أسالیب بلاغیة، الفصاحة البلاغة المعانی (کتاب)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
«أسالیب بلاغیة، الفصاحة ـ البلاغة ـ المعانی»، اثر احمد مطلوب است.
«أسالیب بلاغیة، الفصاحة ـ البلاغة ـ المعانی»، اثر احمد مطلوب، کتابی است به
زبان عربی، پیرامون فنون بلاغت و بررسی موضوعاتی از قبیل فصاحت،
بلاغت و مباحثی که در دانش معانی از قدیم مطرح بوده است.
کتاب، با مقدمه نویسنده آغاز و مطالب در دو بخش و هر بخش در چندین فصل، تنظیم شده است.
نویسنده در
ابتدا، «
فصاحت» را از لحاظ لغوی و اصطلاحی، مورد بحث و بررسی قرار داده و سپس به
علم معانی و مباحث مختلف آن پرداخته است.
در مقدمه، پس از اشاره به جایگاه
علم معانی، موضوع بخش‌های کتاب، بیان و توضیح مختصری پیرامون آن‌ها ارائه گردیده است.
بخش اول، در دو فصل زیر، تنظیم شده است:
فصل اول، به بررسی لغوی و اصطلاحی« فصاحت» اختصاص یافته و در آن، ضمن بحث از فصاحت در
قرآن و
احادیث، به ترتیب کلام و دیدگاه
علما و بزرگان زیر، پیرامون آن، مطرح گردیده است:جاحظ؛ ابن قتیبه؛ مبرد؛ ثعلب؛ ابن المعتز؛ قدامه؛ ابن وهب؛ العسکری؛ ابن سنان؛ عبدالقاهر؛ الرازی؛ ابن اثیر؛ السکاکی؛ ابن مالک و
خطیب قزوینی.
در همین فصل خاطرنشان شده است که برخی از بزرگان، تفاوتی بین واژه فصاحت و بلاغت نگذاشته‌اند، بلکه یکی را به‌جای دیگری به کار برده‌اند؛ مثلا جاحظ، بلاغت را چنین تعریف کرده است:« کلام را در صورتی می‌توان
بلیغ دانست که لفظ و معنا با هم به گوش و دل برسند؛ نه اینکه ورود لفظ به گوش، زودتر از ورود معنای آن به دل باشد»؛ در این تعریف، فصاحت و بلاغت، با هم درآمیخته‌اند.
نویسنده در ادامه، عبارتی را از ابن قتیبه ( ۲۶۷ ق) نقل کرده که وی ضمن بحث از الفاظ، شعر را به چهارگونه زیر تقسیم کرده است:
۱. شعری که هم لفظش زیباست و هم معنایش نیکو؛
۲. شعری که لفظش زیباست، ولی از فایده خالی است؛
۳. شعری که معنای آن نیکو، ولی
الفاظ آن قاصر است؛
۴. شعری که
لفظ و معنای آن، هر دو متأخر است.
در فصل دوم نیز ضمن بررسی لغوی و اصطلاحی بلاغت، دیدگاه
علمای زیر مورد بحث و بررسی قرار گرفته است: جاحظ؛ مبرد؛ العسکری؛ ابن سنان؛ عبدالقاهر؛ الرازی؛ ابن اثیر؛ سکاکی و خطیب قزوینی.
به نظر نویسنده، بلاغت از کلماتی است که استعمال آن در کتب ادب، شایع بوده و در بسیاری از مواقع، با فصاحت هم‌معنی گرفته شده و در برخی مواضع، این دو کلمه به‌جای یکدیگر استعمال شده است. این واژه در لغت به معنای انتها و وصول شناخته شده و در لسان عرب، «تبلغ بالشی‌ء» وصول به مراد دانسته شده است.
در بخش دوم، به
علم معانی پرداخته شده است. نویسنده، مباحث مربوطه را بر طبق تقسیم سکاکی، به بیان، معانی، محسنات لفظیه و معنویه و
بدیع، تقسیم کرده است.
نویسنده پیرامون هریک از این
علوم،
ابتدا به تعریف آن پرداخته و سپس، با کمک شواهد قرآنی و
اشعار عربی، جوانب مختلف آن
علم را تشریح نموده است.
علم معانی، از جمله اصطلاحاتی است که بلاغیون آن را بر مباحث بلاغی که مربوط به جمله و عوارض آن از جمله تقدیم و تأخیر،
ذکر و حذف، تعریف و تنکیر، قصر، فصل و وصل و
ایجاز و
اطناب می‌باشد، اطلاق کرده‌اند.
از جمله مباحث مطرح‌شده در این بخش، عبارتند از: نظریه نظم، نقد روش سکاکی، خبر و انشاء، احوال جمله، فصل و وصل، ایجاز و اطناب، خروج از مقتضای ظاهر و...
فهرست مطالب و آثار مؤلف، در انتهای کتاب آمده است.
پاورقی‌ها بیشتر به ذکر منابع اختصاص یافته است.
نرم‌افزار ادبيات عرب، مرکز تحقيقات کامپيوتري
علوم اسلامي.
