ابراهیم بن محمد ثقفی (مقاله‌دوم)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
ابراهیم بن محمد ثقفی (حدود
۲۰۰-
۲۸۳ق)، از راوان
موثق و مورد اعتماد
شیعه و از عالمان
زیدی مذهب کوفه بود که به
امامیه گروید و در اواخر عمر به
اصفهان کوچید.
رجال شناسان
اهل سنت او را از
غالیان شیعه و متروک الحدیث دانسته و در مقابل، برخی از اهل سنت و اکثر علمای
امامیه او را فردی موثق و مورد اعتماد خوانده‌اند.
ابواسحاق ابراهیم بن محمد بن سعید بن هلال بن عاصم بن سعد بن مسعود ثقفی اصفهانی کوفی مدینی رقّی، از نسل
سعد بن مسعود، عموی
مختار است که
امام علی (علیه‌السّلام) او را بر
مدائن گماشته بود و در روز ساباط،
امام حسن (علیه‌السّلام) نیز بر وی وارد شد.
تاریخ دقیق ولادت وی معلوم نیست اما از آنجا که از
علی بن قادم (م
۲۱۳ق) و
اسماعیل بن ابان (م
۲۱۶ق)
استماع حدیث کرده، باید ولادت وی پیش از سال ۲۰۰ق باشد.
ثقفی از عالمان زیدی مذهب
کوفه بود که به امامیه گروید و در اواخر عمر به اصفهان کوچید. علت رفتن او از کوفه آن بود که وی کتابی به نام المعرفه نگاشته و در آن، فضایل امیرمؤمنان علی (علیه‌السّلام) و مثالب مخالفانش را گرد آورده بود. کوفیان آن را بزرگ داشته و گویا چون بر جانش بیم داشتند، از او خواستند کوفه را ترک کند، ولی کتاب را با خود نبرد.
ابواسحاق که بر خطرات آگاه بود و آنها را بر جان می‌خرید، از شهری که بیش از همه‌جا از تفکرات و باورهای
شیعی دورتر باشد، جویا شد و چون اصفهان این گونه شهرت داشت، ثقفی برای ترویج عقاید
شیعه و تدریس کتاب خود راهی این شهر شد.
گروهی از علمای قم همچون
احمد بن محمد بن خالد برقی پس از آگاهی از عزیمت وی، به اصفهان رفته و خواستار آمدنش به قم شدند اما ثقفی نپذیرفت.
علاوه بر دو تن از اساتید و مشایخ وی که یاد شد،
یونس بن عبید،
هشام بن ابی هشام و
ابونعیم فضل بن دکین هم از اساتید او به شمار می‌آیند.
از شاگردان ثقفی نیز می‌توان به افرادی همچون
سعید بن ایوب و
احمد بن اسود اشاره کرد.
گفته رجال شناسان درباره ثقفی و روایاتی که نقل کرده، یکسان نیست. رجال شناسان
اهل سنت او را از
غالیان شیعه و متروک الحدیث،
و افرادی چون
ابوحاتم و
ذهبی او را مجهول دانسته‌اند.
در مقابل، برخی از اهل سنت و اکثر علمای امامیه او را فردی موثق و مورد اعتماد خوانده‌اند.
آیت الله خویی می‌گوید: در وثاقت ثقفی همین بس که وی در اسناد
تفسیر علی بن ابراهیم قمی و در طریق روایات
ابن قولویه و
ابن بابویه قرار دارد.
ثقفی سرانجام در سال ۲۸۳
و به قولی
۲۸۰ق در اصفهان از دنیا رفت.
ثقفی دارای آثار و تالیفات بسیاری بود.
نجاشی ۵۲ اثر
و
صفدی پنجاه اثر را به وی نسبت داده
که ظاهراً همه آنها از میان رفته است. مهم‌ترین اثر او، یعنی الغارات از منابع مهم و مورد استفاده
ابن ابی الحدید در
شرح نهج البلاغه بوده است.
دیگر آثار وی به جز المعرفه و الغارات (الاستنفار والغارات) که راوی آنها
عبدالرحمان بن ابراهیم مستملی،
ابوالاسود احمد بن علویه اصفهانی و
حسن بن علی بن عبدالکریم زعفرانی هستند، عبارت‌اند از:
- المبتدا، السیره، معرفة فضل الافضل، اخبار المختار، المغازی، السقیفه، الردّه، مقتل عثمان الشوری، بیعة علی (علیه‌السّلام)، الجمل، الصفین، الحکمین، النهر،
- مقتل امیرالمؤمنین (علیه‌السّلام)، کتاب رسائل امیرالمؤمنین (علیه‌السّلام) و اخباره
[وحروبه]، قیام الحسن (علیه‌السّلام)، مقتل الحسین (علیه‌السّلام)، - التوابین
[و عین الورده]، فدک، الحجّة فی فضل المکرمین، السرائر الموّدة فی ذوی القربی، الحوض و الشفاعه، الجامع الکبیر (در فقه)، - الجامع الصغیر، مانزل من القرآن فی امیرالمؤمنین (علیه‌السّلام)، فضل الکوفه و من نزلها من الصحابه،
- الامامه (کوچک)، الامامه (بزرگ)، المتعتین، الجنائز الوصیّه، الدلائل،
- اخبار عمر، اخبار عثمان، کتاب الدار الاحداث حروراء اخبار یزید (لع) ابن الزبیر،
- جامع الفقه و الاحکام، التفسیر التاریخ، الرؤیا الاشربه (دو کتاب کوچک و بزرگ)،
- اخبار زید، اخبار محمد و ابراهیم (نفس زکیه و برادرش)، اخبار من قُتِل من آل ابی طالب، الخطب السائره، الخطب المعربات
- سیرة علی (علیه‌السّلام)، المصرع التعبیر و السیر (احتمالاً همان السیره یا سیرة علی (علیه‌السّلام)). (دیگر منابع: )
• پژوهشگاه فرهنگ و معارف اسلامی، دائرة المعارف مؤلفان اسلامی، برگرفته از مقاله «ابراهیم ثقفی»، ج۱، ص۶۹-۷۰.
