آیات ویژه امام علی
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
این مقاله درباره
آیات و روایاتی در شان
حضرت علی علیه السلام که در تفاسیر
عامه و
خاصه بیان شده است می‌باشد.
قرآن کریم اساس
معارف مسلمانان به شمار می‌آید. از این رو جا دارد در سال پیروی عملی از سیره امام علی علیه‌السّلام سیمای
قرآن ناطق را در کتاب نور و هدی مشاهده کنیم. شیوه رایج در این باره نقل روایات
فضایل امام علیه‌السّلام به ترتیب آیه‌ها و یا احیانا با محور قرار دادن ارزشهای امام علیه‌السّلام است و چون به این سبک آثار فراوانی هست (ران ملخی است تحفه درویش چه کند بی نوا ندارد بیش.) و بهتر است از کارهای تکراری پرهیز و به تحقیقات افزوده شود؛ بی هیچ ادعایی
سخنانی در این زمینه از بزرگان نقل و بررسی می‌شود شاید مفید و مؤثر افتد.
فضایل اهل‌بیت علیهم‌السّلام در قرآن گاهی به صورت گروهی که شامل تمامی
چهارده معصوم علیهم‌السّلام است و در مواردی در خصوص
پنج تن آل عبا و... بیان شده که شامل حضرت علی علیه‌السّلام نیز هست و تنها چند مورد ویژه
امام علی علیه‌السّلام است، آقای دکتر نقی پورفر با برشماری ۱۶ مورد، بیشترین آیه‌های ویژه را بر شمرده، ولی نمی‌توان ادعا کرد که همه دانشمندان بر تمامی این ۱۶ مورد
اجماع و اتفاق دارند. اختصاص برخی از این آیه‌ها به شخص حضرت علی علیه‌السّلام قابل بحث و بررسی است، به هر حال عصاره شش آیه از آن‌ها - که در اختصاص به امام علی علیه‌السّلام روشنتر است - با اندک توضیحی بیان می‌شود:
«و من الناس من یشری نفسه ابتغاء مرضات الله و الله رؤوف بالعباد»
و از مردم کسی است که جانش را در برابر خشنودی
خدا می‌فروشد و خداوند به بندگانش بسیار دلسوز است. این
آیه شریفه اندکی پس از
هجرت درباره
امیرمؤمنان نازل شده که در شب
هجرت پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وآله (
لیلة المبیت) به جای
پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وآله
آرمید و
جان خویش را سپر بلای حضرت کرد. روایات
شیعه و
سنی در خصوص
ایثار آن حضرت و ویژگی این آیه به امیرمؤمنان گزارش‌های مفصل و مکرری دارند.
از شش آیه قبل
مسلمانان مهاجر را به چهار گروه تقسیم می‌کند که دو به دو شخصیتی متقابل یکدیگر دارند.
الف: گروهی که می‌گویند: پروردگارا در
دنیا همه چیز را به ما عطا نما، در حالی که او را در
آخرت هیچ بهره‌ای نیست.
ب: کسانی که می‌گویند: «پروردگارا به ما در دنیا حسنه و در آخرت نیز حسنه عطا فرما و از
عذاب آتش دوزخ حفظ نما».
ج: «و از مردم کسی هست که
سخن او در زندگی پست دنیا، تو را به شگفتی می‌آورد و خشنود می‌کند (ولی در باطن چنین نیست) و خداوند بر آنچه در
قلب او است گواه می‌گیرد و او سرسخت‌ترین
دشمنان است. نشانه دشمنی باطنی او این است که وقتی روی بر می‌گرداند و از نزد تو می‌رود، می‌کوشد تا در
زمین فساد به راه اندازد و
حرث و
نسل را نابود کند...».
د:
شهادت طلب که در خصوص
حضرت علی علیه‌السّلام است و پاداشش
رضای خدا است نه
اجر مادی.
«... فاذن مؤذن بینهم ان لعنة الله علی الظالمین»
در هنگامه
محشر ندا دهنده‌ای در میان
بهشتیان و
دوزخیان ندا می‌دهد -به گونه‌ای که همگان می‌شنوند- که:
لعنت خدا بر
ستمگران.
در
روایات اسلامی، این
مؤذن و سخنگو به
امیرمؤمنان تفسیر شده است. و در روایات
اهل‌سنت آمده که علی علیه‌السّلام می‌فرمود:
انا ذلک المؤذن؛ آن که آن روز ندا سر می‌دهد منم.
از
ابن عباس روایت است که علی علیه‌السّلام می‌فرماید:
لعنت خدا بر آنان باد که
ولایت مرا تکذیب کردند و
حق مرا کوچک شمردند.
آقای نقی پورفر در این باره از
شواهد قرآنی نیز استفاده کرده است.
برخی از طوایفی که در
حدیبیه با پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وآله
پیمان بسته بودند، یک جانبه و بدون هیچ مجوزی پیمانشان را - به خاطر همکاری آشکار با
دشمنان اسلام - شکستند و یا در صدد از بین بردن
رسول خدا برآمدند. پس از
خیانت اینان،
سوره برائت به ویژه آغاز آن که مظهر
غضب الهی است نازل شد.
به اتفاق
شیعه و اکثر اهل‌سنت، حدود ده آیه آغازین سوره به
ابوبکر سپرده شد، تا در روز
عید قربان در اجتماع مردم به عنوان اعلامیه عمومی بخواند.پس از رفتن
ابوبکر،
جبرئیل نازل شد و اعلام کرد:
«لن یؤدی الا انت او رجل منک»
رسالت اعلان به
مشرکان را کسی جز تو یا مردی از
اهل‌بیت تو ادا نخواهد کرد.
