ابان بن تغلب (مقاله‌سوم)

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف

---

ابان بن تغلب کوفی (م ۱۴۱ق)، فقیهی عالی مقام، مفسری بزرگ، امام در قرائت، ادیبی توانا، محدثی برجسته و از دانشمندان امامیه بود. وی در علوم قرآن، حدیث، فقه، ادب، لغت و نحو برترینِ زمان بود و در قرائت قرآن شیوه‌ای ویژه و منحصر به فرد داشت که نزد قاریان معروف و مشهور بود و اول کسی است که در این دانش، کتاب نوشته است.
وی از اصحاب امام سجاد، امام باقر و امام صادق (علیهم‌السّلام) بود و دانش‌های متداول را در محضر آن سه بزرگوار فرا گرفت و به مقامی دست یافت که امام باقر (علیه‌السّلام) به او فرمود تا در مسجد مدینه بنشیند و در مسائل دینی فتوا دهد، وی همچنین مورد عنایت ویژه امام صادق (علیه‌السّلام) نیز بود.
عالمان شیعه و غالب اهل سنت، ابان را موثق و راستگو می‌دانند.

---

ابوسعید (ابوامیمه) ابان بن تغلب بن رباح کوفی جُریری بکری ربعی کندی، فقیهی عالی مقام، مفسری بزرگ، امام در قرائت، ادیبی توانا، محدثی برجسته و از دانشمندان امامیه بود. از اینکه به کوفی لقب یافته، گویی از آنجا و از موالی بنی جریر بن بکر بن وائل بود و لقب جُریری و بکری‌اش از همین روست.
او از اصحاب امام سجاد، امام باقر و امام صادق (علیهم‌السّلام) بود و دانش‌های متداول را در محضر آن سه بزرگوار فرا گرفت و به مقامی دست یافت که امام باقر (علیه‌السّلام) به او فرمود تا در مسجد مدینه بنشیند و در مسائل دینی فتوا دهد، چرا که دوست دارد افرادی چون او در میان شیعیان دیده شوند. او همچنین مورد عنایت ویژه امام صادق (علیه‌السّلام) بود، چنان که طبق روایتی از محمد بن ابان که خود از شاگردان امام است، روزی با پدرش بر آن حضرت وارد شدند و امام با دیدن ابان دستور داد تا فرشی برای او گستردند و پس از مصافحه و معانقه، به گرمی و احترام از او پذیرایی کرد و به یارانش فرمود: ابان سی هزار روایت از من آموخته است آنها را از او بیاموزید و روایت کنید.
سلیم (مسلم) بن ابی حیه می‌گوید: زمانی که می‌خواستم از خدمت امام بروم، از او خواستم تا مطلبی بگوید که توشه راهم باشد. آن حضرت فرمود: نزد ابان برو که او از من احادیث بسیار دارد و هر چه بگوید از من شنیده است.

---

ابان در دفاع از کیان تشیع بسیار می‌کوشید، از این رو برای مناظره با فردی شامی که برای گفت‌وگوی علمی با امام صادق (علیه‌السّلام) آمده بود، برگزیده شد.
او شیعه را چنین شناسایی می‌کرد که به هنگام بروز اختلاف در روایات پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم)، به سخنان علی (علیه‌السّلام) رجوع کرده و در اختلاف فرموده‌های آن حضرت، نظر امام صادق (علیه‌السّلام) را محور قرار می‌داد.

---

ابان علاوه بر سه امام مذکور از انس بن مالک، سلیمان بن مهران اعمش، محمد بن منکدر، سماک بن حرب، عطیه عوفی، ابواسحاق سبیعی، منهال، فضیل بن عمرو، عکرمه مولی ابن عباس و دیگران دانش آموخت.
همچنین علم قرائت را از عاصم، طلحة بن مصرف، ابوعمرو شیبانی و اعمش آموخت و یکی از سه نفری است که قرائت کل قرآن را نزد اعمش به پایان برد و خود یکی از بزرگان و امامان این فن شد.

---

نجاشی می‌گوید: ابان در علوم قرآن، حدیث، فقه، ادب، لغت و نحو برترینِ زمان بود و در قرائت قرآن شیوه‌ای ویژه و منحصر به فرد داشت که نزد قاریان معروف و مشهور بود. وی اول کسی است که در این دانش، کتاب نوشته است.
عظمت علمی وی تا آنجا بود که وقتی به مدینه می‌رفت، طالبان علم و دانش گروه گروه به او روی آورده و در مسجد النبی، کنار ستون پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) برای او جا در نظر می‌گرفتند.

