آمران به معروف (قرآن)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
در
قرآن آمر به معروف، بهترین گروه اجتماعی به دور از
نفاقمتحد و بهره مند از پاداش بزرگ الهی معرفی شده‌اند و خداوند، خریدار جان‌ها و مال‌های است.
مؤمنان آمر به معروف، بهترین گروه اجتماعی هستند:
کنتم خیر امة اخرجت للناس تامرون بالمعروف.... «شما بهترین امتی هستید که برای مردم پدیدار شده‌اید به کار پسندیده فرمان می‌دهید و از کار ناپسند بازمی دارید و به خدا ایمان دارید و اگر اهل کتاب ایمان آورده بودند قطعا برایشان بهتر بود برخی از آنان مؤمنند و (لی) بیشترشان نافرمانند»
نکته جالب توجه اینکه در این آیه مسلمانان به عنوان بهترین (امتی) معرفی شده که برای خدمت به جامعه انسانی
بسیج گردیده است، و دلیل بهترین امت بودن آنها این ذکر شده که (
امر به معروف و نهی از منکر می‌کنند و
ایمان بخدا دارند) و این خود می‌رساند که اصلاح جامعه بشری بدون ایمان و دعوت بحق و مبارزه با فساد ممکن نیست، و ضمنا از آن استفاده می‌شود که این دو وظیفه بزرگ با وسعتی که در
اسلام دارد در آئینهای پیشین نبوده است.
اما چرا این امت بهترین امتها باید باشد آن نیز روشن است زیرا آنها دارای
آخرین ادیان آسمانی هستند و
آخرین دین روی حساب تکامل کامل‌ترین آنها است.
در آیه فوق به دو نکته دیگر باید توجه نمود، نخست اینکه (کنتم) (بودید) به صورت فعل ماضی ذکر شده یعنی شما در گذشته بهترین امت بودید، درباره مفهوم این جمله گرچه مفسران احتمالات زیادی داده‌اند ولی بیشتر بنظر می‌رسد که تعبیر به فعل ماضی برای تاکید است، و نظیر آن در
قرآن مجید فراوان است که موضوعات مسلم در شکل فعل ماضی ذکر می‌شود و آنرا یک واقعیت انجام یافته معرفی می‌کند.
دیگر اینکه در اینجا امر به معروف و نهی از منکر بر
ایمان بخدا مقدم داشته شده و این نشانه اهمیت و عظمت این دو فریضه بزرگ الهی است، به علاوه انجام این دو فریضه ضامن گسترش ایمان و اجرای همه قوانین فردی و اجتماعی می‌باشد و ضامن اجرا عملا بر خود قانون مقدم است.
از همه گذشته اگر این دو وظیفه اجرا نگردد ریشه‌های ایمان در دلها نیز سست می‌گردد، و پایه‌های آن فرو می‌ریزد، و بهمین جهات بر ایمان مقدم داشته شده است.
از این بیان نیز روشن می‌شود مسلمانان تا زمانی یک (امت ممتاز) محسوب می‌گردند که دعوت به سوی نیکیها و
مبارزه با فساد را فراموش نکنند، و آن روز که این دو وظیفه فراموش شد نه بهترین امتند و نه به سود جامعه بشریت خواهند بود. ضمنا باید توجه داشت که مخاطب در این آیه عموم مسلمانان هستند، همانطور که سایر خطابات قرآن چنین است، و اینکه بعضی احتمال داده‌اند.
