آیات صفت مکر
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
آیات نسبت دهنده صفت
مکر به
خدا را آیات صفت
مکر گویند.
"
مکر" به معنای
تدبیر است؛ چه در کار بد باشد و چه در کار خوب.
در
المفردات فی غریب القرآن و
اقرب الموارد آمده است: "
مکر آن است که شخص را با حیله‌ای از مقصودش منصرف کنی.
مکر دو نوع است:
محمود و
مذموم. در
مکر محمود، جنبه خوب و پسندیده کار و در
مکر مذموم عکس آن مراد است".
قاموس اللغة و
صحاح جوهری مکر را
حیله و
خدعه معنا کرده‌اند که البته این دو
کتاب لغت، معنای غالب را در نظر گرفته‌اند.
واژه "
مکر" و مشتقات آن ۴۳ بار در
قرآن به کار رفته است که در پنج
آیه، صفت
مکر به
خداوند نسبت داده شده است:
۱. آیه ۵۴
سوره آل عمران: (ومکروا
ومکر الله والله خیر الماکرین)
؛ "و (
دشمنان)
مکر ورزیدند و خدا (در پاسخشان)
مکر در میان آورد و خداوند بهترین مکرانگیزان است".
۲. آیه ۳۰
سوره انفال: (واذ
یمکر بک الذین کفروا لیثبتوک او یقتلوک او یخرجوک ویمکرون
ویمکر الله والله خیر الماکرین)
؛ "و (یاد کن) هنگامی را که
کافران درباره تو
نیرنگ می‌کردند تا تو را به بند کشند یا بکشند یا (از
مکه) اخراج کنند و نیرنگ می‌زدند و خدا
تدبیر می‌کرد و خدا بهترین تدبیرکنندگان است".
۳. آیه ۵۰
سوره نمل: (ومکروا مکرا
ومکرنا مکرا وهم لا یشعرون)
؛ "و دست به نیرنگ زدند و(ما نیز) دست به نیرنگ زدیم و
خبر نداشتند".
۴.
آیه ۲۱
سوره یونس: (واذا اذقنا الناس رحمة من بعد ضراء مستهم اذا لهم
مکر فی آیاتنا قل الله اسرع مکرا ان رسلنا یکتبون ما تمکرون)
؛ "و چون مردم را پس از آسیبی که به ایشان رسیده است رحمتی بچشانیم بناگاه آنان را در آیات ما نیرنگی است بگو نیرنگ خدا سریع تر است در
حقیقت فرستادگان (
فرشتگان) ما آنچه نیرنگ می‌کنید می‌نویسند".
۵. آیه ۴۲
سوره رعد: (وقد
مکر الذین من قبلهم فلله
المکر جمیعا...)
؛ "و به
یقین کسانی که پیش از آنان بودند نیرنگ کردند ولی همه تدبیرها نزد خداست… ".
در
آیات ۹
سوره بقره و ۱۴۲
سوره نسا،
خدعه و
فریب نیز به
خداوند نسبت داده شده است که از دو جهت جنبه
ممدوح آن مراد است:
اولا، منظور از
مکر خدا در این آیات همان
تدبیر خداوند و تقدیرهایی است که به حرمان و
عذاب بدکاران می‌انجامد، و این تدبیر در مرتبه دوم و پس از
مکر بندگان و به مقتضای
عدالت عملی پسندیده است؛
ثانیا،
مکر در مقابل
مکر،
ممدوح است؛ و در این آیات نیز
مکر و حیله خداوند سبحان در مقابل
مکر آمده و پسندیده است؛ به عبارت دیگر، خداوند به کسی حیله و خدعه نمی‌کند و کسی را فریب نمی‌دهد؛
منشا فریب دادن و حیله کردن،
جهل و
نقصان است و خداوند سبحان از این نقایص مبرا است؛ ولی کسی که از
هدایت خداوند روی می‌گرداند، گرفتار
سخط و
غضب حق تعالی می‌شود؛ این معنای دیگر "
مکر خدایی" است.
فرهنگ‌نامه علوم قرآنی، برگرفته از مقاله «آیات صفت مکر».
