أثام
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
أثام احتمالا نام جایگاهی در
دوزخ باشد.
تک واژه قرآنی که در
آیه ۶۸
سوره فرقان آمده‌است:
«والَّذینَ لایَدعونَ مَعَ اللّهِ اِلهًا ءاخَرَ ولا یَقتُلونَ النَّفسَ الَّتی حَرَّمَ اللّهُ اِلاّ بِالحَقِّ ولا‌یَزنونَ ومَن یَفعَل ذلِکَ یَلقَ اَثاما=و‌کسانی‌که با
خدا معبودی دیگر را نمی‌خوانند و کسی را که خدا (خونش را)
حرام کرده، جز به حق نمی‌کشند و
زنا نمی‌کنند. هرکس چنین کند، به أثام خواهد رسید».
«أثام» در
لغت به‌معنای
گناه و به هر چیزی گفته می‌شود که جلو رسیدن پاداش را بگیرد.
درباره مفهوم قرآنی «أثام» دو دیدگاه اساسی وجود دارد:
گروهی از مفسران و لغت‌شناسان با بهره‌گیری از آرای تنی چند از
صحابه و تابعان، مانند
ابن عباس ،
سُدّی و
نافع بن ازرق ، به مفهوم لغوی واژه توجه کرده و آن را مجازاً به «
عذاب »
، «
عقاب »
، «
شر »
، «هلاکت»
و «
جزا »
تفسی ر کرده‌اند و آن را از باب نام‌گذاری مسبب به نام
سبب خویش دانسته‌اند؛
زیرا همه آن‌چه را گفته‌اند، از پی‌آمدهای
گناه است.
صاحبان دیدگاه دوم، معتقدند که مفهوم لغوی «أثام» مورد نظر نبوده و مراد از آن، اشاره به جایگاهی ویژه است؛ چنان‌که در روایت
ابوامامه باهلی از
پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) در تفسیر آیه۵۹
سوره مریم ،
«أثام» همانند «
غی » چاهی در
جهنّم دانسته شده که
چرک و
خونابه جهنمیان در آن می‌ریزد.
بعضی مفسران با بهره‌گیری از روایات تفسیریِ برخی از صحابه و تابعان، چون
عبدالله بن عمرو ،
عبدالله بن عمر ، مجاهد، عکرمه و
قتاده ، أثام را نام درّه‌ای در جهنم دانسته‌اند.
برخی ازاین روایات که در تفسیر آیه۴۴
سوره حجر نیز آمده، طبقات ۷
گانه دوزخ را برشمرده،
جهنم را پایین‌ترین و دردآورترین طبقه دوزخ می‌دانند. عمق آن طبقه چنان است که اگر سنگی بزرگ از لبه آن پرتاب شود، پس از ۷۰
یا۵۰
سال به قعر آن می‌رسد.
یکی از عمیق‌ترین جایگاه‌های جهنم،
درّه أثام است
که براساس روایاتی دیگر، بر اطراف
کوه «صعود» (کوهی آتشین در جهنم) واقع شده
و در آن، مواد مذاب
یا خونابه جهنمیان
و شاید هر دو روان است؛
البته «أثام» یکی از نام‌های جهنّم نیز دانسته شده‌است.
برخی دیگر از روایات، أثام را دره‌ای پر از مارها و عقرب‌های غول‌پیکر با نیش‌ها و زهرهای عذاب‌آور می‌دانند؛
چنان‌که شدت
درد و رنج جهنم نیز نمی‌تواند بر سوزش و درد نیش‌ها چیره شود.
برخی نیز آن را نام کوهی در جهنم می‌دانند.
با توجه به عدم
استناد این قول به روایت، شاید مراد از آن، همان کوه صعود باشد که دره اثام، گرداگرد آن واقع شده‌است.
گویا میان سخن کسانی‌که به‌معنای لغوی أثام پرداخته‌اند و آن‌ها که آن را نام جایگاهی می‌دانند، دوگانگی حقیقی وجود نداشته باشد؛ زیرا دیدگاه دوم می‌تواند توضیح و بیان
مصداق دیدگاه نخست باشد.
افزون بر دو
گناه شرک و
آدم‌کشی ظالمانه که سبب وارد شدن در أثام می‌شود،
گناه کبیره «
زنا » نیز چنین فرجامی دارد؛ اما تأمل در روایات ذیل آیه ۵۹
سوره مریم نشان می‌دهد که زناکارانِ اصرار‌کننده بر این
گناه، در جایگاهی به نام «غی»
عذاب می‌شوند
که طبیعتاً باید درد و رنج بیش‌تری از اثام داشته باشد.
از مهم‌ترین ویژگی‌های کسی که وارد اثام می‌شود، دو چندان بودن عذاب وی و جاودانگی آن است:«یُضعَف لَهُ العَذابُ یَومَ القِیمَةِ ویَخلُد فیهِ مُهانا».
موضوع «
خلود » باعث دوگانگی نظریات مفسران درباره عذاب شوندگان اثام شده‌است. برخی معتقدند:با توجه به این‌که آیه، درصدد وصف بندگان پرهیزگار
خدا بوده، آن‌ها از چنین
گناهانی مبرّا هستند و جاودانگی عذاب، به کافران و
مشرکان اختصاص دارد، ارتکاب هر سه عمل (
شرک ،
قتل و
زنا ) با هم به اثام منتهی می‌شود.
گروهی بر این باورند که ارتکاب هرکدام از
گناهان یاد‌شده، به گرفتاری اثام می‌انجامد.
این گروه، برای اثبات دیدگاه خود به آیات ۹۳ و ۱۱۶
سوره نساء استناد کرده‌اند.
برخی از ایشان برای خلود در آیه ۶۹
سوره فرقان مفهوم خاصی را قایل شده و آن را به توقف طولانی تفسیر کرده‌اند که در
گناهِ شرک، ابدی، و در غیرِ آن، پایان‌پذیر است؛
بنابراین اگر کسی در حال
شرک، دو
گناه دیگر را هم انجام دهد، به عذاب ابدی و خوارکننده و دوچندان «أثام» گرفتار می‌شود؛
بر این اساس، قاتلان و زناکاران غیرمشرک اگر توبه نکرده، و گرفتار اثام شوند، از‌جاودانگی در عذاب مستثنا هستند.
اصحاب الجحیم فی القرآن؛ التحقیق فی کلمات القرآن الکریم؛ تفسیر اطیب البیان؛ تفسیر القمی؛ التفسیر الکبیر؛ جامع‌البیان عن تأویل آی القرآن؛ الجامع لاحکام القرآن، قرطبی؛ الدرالمنثور فی التفسیر بالمأثور؛ روح‌المعانی فی تفسیر القرآن العظیم؛ الکامل فی‌اللغة والادب؛ کشف‌الاسرار و عدة الابرار؛ کنزالعمال فی سنن الاقوال والافعال؛ لسان‌العرب؛ مجمع‌البیان فی تفسیر القرآن؛ مفردات الفاظ القرآن؛ المیزان فی تفسیر القرآن؛ النکت والعیون، ماوردی.
دائرة المعارف قرآن کریم، برگرفته از مقاله «أثام».