از مقایسه دو
آیه ۶۱ و ۷۱
سوره توبه و در برابر هم قرار گرفتن آنها، این نکته استفاده می‌شود که آمران به معروف مردمی
مؤمن و به دور از
نفاق هستند:
المنـفقون والمنـفقـت بعضهم من بعض یامرون بالمنکر وینهون عن المعروف... «مردان و زنان دو چهره (همانند) یکدیگرند به کار ناپسند وامی دارند و از کار پسندیده باز می‌دارند و دستهای خود را (از انفاق) فرو می‌بندند خدا را فراموش کردند پس (خدا هم) فراموششان کرد در حقیقت این منافقانند که فاسقند»
والمؤمنون
والمؤمنـت بعضهم اولیآء بعض یامرون بالمعروف.... «و مردان و زنان با ایمان دوستان یکدیگرند که به کارهای پسندیده وا می‌دارند و از کارهای ناپسند باز می‌دارند و نماز را بر پا می‌کنند و زکات می‌دهند و از خدا و پیامبرش فرمان می‌برند آنانند که خدا به زودی مشمول رحمتشان قرار خواهد داد که خدا توانا و حکیم است»
آمران به معروف، گروهی متحداند لذا درآیات ۱۰۴ و ۱۱۰ سوره
آل عمران آمران به معروف به «
امت» تعبیر شده است و امت به معنای گروه متحد است،
برداشت استقاده می‌شود:
ولتکن منکم امة یدعون الی الخیر ویامرون بالمعروف.... «و باید از میان شما گروهی (مردم را) به نیکی
دعوت کنند و به کار شایسته وادارند و از زشتی بازدارند و آنان همان رستگارانند»
کنتم خیر امة اخرجت للناس تامرون بالمعروف «شما بهترین امتی هستید که برای مردم پدیدار شده‌اید به کار پسندیده فرمان می‌دهید و از کار ناپسند بازمی دارید و به
خدا ایمان دارید و اگر
اهل کتاب ایمان آورده بودند قطعا برایشان بهتر بود برخی از آنان مؤمنند و (لی) بیشترشان نافرمانند»
آمران به معروف، از پاداش بزرگ الهی بهره مند می‌شوند:
لا خیر فی کثیر من نجولـهم الا من امر بصدقة او معروف... فسوف نؤتیه اجرا عظیما. «در بسیاری از رازگوییهای ایشان خیری نیست مگر کسی که (بدین وسیله) به
صدقه یا کار پسندیده یا سازشی میان مردم فرمان دهد و هر کس برای طلب خشنودی خدا چنین کند به زودی او را پاداش بزرگی خواهیم داد»
تفسیر نمونه در ظاهر استثنای می‌فرماید: (الا من امر بصدقه او معروف) این است که استثنائی منقطع باشد. (یعنی مستثناء قبل از
استثناء داخل در جمعیت مستثناء نبوده) در نتیجه کلمه (الا) معنای (لیکن) را می‌دهد، و معنای
آیه چنین می‌شود: (هیچ خیری در سخنان بیخ گوشی آنان نیست، و لیکن کسی که امر به صدقه یا معروف یا اصلاح بین مردم می‌کند، در این امر کردنش خیر هست).
آمران به معروف از
اهل کتاب همچنین، مورد ستایش و بهره مند از پاداش الهی‌اند:
لیسوا سواء من اهل الکتـب امة قائمة... «(ولی همه آنان) یکسان نیستند از میان اهل کتاب گروهی درستکردارند که آیات الهی را در دل
شب می‌خوانند و سر به
سجده می‌نهند». .
. ویامرون بالمعروف... «به
خدا و
روزقیامتایمان دارند و به کار پسندیده فرمان می‌دهند و از کار ناپسند باز می‌دارند و در کارهای نیک شتاب می‌کنند و آنان از شایستگانند»
وما یفعلوا من خیر فلن یکفروه والله علیم بالمتقین. «و هر کار نیکی انجام دهند هرگز در باره آن ناسپاسی نبینند و خداوند به (حال)
تقواپیشگان داناست»
طبق
آیه ۱۱۱
سوره توبه خداوند، خریدار جان‌ها و مال‌های
مؤمنان آمر به معروف است:
ان الله اشتری من المؤمنین انفسهم وامولهم بان لهم الجنة... «در حقیقت
خدا از
مؤمنان جان و مالشان را به (بهای) اینکه
بهشت برای آنان باشد خریده است همان کسانی که در راه
خدا می‌جنگند و می‌کشند و کشته می‌شوند (این) به عنوان وعده حقی در
تورات و
انجیل و
قرآن بر عهده اوست و چه کسی از خدا به
عهد خویش وفادارتر است پس به این معامله‌ای که با او کرده‌اید شادمان باشید و این همان کامیابی بزرگ است».
