابوبکر بن شاذان.
[۲۲] ذهبی، محمد بن احمد، سیر اعلام النبلاء، ج۱۵، ص۷۵.    


نفطویه آثار فراوانی از خود به جای گذاشت که عبارت‌اند از: کتاب الامثال،
[۲۳] هاشمی، زید بن رفاعه، الامثال، ص۲۹۸.    
الشهادات، الرد علی المفضل فی نقضه علی الخلیل، الرد علی من قال بخلق القرآن،
[۲۴] قفطی، علی بن یوسف، انباه الرواة، ج۱، ص۲۱۵.    
الاقتصادات، البارع، غریب القرآن، التاریخ، المقنع در نحو، کتاب الوزرا، الملح، المصادر، امثال القرآن، الاستثنا و (الاستیفاء فی) الشرط،
[۲۵] حموی، یاقوت بن عبدالله، معجم الادبا، ج۱، ص۱۲۲.    
القوافی، الرد علی من یزعم ان العرب یشتق کلامه بعضه من بعض، یبطل الاشتقاق، کتاب فی ان العرب تتکلم طبعا لا تعلماً،
[۲۶] ابن ندیم، محمد بن اسحاق، الفهرست، ص۱۱۰.    
قصیدة غریب اللغة که ابوعبداللّه حسین بن خالویه آن را شرح داده است،
[۲۷] حاجی خلیفه، مصطفی بن عبدالله، کشف الظنون، ج۲، ص۱۳۴۳.    
اعراب القرآن،
[۲۸] سیوطی، عبدالرحمن بن ابی‌بکر، بغیه الوعاة، ج۱، ص۲۷۰.    
اطرغش در لغت.
[۲۹] ابن‌خیر، محمد، فهرست، ص۳۳۱.    


نفطویه در سال ۳۲۳هجری درگذشت و در باب الکوفه بغداد به خاک سپرده شد
[۳۰] ابن ندیم، محمد بن اسحاق، الفهرست، ص۱۱۰.    
و بربهاری (م. ۳۲۹ق) بزرگ حنابله بر او نماز خواند.
[۳۱] ابن حجر عسقلانی، احمد بن علی، لسان المیزان، ج۱، ص۱۱۰.    
(دیگر منابع:
[۳۲] ابوالفداء، اسماعیل بن علی، المختصر فی اخبار البشر، ج۲، ص۸۳.    
[۳۳] ابن عماد حنبلی، عبدالحی، شذرات الذهب، ج۴، ص۱۲۲.    
[۳۴] موسوی خوانساری، محمدباقر، روضات الجنات، ج۵، ص۳۲۱.    
[۳۵] یافعی، عبدالله بن اسعد، مرآه الجنان، ج۲، ص۲۱۶.    
[۳۶] قفطی، علی بن یوسف، تاریخ الحکما للقفطی، ص۲۷۹.    
[۳۷] سیوطی، عبدالرحمن بن ابی‌بکر، المزهر، ج۱، ص۲۷۹.    
[۳۸] ابن الوردی، عمر بن مظفر، تاریخ ابن الوردی، ج۱، ص۲۵۹.    
[۳۹] ابوالبرکات انباری، عبدالرحمن بن محمد، نزهه الالباء، ص۱۹۴.    
[۴۰] تنوخی، محمد بن علی، نشوار المحاضرة، ج۸، ص۱۰۹.    
[۴۱] مبرد، محمد بن یزید، الکامل، ج۸، ص۳۱۳.
[۴۲] ذهبی، محمد بن احمد، تاریخ الاسلام، ج۲۴، ص۱۲۵.    
[۴۳] ابن جوزی، عبدالرحمن بن علی، المنتظم، ج۱۳، ص۳۵۰.    
[۴۴] ذهبی، محمد بن احمد، معرفة القراء الکبار، ج۱، ص۱۵۴.    
[۴۵] ابن جزری، محمد بن محمد، غایه النهایة فی طبقات القراء، ج۱، ص۲۵.    
[۴۶] داوودی، محمد بن علی، طبقات المفسرین، ج۱، ص۲۱.    
[۴۷] ابن کثیر، اسماعیل بن عمر، البدایة والنهایه، ج۱۱، ص۲۰۷.    
[۴۸] دلجی، احمد بن علی، الفلاکة والمفلوکون، ص۹۵.    
[۴۹] ذهبی، محمد بن احمد، العبر، ج۲، ص۱۹.    
[۵۰] ذهبی، محمد بن احمد، میزان الاعتدال، ج۱، ص۶۴.    
[۵۱] علم‌الهدی، سید مرتضی، الامالی، ج۱، ص۲۹۵.
[۵۲] آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، الذریعة، ج۱، ص۳۷.    
[۵۳] علامه مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، ج۳۳، ص۱۹۴.    
[۵۴] صالحی شامی، محمد بن یوسف، سبل الهدی والرشاد، ج۲، ص۸.    
[۵۵] بغدادی، اسماعیل بن محمد، هدیه العارفین، ج۱، ص۵.    
[۵۶] کحاله، عمررضا، معجم المؤلفین، ج۱، ص۱۰۲.    
)

