آیینه شاهی (کتاب)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
آیینه شاهى، کتابى فلسفى و اخلاقى به زبان فارسى نوشته محمد بن مرتضى، معروف به
ملامحسن فیض کاشانی (۱۰۰۸-۱۰۹۱ق/ ۱۵۹۹-۱۶۸۰م) است.
دانشمند بزرگ شیعى ایرانى و معاصر با
شاه عباس دوم صفوی (۱۰۵۲-۱۰۷۷ق/۱۶۴۲-۱۶۶۶م).
این
کتاب ، ترجمه گزیده‌ای از اثر دیگر همین مؤلف به نام
ضیاء القلب است که به
عربی نوشته شده است.
موضوع کتاب، شناختن
نفس ناطقه انسانى است و توضیح پنج حاکمى که بر آن تسلط دارند. یعنى:
عقل ،
طبع ،
شرع ،
عرف و
عادت .
فیض این کتاب را در ۱۰۶۶ق/۱۶۵۶م در یک مقدمه و ۱۲ فصل، برای شاه عباس دوم نوشته است، بدین شرح: شناختن عقل، شناختن شرع، شناختن طبع، شناختن عادت، شناختن عرف، شناختن نفس‌ِ انسانى که فرمانبر این پنج است، شناختن مراتب حکام پنجگانه، حکمت‌ِ تسلطِ این حاکمان بر نفس آدمى.
اگر این «پنج حاکم» با یکدیگر سازگار نباشند، کدام یک از آنها برتر و شریف‌تر است؟ در صورت مشتبه شدن چگونه مى‌توان آنها را از یکدیگر تمیز داد؟
برخى از نعمتهای الهى که در این تمییز و تشخیص ما را مدد مى‌رساند و چگونه مى‌توان از خدا یاری جست؟
آیینه شاهى در ۱۳۲۰ش همراه با
رسالة الصلوه و
الفت نامه مؤلف در
شیراز به چاپ رسیده است.
نسخه‌های خطى آن به فراوانى در کتابخانه‌های
ایران یافت مى‌شود.
(۱) آقابزرگ، الذریعة، ۱۵/۱۲۷.
(۲) مدرس، محمدعلى، ریحانة الادب، تبریز، ۱۳۴۶ش، ۴/۳۷۴.
(۳) کتابخانه مرعشى، خطى، ۱/۱۰۳؛ مرکزی، خطى، ۱۳/۳۳۹۶.
(۴) مشار، چاپى فارسى، ۱/۲۲.
(۵) کتابخانه مشکوة، خطى.
(۶) کتابخانه ملک، خطى، ۲/۴، ۷.
(۷) کتابخانه ملى، خطى، ۶/۵۹۶.
(۸) کتابخانه منزوی، خطى، ۲/۱۵۱۷.
دانشنامه بزرگ اسلامی، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، ج۲، ص۵۷۵.