ابوبکر را برگرداندند و
علی علیه‌السّلام این سوره را بر
مشرکان مکه خواند.
توجه به موارد مشابه، به روشنی گویای معرفی
شخصیت علی علیه‌السّلام در مقایسه با رقبای آینده است، در این ماجرا علاوه بر این نکته،
قرابت میان علی علیه‌السّلام و
پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وآله را به عموم اعلام می‌دارد. نظیر تعبیر «انفسنا» در قضیه
مباهله.
«افمن کان علی بینة من ربه و یتلوه شاهد منه»
این آیه در
حقانیت و
صداقت پیامبر اکرم صلی‌الله‌علیه‌وآله است. و «بینه» و دلیل روشن
صدق او
قرآن است و شاهد صدق نبوتش، حضرت علی علیه‌السّلام است که پیش از او در
تورات نشانه‌هایش آمده است.
مضمون آیه چنین است: آیا کسی که (پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وآله) دلیل روشنی از پروردگار خویش (قرآن) در
اختیار دارد و در پی آن
شاهد و گواه از سوی خدا آمده و قبل از آن کتاب
موسی (
تورات) به عنوان
پیشوا و
رحمت و بیانگر
عظمت او آمده است.
امیرمؤمنان از شأن ملکوتی خویش در آغاز
رسالت خبر می‌دهد- که می‌تواند توضیحی بر آیه شریفه باشد:
«ولقد کنت اتبعه اتباع الفصیل اثر امه..
»
من همواره پیامبر را دنبال می‌کردم، همچون در پی آمدن
بچه شتر از
شیر گرفته، در پی مادرش. هر روز برای من از
اخلاق خود نشانه‌ای برپا می‌داشت و مرا به پیروی آن می‌گماشت... .
من
نور وحی و
رسالت را می‌دیدم و نسیم
نبوت را استشمام می‌کردم، و به خدا
سوگند هنگام
نزول وحی، من نعره
شیطان راشنیدم، پرسیدم یا
رسول الله! این نعره چیست؟ پس پاسخ فرمود: این شیطان است که - با
بعثت و نزول وحی - از این که
معبود مردم باشد مایوس گشته، یا علی تو می‌شنوی آنچه را من می‌شنوم و می‌بینی آنچه را من می‌بینم. جز آن که تو پیامبر نیستی و لیکن تو وزیری و بر راه خیر می‌روی... .
نور وحی، امری محسوس نیست که به رؤیت در آید، بلکه
چشم ملکوتی می‌طلبد تا آن را ببیند و شنیدن نعره شیطان نیز
گوشی برزخی می‌خواهد، این ویژگی‌های ملکوتی برای آن حضرت در دهه اول
عمر رخ داده است.
«و یقول الذین کفروا لست مرسلا، قل کفی بالله شهیدا بینی و بینکم و من عنده علم الکتاب»
کافران می‌گویند: «تو پیامبر نیستی» بگو: همین بس که دو کس میان من و شما
گواه باشد، یکی
الله و دیگری کسی که
علم کتاب در نزد او است.
یعنی هم خدا می‌داند که من فرستاده اویم و هم کسانی که از قرآن آگاهی دارند.
مقصود از «
شهادت خداوند»
شهادت از طریق
قرآن کریم است، که سند
حقانیت قطعی ادعای
نبوت است. نظیر آیه ۵۱
سوره عنکبوت. و مصداق «من عنده علم الکتاب» علی علیه‌السّلام است.
«
ابن ماجه» از بزرگان
اهل‌سنت در فضایل
علی علیه‌السّلام از آن حضرت نقل می‌کند:
«انا عبدالله، و اخو رسوله صلی‌الله‌علیه‌وآله و انا الصدیق الاکبر لایقولها بعدی الا کذاب»
یعنی من بنده خدا و
برادر رسول خدا صلی‌الله‌علیه‌وآله و من بزرگترین تصدیق کننده رسالت هستم، پس از من این اوصاف (مثل
صدیق) را جز
کذاب ادعا نمی‌کند.
هنگامی که
حضرت موسی علیه‌السّلام به رسالتی عظیم و گسترده مبعوث و به
مبارزه با قدرت
فرعونی مامور شد، دست به
دعا برداشت و نیازهایی را مطرح کرد. از جمله تقاضا کرد؛ خدا برادرش
هارون را به وزارت او نصب کند، تا پشتش به او محکم و شریک کارش باشد. مشخصات هارون علیه‌السّلام چنین است:
«واجعل لی وزیرا من اهلی، هرون اخی...»
«وزیری از خاندانم برای من قرار ده، برادرم هارون را».
پیامبر اسلام صلی‌الله‌علیه‌وآله نیز مشابه همین درخواست را از خدا کرد و درباره
علی علیه‌السّلام مستجاب شد که خلاصه اش به «
حدیث منزلت» معروف است، و
علامه طباطبائی می‌فرماید:
این حدیث از صد طریق از اهل‌سنت و هفتاد طریق از
طرق شیعه نقل شده است.
در همین جا از طولانی کردن این بحث خودداری کرده و خوانندگان گرامی را به ماخذ ارجاع می‌دهیم، گفتنی است که آقای نقی پورفر جمعا ۷۸ عنوان و آیه، از باب
تفسیر قرآن به
قرآن را بحث و بررسی کرده است.
در یک مقاله کتابشناسی که سالیانی پیش تهیه کردم، بیش از ۷۰ اثر در این زمینه پیدا کردم.
دانشنامه کلام و عقاید، برگرفته از مقاله علی علیه‌السلام در منظر قرآن و روایات تفسیری