۱. ↑ قفطی، علی بن یوسف، انباه الرواة، ج۱، ص۲۱۱.    
۲. ↑ حموی، یاقوت بن عبدالله، معجم الادبا، ج۱، ص۱۱۴.    
۳. ↑ ابن خلکان، احمد بن محمد، وفیات الاعیان، ج۱، ص۴۷.    
۴. ↑ ابن تغری بردی، یوسف، النجوم الزاهره، ج۳، ص۲۵۰.    
۵. ↑ زرکلی، خیرالدین، الاعلام، ج۱، ص۶۱.    
۶. ↑ قفطی، علی بن یوسف، انباه الرواة، ج۱، ص۲۱۱.    
۷. ↑ قفطی، علی بن یوسف، انباه الرواة، ج۱، ص۲۱۱.    
۸. ↑ سیوطی، عبدالرحمن بن ابی‌بکر، بغیه الوعاة، ج۱، ص۴۲۸.    
۹. ↑ ابن حجر عسقلانی، احمد بن علی، لسان المیزان، ج۱، ص۱۰۹.    
۱۰. ↑ ابن ندیم، محمد بن اسحاق، الفهرست، ص۱۱۰.    
۱۱. ↑ حموی، یاقوت بن عبدالله، معجم الادبا، ج۱، ص۱۱۵.    
۱۲. ↑ حرانی، ابن شعبه، تحف العقول، ص۱۹۵.    
۱۳. ↑ قفطی، علی بن یوسف، انباه الرواة، ج۱، ص۲۱۳.    
۱۴. ↑ قفطی، علی بن یوسف، انباه الرواة، ج۱، ص۲۱۳.    
۱۵. ↑ ابن حجر عسقلانی، احمد بن علی، لسان المیزان، ج۱، ص۱۱۰.    
۱۶. ↑ سیوطی، عبدالرحمن بن ابی‌بکر، بغیه الوعاة، ج۱، ص۴۲۹.    
۱۷. ↑ حموی، یاقوت بن عبدالله، معجم الادبا، ج۱، ص۱۱۸.    
۱۸. ↑ حموی، یاقوت بن عبدالله، معجم الادبا، ج۱، ص۱۱۴.    
۱۹. ↑ ذهبی، محمد بن احمد، سیر اعلام النبلاء، ج۱۱، ص۳۸۶.    
۲۰. ↑ حموی، یاقوت بن عبدالله، معجم الادبا، ج۱، ص۱۱۴.    
۲۱. ↑ ابطحی، سیدمحمدعلی، تهذیب المقال، ج۲، ص۲۵۷.    
۲۲. ↑ ذهبی، محمد بن احمد، سیر اعلام النبلاء، ج۱۵، ص۷۵.    
۲۳. ↑ هاشمی، زید بن رفاعه، الامثال، ص۲۹۸.    
۲۴. ↑ قفطی، علی بن یوسف، انباه الرواة، ج۱، ص۲۱۵.    
۲۵. ↑ حموی، یاقوت بن عبدالله، معجم الادبا، ج۱، ص۱۲۲.    
۲۶. ↑ ابن ندیم، محمد بن اسحاق، الفهرست، ص۱۱۰.    
۲۷. ↑ حاجی خلیفه، مصطفی بن عبدالله، کشف الظنون، ج۲، ص۱۳۴۳.    
۲۸. ↑ سیوطی، عبدالرحمن بن ابی‌بکر، بغیه الوعاة، ج۱، ص۲۷۰.    
۲۹. ↑ ابن‌خیر، محمد، فهرست، ص۳۳۱.    
۳۰. ↑ ابن ندیم، محمد بن اسحاق، الفهرست، ص۱۱۰.    
۳۱. ↑ ابن حجر عسقلانی، احمد بن علی، لسان المیزان، ج۱، ص۱۱۰.    