التائبون العابدون الحامدون السائحون الراکعون الساجدون الآمرون بالمعروف والناهون عن المنکر والحافظون لحدود الله وبشر المؤمنین. « (آن
مؤمنان) همان توبه کنندگان پرستندگان سپاسگزاران روزه داران رکوع کنندگان
سجده کنندگان وادارندگان به کارهای پسندیده بازدارندگان از کارهای ناپسند و پاسداران مقررات خدایند و
مؤمنان را
بشارت ده»
در تفسیر نمونه: پس از ذکر صفات نه گانه در این آیه بیان شده که: خداوند بار دیگر چنین
مؤمنان راستین و تربیت یافتگان مکتب
ایمان و عمل را
تشویق می‌کند، و به پیامبرش می‌گوید (این
مؤمنان را
بشارت ده.
و از آنجا که متعلق بشارت ذکر نشده و یا به تعبیر دیگر بشارت بطور مطلق آمده است، مفهوم وسیعی را می‌فهماند که هر خیر و
سعادتی را در بر می‌گیرد، یعنی آنها را به هر خیر و هر سعادت و هر گونه
افتخار بشارت ده
در آیات ۱۰۴و تا ۱۰۷
سوره آل عمران در
وصف آمران به معروف روسفیدی و استغراق در
رحمت جاودانه الهی را
پاداش امر به معروف کنندگان معرفی شده است:
ولتکن منکم امة یدعون الی الخیر ویامرون بالمعروف... «و باید از میان شما گروهی (مردم را) به نیکی دعوت کنند و به کار شایسته وادارند و از زشتی بازدارند و آنان همان رستگارانند»
واما الذین ابیضت وجوههم ففی رحمة الله هم فیها خــلدون. «و اما سپیدرویان همواره در رحمت خداوند جاویدانند»
بهشت جاودان، پاداش الهی به
مؤمنان در برابر امر به معروف:
والمؤمنون
والمؤمنـت بعضهم اولیآء بعض یامرون بالمعروف... «و مردان و زنان با ایمان دوستان یکدیگرند که به کارهای پسندیده وا می‌دارند و از کارهای ناپسند باز می‌دارند و نماز را بر پا می‌کنند و زکات می‌دهند و از خدا و پیامبرش فرمان می‌برند آنانند که خدا به زودی مشمول رحمتشان قرار خواهد داد که خدا توانا و حکیم است.»
وعد الله المؤمنین
والمؤمنـت جنت تجری من تحتها الانهـر خــلدین فیها... «خداوند به مردان و زنان با ایمان باغهایی
وعده داده است که از زیر (درختان) آن نهرها جاری است در آن جاودانه خواهند بود و (نیز) سراهایی پاکیزه در بهشتهای جاودان (به آنان وعده داده است) و خشنودی خدا بزرگتر است این است همان کامیابی بزرگ»
ان الله اشتری من المؤمنین انفسهم وامولهم بان لهم الجنة... «در حقیقت خدا از
مؤمنان جان و مالشان را به (بهای) اینکه بهشت برای آنان باشد خریده است همان کسانی که در راه خدا می‌جنگند و می‌کشند و کشته می‌شوند (این) به عنوان وعده حقی در تورات و انجیل و قرآن بر عهده اوست و چه کسی از
خدا به
عهد خویش وفادارتر است پس به این معامله‌ای که با او کرده‌اید شادمان باشید و این همان کامیابی بزرگ است». .
. الآمرون بالمعروف والناهون عن المنکر والحافظون لحدود الله وبشر المؤمنین «(آن
مؤمنان) همان
توبه کنندگان پرستندگان سپاسگزاران روزه داران
رکوع کنندگان
سجده کنندگان وادارندگان به کارهای پسندیده بازدارندگان از کارهای ناپسند و پاسداران مقررات خدایند و
مؤمنان را بشارت ده.»
در آیات ۲۱ و ۲۲
سوره آل عمران کشندگان آمران به معروف در کتار کافران قرار گرفته‌اند، و وعده به
عذاب دردناک، تباهی اعمال و محروم از یار و یاور شده‌اند:
در تفسیر شریف المیزان آمده است که : یکی از احکام اعمال آدمی این است که پاره‌ای از گناهان حسنات
دنیا و
آخرت را حبط می‌کند، مانند
ارتداد که آیه شریفه : (و من یرتدد منکم عن دینه فیمت و هو کافر فاولئک حبطت اعمالهم فی الدنیا و الاخره...) آنرا باعث حبط اعمال در
دنیا و
آخرت معرفی کرده، و یکی دیگر
کفر است.