---

عالمان شیعه و غالب اهل سنت، ابان را موثق و راستگو می‌دانند. بزرگانی همانند احمد بن حنبل، یحیی بن معین، ابوحاتم و نسائی او را توثیق کرده‌اند و در مقابل، سعدی جوزجانی وی را منحرف و مجاهر توصیف می‌کند، اما ذهبی به دفاع از ابان برخاسته و این نسبت‌های ناپسند را به معانی دیگری توجیه و تفسیر می‌نماید تا وثاقت ایشان خدشه‌دار نشود.

---

محدثان بسیاری از شیعه و سنی چون محمد بن ابی عمیر، عبدالرحمان بن ابی نجران، ابان بن عثمان احمر، ابان بن عبدالله بجلی، جمیل بن درّاج، سفیان بن عیینه، سیف بن عمیره، شعبة بن حجاج و مخلد بن خداش از ابان روایت کرده‌اند.
برخی شمار آنان را حدود پنجاه نفر دانسته‌اند.

---

سرانجام، ابان در کوفه و به سال ۱۴۱ق درگذشت و امام صادق (علیه‌السّلام) هر گاه از او یاد می‌شد، ضمن طلب آمرزش برای وی می‌گفت: مرگ ابان قلب مرا به درد آورد.

---

ابان افزون بر احادیث زیادی که روایت کرده، دارای تالیفاتی حتی ابداعی نیز بود. هیچ یک از آنها باقی نمانده، اما در منابع از آنها یاد شده است از آن جمله است:

• معانی القرآن،
• القرائات اصل (از اصول چهارصدگانه شیعه)
  ^[۱۹] ابن ندیم، محمد بن اسحاق، الفهرست، ص۲۷۲.    
• نظم المجالس،
• الجمل، النهروان، الصفین،
  ^[۲۰] آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، الذریعه، ج۱۵، ص۵۲.    
• الفضائل القرائه که محمد بن موسی بن ابی مریم آن را گزارش کرده است،
• غریب القرآن (تفسیر غریب القرآن)،
  ^[۲۱] نجاشی، احمد بن علی، رجال النجاشی، ص۱۱.    
  ^[۲۲] شیخ طوسی، الفهرست، ص۱۷.    
  که برخی این کتاب را اولین تالیف در این زمینه دانسته‌اند،
  ^[۲۳] زرکلی، خیرالدین، الاعلام، ج۱، ص۲۶-۲۷.    
• اخبار المصنفین،
  ^[۲۴] بغدادی، اسماعیل بن محمد، هدیة العارفین، ج۱، ص۱.    
• المسند گردآوری ابونعیم
  ^[۲۵] ابن ماکولا، علی بن هبةالله، الاکمال، ج۴، ص۲۶۲.    
  و جزئی حدیثی گردآوری طبرانی.
  ^[۲۶] ابن منده، یحیی بن عبدالوهاب، ترجمة الطبرانی، ص۲۲.

• همچنین ابن عدی، ابان را صاحب احادیث و نسخه‌هایی متقن می‌دانست
  ^[۲۷] مزی، یوسف بن عبدالرحمن، تهذیب الکمال، ج۲، ص۷.    
  که جزئیات آن چندان روشن نیست. (دیگر منابع:
  ^[۲۸] شیخ طوسی، رجال الطوسی، ص۱۰۹.    
  ^[۲۹] شیخ طوسی، رجال الطوسی، ص۱۲۶.    
  ^[۳۰] شیخ طوسی، رجال الطوسی، ص۱۶۴.    
  ^[۳۱] حلی، حسن بن علی، رجال ابن داود، ص۹.    
  ^[۳۲] علامه حلی، خلاصة الاقوال، ص۷۳.    
  ^[۳۳] اردبیلی، محمد بن علی، جامع الرواة، ج۱، ص۹.    
  ^[۳۴] کحاله، عمررضا، معجم المؤلفین، ج۱، ص۱.    
  ^[۳۵] ذهبی، محمد بن احمد، سیر اعلام النبلاء، ج۶، ص۳۰۸.    
  ^[۳۶] خزرجی، احمد بن عبدالله، خلاصة تهذیب تهذیب الکمال، ج۱، ص۱۴.    
  ^[۳۷] ابن ابی حاتم رازی، عبدالرحمن بن محمد، الجرح و التعدیل، ج۲، ص۲۹۶.    
  ^[۳۸] خطیب بغدادی، احمد بن علی، تاریخ بغداد، ج۱، ص۱۵۰.    
  ^[۳۹] بخاری، محمد بن اسماعیل، التاریخ الکبیر، ج۱، ص۴۵۳.    
  ^[۴۰] ابن حبان، محمد بن حبان، الثقات، ج۶، ص۶۷.    
  ^[۴۱] ابن ماکولا، علی بن هبةالله، الاکمال، ج۴، ص۲۶۲.    
  ^[۴۲] ابن حبان، محمد بن حبان، مشاهیر علماء الامصار، ص۲۵۹.    
  )

---