آیینه حکمت (کتاب)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
آیینه
حِکْمَت، کتابی فلسفی و
کلامی به
زبان فارسی نوشته
میرزا حسن لاهیجی قمی (د ۱۱۲۱ق /۱۷۰۹م) پسر
ملا عبدالرزاق لاهیجی قمی (د ۱۰۷۲ق/۱۶۶۲م) می‌باشد .
وی این کتاب را در باب آشتی دادن میان
حکمت و
شریعت و بیان یگانگی آن دو، ظاهراً در ۱۰۷۰ق/۱۶۶۰م نوشته است.
بسیاری از متفکران و
حکمای بزرگ اسلامی مانند
ابوسلیمان منطقی سجستانی (د ح ۳۷۵ق/۹۸۵م) و
ابوحیان توحیدی (د پس از ۴۰۰ق/۱۰۰۹م) به
امکان آشتی میان
حکمت و شریعت شدیداً اعتراض داشتند و می‌گفتند: نمی‌توان میان
حکمت ایمانی که مقتبس از
وحی الهی است، با
فلسفه یونانی که مولود
ذهن محدود انسانی است، جمع کرد. این دو
دانشمند و بسیاری دیگر، از
اخوان‌الصفا که در رسائل خود به پیوند میان شریعت و
حکمت معقتد بوده‌اند،
انتقاد می‌کردند،
ولی پیش از اخوان‌الصفا،
فارابی در
رسالة‌الجمع بین رأیی‌الحکیمین و پس از آنان،
ابن رشد اندلسی (د ۵۹۵ق/۱۱۹۸م) در
کتاب فصل‌المقال مانند نویسنده آیینه
حکمت کوشیده‌اند، ثابت کنند که میان
دین و
فلسفه اختلافی نیست، و آنچه در این باب به نظر می‌رسد، اغلب قابل اعتنا نیست.
آیینه
حکمت سه باب دارد.
باب اول در سه فصل و شامل تعریف
حکمت و بیان فضیلت آن است.
باب دوم ده فصل دارد و مفصل‌ترین ابواب کتاب است که مؤلف در آن مسائل عمده مورد اختلاف
متشرعین و
حکما را یاد کرده و به حل آنها کوشیده است.
باب سوم در دو فصل و شامل
مدح و
ستایش حکیمان و فضل
حکمت است.
مؤلف در این کتاب می‌گوید که به
زبان عربی نیز کتابی به نام اُلفة‌الفُرقة درباره همین موضوع نوشته است.
نویسنده در مقدمه کتاب پس از ذکر مطالبی درباره بی‌پایگی نزاع میان
حکما و متشرعین، فلسفه و دین را مؤید یکدیگر می‌خواند و آنگاه به
ستایش «
معلم اول و دانای یونان
ارسطو» و شرح تقسیمات او می‌پردازد، و هر یک از اقسام
حکمت را با
آیات قرآن مجید و
احادیث پیامبر اکرم (صلّی الله علیه و آله) تطبیق می‌کند و بدین‌سان نشان می‌دهد که میان دین و فلسفه نزاعی نیست و سخن حق نیز یکی بیش نیست.
نسخه‌های خطی این کتاب در کتاب‌خانه ملی (
تهران)، مدرسه صدر (
اصفهان)،
آستان قدس رضوی، مدرسه نواب (
مشهد)، شورای ملی (سابق)، مرکزی
دانشگاه تهران و دانشکده الهیات و معارف اسلامی (تهران) موجود است.
(۱) آقابزرگ، الذریعة، ج۱، ص۵۲.
(۲) ابوحیان توحیدی، الامتاع و المؤانسة، به کوشش احمد امین و احمد الزین، بیروت، ۱۹۵۳م.
(۳) الهیات، تهران، خطی، ص ۱۹۳.
(۴) امین، محسن، اعیان‌الشیعة، بیروت، ۱۴۰۳ق، ج۵، ص۱۳۳.
(۵) شورا، خطی، ۱۰، ص۸۲۶ - ۸۶۳.
(۶) مدرس، محمدعلی، ریحانة‌الادب، تبریز، ۱۳۴۶ش، ج۴، ص۳۶۱-۳۶۳.
(۷) مرکزی، خطی، ج۹، ص۹۱۸.
(۸) مشهد ۲، خطی، ج۲، ص۵۶۶.
(۹) ملی، خطی، ج۴، ص۴۴۳-۴۴۴.
(۱۰) منزوی، خطی، ج۲، ص۷۲۵-۷۲۶.
دانشنامه بزرگ اسلامی، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، برگرفته از مقاله «آیینه حکمت»، ج۲، ص۵۷۳.