ان الذین یکفرون بآیات الله ویقتلون النبیین بغیر حق ویقتلون الذین یامرون بالقسط من الناس فبشرهم بعذاب الیم• اولـئک الذین حبطت اعمــلهم فی الدنیا والاخرة و مالهم من نـصرین «کسانی که به آیات
خداکفر می‌ورزند و پیامبران را بناحق می‌کشند و دادگستران را به
قتل می‌رسانند آنان را از عذابی دردناک خبر ده؛ آنان کسانی‌اند که در (این) دنیا و (در سرای) آخرت اعمالشان به هدر رفته و برای آنان هیچ یاوری نیست.»
در
قرآن کریم به بعضی از حاکمان که آمر به معروف بودند اشاره شده است.
حاکمان معتقد به
ربوبیت الهی، از آمران به معروف بودند:
الذین ان مکناهم فی الارض اقاموا الصلاة وآتوا الزکاة وامروا بالمعروف ونهوا عن المنکر ولله عاقبة الامور. «همان کسانی که چون در
زمین به آنان توانایی دهیم
نماز برپا می‌دارند و
زکات می‌دهند و به کارهای پسندیده وامی دارند و از کارهای ناپسند باز می‌دارند و فرجام همه کارها از آن خداست»
۱. عدده‌ای از عالمان آمر به معروف در میان
اهل کتاب بودند:
اتامرون الناس بالبر وتنسون انفسکم وانتم تتلون الکتـب افلاتعقلون «آیا مردم را به نیکی فرمان می‌دهید و خود را فراموش می‌کنید با اینکه شما کتاب (
خدا) را می‌خوانید آیا (هیچ) نمی‌اندیشید».
به گفته مفسر معروف
طبرسی در
مجمع البیان علما و دانشمندان
یهود قبل از
بعثتحضرت محمد - صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم - مردم را به
ایمان به وی
دعوت می‌کردند و بشارت ظهورش را می‌دادند ولی خود هنگام ظهور آن حضرت از ایمان آوردن خودداری کردند.
و نیز همان مفسر بزرگ نقل می‌کند که بعضی از
علمای یهود به بستگان خود که
اسلام آورده بودند توصیه می‌کردند به ایمان خویش باقی و ثابت بمانند ولی خودشان ایمان نمی‌آورند.
لیسوا سواء من اهل الکتـب امة... «(ولی همه آنان) یکسان نیستند از میان اهل کتاب گروهی درستکردارند که آیات الهی را در دل
شب می‌خوانند و سر به
سجده می‌نهند».
((کلمه (سواء) مصدری است که معنای
وصف از آن
اراده شده، می‌خواهد بفرماید: اهل کتاب همه مثل هم، و مساوی در
وصف و در حکم نیستند، برای اینکه بعضی از آنان امتی هستند قائم به
عبادت، و آیات
خدا را می‌خوانند و چنین و چنانند، و بعضی دیگر اینطور نیستند. و از اینجا معلوم می‌شود که جمله : (من اهل الکتاب...) در مقام تعلیل است، و وجه عدم تساوی اهل کتاب را بیان می‌کند. .
. و یامـرون بالمعـروف.... «به خدا و روز قیامت ایمان دارند و به کار پسندیده فرمان می‌دهند و از کار ناپسند باز می‌دارند و در کارهای نیک شتاب می‌کنند و آنان از شایستگانند»
۲. عالمان
بنی اسرائیل زمان
پیامبر -صلی الله علیه و آله وسلم -، از آمران به معروف بدون عمل به آن بودند:
اتامرون الناس بالبر وتنسون انفسکم وانتم تتلون الکتـب افلاتعقلون. «آیا مردم را به نیکی فرمان می‌دهید و خود را فراموش می‌کنید با اینکه شما کتاب (خدا) را می‌خوانید آیا (هیچ) نمی‌اندیشید».
