ابراز المعانی من حرز الامانی القراءات السبع (کتاب)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کتاب «ابراز المعانی من حرز الامانی القراءات السبع» نوشته امام عبد الرحمن بن اسماعیل بن ابراهیم معروف به ابو شامه دمشقی و به
زبان عربی است که در
موضوع قرائت
هفتگانه قرآن کریم نگاشته شده است.
این کتاب شرحی است بر قصیده معروف شاطبیه، سروده ابو القاسم بن فیرة بن خلف بن احمد الشاطبی الاندلسی الرعینی الضریر متوفای ۵۹۰ هجری. وی در اواخر ۵۳۸ ق در شاطبه متولد شد.
قرائت را نزد ابو عبدالله النفزی المغربی و ابو الحسن ابن هذیل اندلسی آموخت. در
علم نحو و لغت یگانه
زمان خویش بود. در
سال ۵۷۲ ق به
مصر رفت و در آنجا قصیده مشهور «حرز الامانی و وجه التهانی» یا همان «قصیده شاطبیه» که مختصر کتاب «التسیر» ابو عمرو دانی بود سرود و باعث
شهرت بیشتر کتاب «التسیر» شد. بر «شاطبیه» شرح‌های متعددی نوشته شده که از آن جمله‌اند شرح ابو شامه دمشقی به نام «ابراز المعانی». ابو شامه در ۵۹۹ متولد شد. وی در سنین کودکی علم قرائات را به صورت کامل فراگرفت و از محضر شیوخ متعددی بهره برد و تلامذه و شاگردانی تربیت نمود. او در سال ۶۶۵ هجری قمری به
قتل رسید. از وی آثار زیادی برجای مانده که از آن جمله می‌توان به: ابراز المعانی، اختصار تاریخ دمشق، کتاب الروضتین فی الدولتین، کتاب انکار البدع و... اشاره نمود. شارح ابتدا به ذکر نام کسانی از
صحابه و
تابعین و سایر بزرگان از
مسلمانان که از ایشان وجهی از وجوه قرائت
نقل شده می‌پردازد و سپس قراء سبعه‌ای را که ابن مجاهد قرائت ایشان را برگزیده نام می‌برد. از آن پس وارد شرح «قصیده شاطبیه» می‌شود. وی در این کتاب به توجیه قرائت‌های سبعه پرداخته و اهتمام ویژه‌ای به اعراب کلمات از خود نشان می‌دهد در مواردی هم که قصیده نیاز به حک و اصلاح دارد به این امر اقدام می‌نماید چنانکه یاءات اضافه در هر
سوره را در آخر آن سوره به
نظم درمی آورد.
قصیده با این
بیت آغاز می‌شود: «بدات ببسم الله فی النظم اولا تبارک رحمانا رحیما و موئلا»
شارح به شرح واژگان قصیده پرداخته و شاهد مثال‌های قرآنی در هر مورد
اقامه می‌کند.
آغاز قصیده با
حمد و ثنای الهی و درود و صلوات بر
پیامبر اکرم و عترت طاهرینش آغاز و با بیان
فضایل قرآن کریم و
فضیلت قاری آن و... ادامه می‌یابد. سپس به معرفی قراء سبعه و راویان ایشان و نیز بیان رموزی که بدان وسیله به قاریان
هفتگانه راویان ایشان اشاره شده، می‌پردازد. محتوای کتاب با بیان مطالبی در باب «استعاذه» و «بسملة» ادغام کبیر، ادغام دو
حرف متقارب در یک یا دو کلمه، هاء کنایة، اظهار و
ادغام، راءات، لامات و غیره و در
نهایت «فرش الحروف» آیات سوره‌های قرآنی و مطالبی درباره «تکبیر» و مخارج حروف و صفات آن‌ها، شکل می‌گیرد.
کتاب شامل یک مقدمه از محقق که طی آن به معرفی ناظم قصیده یعنی شاطبی و نیز شارح آن ابو شامه پرداخته شده است و نیز مطالبی در باب آداب جوینده علم در برابر معلم و نیز خودش، تعریف قرائات، مقرئ و قارئ، شرائط مقرئ و... می‌باشد. پس از آن مصادر و منابع تحقیق معرفی شده است. خود شرح شامل یک مقدمه از شارح است که طی آن اسامی کسانی که وجهی از وجوه قرائت از آن‌ها نقل شده و نیز نام
قراء سبعه و راویان از ایشان آمده است. در شرح ذیل هر
بیت از ابیات قصیده، شارح به توضیح واژگان آن پرداخته و معنای آن‌ها را یادآور می‌شود و شاهد مثال قرآنی آن را ذکر می‌کند. کتاب مشتمل بر ابواب متعددی است از جمله: باب الاستعاذه، باب ب البسملة، سورة‌ام القرآن، باب الادغام الکبیر، باب ادغام الحرفین المتقاربین فی کلمة و فی کلمتین، باب هاء الکنایة، باب المد و القصر، باب الهمزتین من کلمة، باب الاظهار و الادغام و... مهمترین باب کتاب باب «فرش الحروف است» که به بیان قرائت‌های سبعه در سوره‌های قرآنی می‌پردازد. و در نهایت «باب التکبیر» و «باب مخارج الحروف و صفاتها». در پایان هم فهرست مطالب کتاب آمده است.
این کتاب نوشته عبد الرحمن بن اسماعیل بن ابراهیم معروف به ابو شامة دمشقی متوفای ۶۶۵ هجری قمری است که توسط «ابراهیم عطوه عوض» عضو هیئت علمی دانشگاه الازهر مورد
تحقیق و پژوهش قرار گرفته و در قطع وزیری با جلد گالینگور در ۷۶۲ صفحه در
سال ۱۴۰۲ ق از سوی «دار الکتب العلمیة»
بیروت منتشر شده است.
نرم افزار مشکات الانوار، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی.