۳۲. ↑ ابوالفداء، اسماعیل بن علی، المختصر فی اخبار البشر، ج۲، ص۸۳.    
۳۳. ↑ ابن عماد حنبلی، عبدالحی، شذرات الذهب، ج۴، ص۱۲۲.    
۳۴. ↑ موسوی خوانساری، محمدباقر، روضات الجنات، ج۵، ص۳۲۱.    
۳۵. ↑ یافعی، عبدالله بن اسعد، مرآه الجنان، ج۲، ص۲۱۶.    
۳۶. ↑ قفطی، علی بن یوسف، تاریخ الحکما للقفطی، ص۲۷۹.    
۳۷. ↑ سیوطی، عبدالرحمن بن ابی‌بکر، المزهر، ج۱، ص۲۷۹.    
۳۸. ↑ ابن الوردی، عمر بن مظفر، تاریخ ابن الوردی، ج۱، ص۲۵۹.    
۳۹. ↑ ابوالبرکات انباری، عبدالرحمن بن محمد، نزهه الالباء، ص۱۹۴.    
۴۰. ↑ تنوخی، محمد بن علی، نشوار المحاضرة، ج۸، ص۱۰۹.    
۴۱. ↑ مبرد، محمد بن یزید، الکامل، ج۸، ص۳۱۳.
۴۲. ↑ ذهبی، محمد بن احمد، تاریخ الاسلام، ج۲۴، ص۱۲۵.    
۴۳. ↑ ابن جوزی، عبدالرحمن بن علی، المنتظم، ج۱۳، ص۳۵۰.    
۴۴. ↑ ذهبی، محمد بن احمد، معرفة القراء الکبار، ج۱، ص۱۵۴.    
۴۵. ↑ ابن جزری، محمد بن محمد، غایه النهایة فی طبقات القراء، ج۱، ص۲۵.    
۴۶. ↑ داوودی، محمد بن علی، طبقات المفسرین، ج۱، ص۲۱.    
۴۷. ↑ ابن کثیر، اسماعیل بن عمر، البدایة والنهایه، ج۱۱، ص۲۰۷.    
۴۸. ↑ دلجی، احمد بن علی، الفلاکة والمفلوکون، ص۹۵.    
۴۹. ↑ ذهبی، محمد بن احمد، العبر، ج۲، ص۱۹.    
۵۰. ↑ ذهبی، محمد بن احمد، میزان الاعتدال، ج۱، ص۶۴.    
۵۱. ↑ علم‌الهدی، سید مرتضی، الامالی، ج۱، ص۲۹۵.
۵۲. ↑ آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، الذریعة، ج۱، ص۳۷.    
۵۳. ↑ علامه مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، ج۳۳، ص۱۹۴.    
۵۴. ↑ صالحی شامی، محمد بن یوسف، سبل الهدی والرشاد، ج۲، ص۸.    
۵۵. ↑ بغدادی، اسماعیل بن محمد، هدیه العارفین، ج۱، ص۵.    
۵۶. ↑ کحاله، عمررضا، معجم المؤلفین، ج۱، ص۱۰۲.    


• پژوهشگاه فرهنگ و معارف اسلامی، دائرة المعارف مؤلفان اسلامی، برگرفته از مقاله «ابراهیم نفطویه»، ج۲، ص۵۳.


رده‌های این صفحه : درگذشتگان قرن 4 (قمری) | زادگان قرن 3 (قمری) | شاعران قرن 4 (قمری) | شخصیت‌های قرن 4 (قمری) | مؤلفان قرن 4 (قمری) | محدثان قرن 4 (قمری)
جعبه ابزار