لقمان،
امر کننده فرزند خود به
امر به معروف بود:
یـبنی اقم الصلوة وامر بالمعروف.... «ای پسرک من نماز را برپا دار و به کار پسندیده وادار و از کار ناپسند باز دار و بر آسیبی که بر تو وارد آمده است شکیبا باش این (حاکی) از عزم (و اراده تو در) امور است»
پیامبراکرم- صلی الله علیه وآله-، از آمران به معروف :
الذین یتبعون الرسول النبی الامی الذی... یامرهم بالمعروف.... «همانان که از این فرستاده
پیامبر درس نخوانده که (نام) او را نزد خود در
تورات و
انجیل نوشته می‌یابند پیروی می‌کنند (همان پیامبری که) آنان را به کار پسندیده فرمان می‌دهد و از کار ناپسند باز می‌دارد و برای آنان چیزهای پاکیزه را
حلال و چیزهای ناپاک را بر ایشان
حرام می‌گرداند و از (دوش) آنان قید و بندهایی را که بر ایشان بوده است برمی دارد پس کسانی که به او
ایمان آوردند و بزرگش داشتند و یاریش کردند و نوری را که با او نازل شده است پیروی کردند آنان همان رستگارانند»
یکی ار
اوصاف مؤمنان آمر به معروف بودن آنهاست:
والمؤمنون
والمؤمنـت بعضهم اولیآء بعض یامرون بالمعروف.... «و مردان و زنان با
ایمان دوستان یکدیگرند که به کارهای پسندیده وا می‌دارند و از کارهای ناپسند باز می‌دارند و
نماز را بر پا می‌کنند و
زکات می‌دهند و از
خدا و پیامبرش فرمان می‌برند آنانند که خدا به زودی مشمول رحمتشان قرار خواهد داد که خدا توانا و حکیم است». .
. الامرون بالمعروف والناهون عن المنکر... وبشر المؤمنین «(آن
مؤمنان) همان توبه کنندگان پرستندگان سپاسگزاران روزه داران رکوع کنندگان
سجده کنندگان وادارندگان به کارهای پسندیده بازدارندگان از کارهای ناپسند و پاسداران مقررات خدایند و
مؤمنان را بشارت ده».
امر به معروف از
واجبات کفایی بر
امتاسلام است:
ولتکن منکم امة یدعون الی الخیر ویامرون بالمعروف... «و باید از میان شما گروهی (مردم را) به نیکی دعوت کنند و به کار شایسته وادارند و از زشتی بازدارند و آنان همان رستگارانند»
دیدگاه مرحوم
طبرسی در مجمع البیان می‌فرمایید: طبق نظر بیش تر مفسران، «من» در «منکم» تبعیضیه است.
و روایت از
امام صادق -علیه السلام- آن را تایید می‌کند:
قال ابا عبدالله علیه‌السّلام یقول: وسئل عن الامر بالمعروف والنهی عن المنکر اواجب هو علی الامة جمیعا؟ فقال: لا، فقیل له: ولم؟ قال: انما هو علی القوی المطاع، العالم بالمعروف من المنکر، لا علی الضعیف الذی لا یهتدی سبیلا الی‌ای من‌ای یقول من الحق الی الباطل.
امر به معروف از
واجبات عینی و همگانی بر امت اسلام است:
ولتکن منکم امة یدعون الی الخیر ویامرون بالمعروف... «و باید از میان شما گروهی (مردم را) به نیکی
دعوت کنند و به کار شایسته وادارند و از زشتی بازدارند و آنان همان رستگارانند.»
مرحوم
طبرسی می‌فرمایید: برخی مفسران، «من» در «منکم» را بیانیه دانسته و
وجوب عینی را از آیه فهمیده‌اند.
در
آیه ۱۱۴
سوره نساء کلمه (ابتغآء مرضات الله)
خلوص نیت در
امر به معروف را سبب برخورداری از پاداش بزرگ معرفی می‌نماید:
لا خیر فی کثیر من نجویهم الا من امر بصدقة او معروف او اصلـح بین الناس
ومن یفعل ذلک ابتغآء مرضات الله فسوف نؤتیه اجرا عظیما. «در بسیاری از رازگوییهای ایشان خیری نیست مگر کسی که (بدین وسیله) به
صدقه یا کار پسندیده یا سازشی میان مردم فرمان دهد و هر کس برای طلب خشنودی خدا چنین کند به زودی او را پاداش بزرگی خواهیم داد»
مرکز فرهنگ و معارف قرآن، فرهنگ قرآن، ج۴، ص۳۶۷، برگرفته از مقاله «آمران به معروف».
