آیات‌الولایة (کتاب)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
آیات‌ُ الْوِلایَة، کتابی در
تفسیر هزار و یک
آیه قرآن مجید به
زبان فارسی که به عقیده مؤلف در حق
ائمه اطهار (علیه‌السلام) نازل شده، نوشته
میرزا ابوالقاسم بن عبدالنبی حسینی شریفی شیرازی معروف به
میرزا بابا و متخلص به «راز» (د ۱۲۸۶ق/۱۸۶۹م) و از ارکان فرقه
صوفیه
ذهبیه است.
مؤلف‌ِ عارف کتاب را با مقدمه‌ای همراه با قصیده‌ای بلند آغاز کرده،
سپس در متن کتاب، آیاتی را که در باب
ولایت
امام علی (علیه‌السلام) و خاندان وی نازل گشته یک یک برشمرده و در هر مورد نظر مفسرانی چون
طبری،
بیضاوی،
قمی،
گازر و دیگران را آورده و سپس احادیثی را که به مناسبت آن موضوع روایت شده، نقل کرده است. آنگاه موضوع ولایت را با مضامین آیات و
احادیث منطبق ساخته است. در پایان کتاب، پس از ذکر چگونگی جمع آوری قرآن، به گردآوری منابعی پرداخته که در آن‌ها به وجود دو
سوره «النورین» و «الولایة» در قرآن - مصحف
علی (علیه‌السلام) - اشاره‌شده و متن آن دو سوره آمده‌است.
مؤلف به نقل از تفسیر
امام حسن عسکری (علیه‌السلام) می‌نویسد که امام آیاتی را که در قریب دو جزو از
سوره بقره در شأن علی مرتضی و
اهل بیت عصمت و شیعیان و اعادی ایشان نازل شده، تفسیر و
تأویل کرده است، و چون من بر بیش از این دو جزو دست نیافتم «ادعیه شوق در
قلب
فقیر به هیجان آمد که تمامی آیاتی که در طریقه عامه و خاصه مجمع‌ُ علیه در ولایت است و آیاتی که به طریقه خاصه امامیه اختصاص به آن حضرت و اهل عصمت (علیه‌السلام) دارد، جمع کنم».
مؤلف با این انگیزه ۱۰۰۱ آیه گرد آورده که از میان آن‌ها «۳۰۰ آیه مجمع‌ٌ عَلَیه و مابقی به طریقه روایات خاصه مؤول در شأن ایشان است».
این کتاب که بنابر ماده تاریخ آن (بَلَغ‌َ العُلی بکماله) در ۱۲۷۱ق/ ۱۸۵۵م تألیف یافته،
در دو
جلد به قطع رحلی (جلد اول ۴۵۷ و جلد دوم ۴۶۴ صفحه) در ۱۳۳۲ق/۱۹۰۵م چاپ سنگی شده است.جلد اول مشتمل بر مقدمه و تفسیر و تأویل آیاتی برگرفته از اغاز تا اواخر
سوره انبیاء و جلد دوم از اواخر انبیاء تا
سوره اخلاص است و سپس متن
سوره النورین و
سوره الولایة آمده است. ظاهراً از
سده ۱۰ق/۱۶م تألیف اینگونه کتاب‌ها اندک رواجی داشته است: در همین سده علی بن حسن زواری، ترجمة الخواص را در همین باب نوشته که نسخه‌ای خطی از آن در
آستان قدس رضوی، به شماره ۱۴۶۰ موجود است. در اواخر سده بعد، مصابیح الظلام تألیف شده است،
ولی از زمان
میرزا ابوالقاسم به بعد بود که تألیف کتابهایی از نوع آیات الولایة عمومیت یافت و مؤلفان
شیعی به بازیافتن ادله
امامت در آیات قرآن کریم پرداختند، از آن میان: محمد بن محمد رفعت شیرازی، نویسنده آیات الولایة فی اثبات
خلافت علی، بمبئی، ۱۳۱۶ق/۱۸۹۸م؛ سید عبدالحسین بن عبدالله دزفولی، نویسنده آیات النازلة فی شأن علی،
شیراز، ۱۳۱۹ق/۱۹۰۱م. نیز کتابهایی در همین زمینه که به آیات الائمة شهرت یافته است: آیات الائمة، نوشته
کوثر علیشاه (حاج محمدرضا، د ۱۲۴۷ق/۱۸۳۱م)، چاپ
تهران، بی تاریخ
آیات الائمة، نوشته حاج
میرزا علی‌نقی (
فرزند کوثرعلیشاه)، که‌در ۱۲۷۴ق/۱۸۵۸م تألیف یافته
آیات الائمة، نوشته میرمحمد علی بن مهدی، چاپ سنگی، تهران، ۱۳۱۶ق/۱۸۹۸م.
(۱) آقابزرگ، الذریعة، ۱/۴۰، ۴۹.
(۲) استوری، چاپ آ، ادبیات فارسی، ترجمه کریم کشاورز و دیگران، تهران، ۱۳۶۲ش، ۱/۱۹۴، ۱۹۵.
(۳) ابوالقاسم حسینی شریفی، آیات الولایة، چاپ سنگی، ۱۳۲۳ق.
(۴) خاوری، اسدالله،
ذهبیه، تهران، ۱۳۶۲ش، ص۵۸۹.
(۵) رکن‌زاده آدمیت، محمدحسین، دانشمندان و سخن سرایان فارس، تهران، ۱۳۳۷ش، ۲/۵۵۹.
(۶) سرکیس، معجم المطبوعات، ۲/۱۱۷۳.
(۷) شورا، خطی.
(۸) مشار، چاپی فارسی.
(۹) مشکوة، خطی، ۲/۷۳۰.
(۱۰) معصوم علیشاه، محمد، طرایق الحقایق، به کوشش محمدجعفر محجوب، تهران، ۱۳۳۹- ۱۳۴۵ش، ۳/۳۵۶.
(۱۱) هدایت، رضاقلی، ریاض العارفین، به کوشش مهرعلی گرکانی، تهران، ۱۳۴۴ش، ص۴۲۶، ۴۲۷
دانشنامه بزرگ اسلامی، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، برگرفته از مقاله «آیات‌الولایة»، ج۲، ص۵۴۲.
