آزمونهای پیشرفت
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
آزمونهای پیشرفت، یکی از مباحث مطرح در
روان‌سنجی در علم
روان‌شناسی بوده و به معنای آزمون‌هایی هستند که برای سنجش مهارت‌های پرورش‌یافته، ساخته شده‌اند و نشان می‌دهند که شخص در حال حاضر قادر به انجام چه کارهایی است. آزمون پیشرفت نیز یک نوع
آزمون توانایی است. در این مقاله بعد از بیان تعریف و کاربردهای آزمونهای پیشرفت به بررسی
فرایندهای ذهنی مورد اندازه‌گیری، انواع و ویژگی‌های این آزمون‌ها می‌پردازیم.
پیش از پایان تحصیلات دوره متوسطه، اکثر افراد به نحوی با آزمونهای توانایی آشنا می‌شوند.
آزمونهای خواندن و
مهارت‌های ریاضی دوره ابتدایی و امتحان احراز شایستگی برای دریافت گواهینامه پایان تحصیلات متوسطه که در بسیاری از دبیرستان‌ها الزامی است، جزو آزمونهای توانایی هستند. هر آزمون اصولا نمونه‌ای از رفتار فرد در یک مقطع زمانی است. آزمون پیشرفت نیز یک نوع آزمون توانایی است. آزمونهای پیشرفت، آزمون‌هایی هستند که برای سنجش مهارت‌های پرورش‌یافته ساخته شده‌اند و نشان می‌دهند که شخص در حال حاضر قادر به انجام چه کارهایی است.
آزمونهای پیشرفت علیرغم محدودیت‌هایی که دارند، از پرمصرف‌ترین ابزارهایی هستند که روان‌شناسان تهیه کرده‌اند. با این همه، این آزمون‌ها در صورتی همچنان سودمند باقی می‌مانند که واقع‌بینانه با آنها برخورد شود.
والدین و معلمان باید به این نکته دقت نمایند که نمره‌های آزمون پیشرفت فقط عملکرد جاری فرد را اندازه می‌گیرند. احتمالا در مدارس از
آزمونهای پیشرفت تحصیلی بیش از حد لزوم و به صورت نابجا استفاده می‌شود. معلمان غالبا نمی‌دانند نتایج آزمون‌ها را چگونه تفسیر کنند و ممکن است فقط بر اساس نمره یک آزمون دست به استنتاج‌های گسترده‌ای در مورد توانایی فرد بزنند.
آزمونهای پیشرفت در صورتی که بجا به‌کار روند نقش مهمی را ایفا می‌کنند. معمولا همراه آزمونهای پیشرفت،
آزمونهای هوش نیز اجرا می‌شوند، زیرا مقایسه نمرات آزمون هوش با نمرات آزمونهای پیشرفت تحصیلی غالبا اطلاعات ارزشمندی به دست می‌دهد. برای مثال، برخی کودکان که نمرات پایینی در آزمونهای پیشرفت در ریاضیات یا خواندن دارند ممکن است نمرات بسیار بالایی در آزمون هوش به دست آورند. چنین تفاوتی به معلم هشدار می‌دهد که شاید مهارت‌های ریاضی و خواندن کودک به اندازه کافی رشد نکرده‌اند و به توجه ویژه نیاز دارند. بدون دسترسی به اطلاعات حاصل از آزمون هوش، امکان دارد این کودک به صورتی نابجا در گروه
کندآموزان قرار گیرد.
مجموعه پرسش‌هایی که بر اساس جدول مشخصات امتحان به منظور سنجش هدف‌های آموزشی یک درس تهیه می‌شود، آزمون پیشرفت تحصیلی به شمار می‌رود. هر یک از پرسش‌های آزمون، یکی از هدف‌های
یادگیری را در رابطه با محتوای مواد آموزشی اندازه می‌گیرد و آزمون ساخته‌شده، نمونه‌ای از تمام هدف‌های آموزشی درس مورد نظر را ارزشیابی می‌کند.
یادآوری مطالب و به‌کار بستن
مهارت‌های آموخته‌شده که به وسیله آزمون اندازه‌گیری می‌شوند، ممکن است به چهار شکل
بازشناسی،
فراخوانی،
بازسازی و یا
کارنمایی ظاهر شوند. در بازشناسی، آزمودنی آنچه را که قبلا تجربه کرده و یا آموخته است، از میان چند مطلب دیگر، تشخیص می‌دهد. برای مثال، پاسخ دانش‌آموز به سؤال "پایتخت انگلستان کدام یک از شهرهای لندن، منچستر و نیوکاسل است"؟ از نوع بازشناسی است.
فراخوانی نوع دیگر یادآوری است. در این نوع یادآوری، آزمودنی بدون مواجهه با پاسخ درست، آنچه را آموخته در
ذهن خود جستجو و بازیابی می‌کند. در اینجا گزینه‌ای وجود ندارد. بازسازی نوع پیچیده‌تری از یادآوری است. در این نوع یادآوری، آزمودنی پس از به یادآوردن آموخته خود، آن را به گونه‌ای جدید سازمان می‌دهد و به صورت کتبی یا شفاهی بیان می‌کند.
کارنمایی که پیچیده‌ترین نوع یادآوری است، نشانگر
مهارت و چیرگی آزمودنی بر مطلب آموخته‌شده است. این‌گونه رفتارهای آموخته‌شده بر اثر تکرار و تمرین به صورت
عادت درمی‌آیند، یادگیرنده به سهولت آنها را به یاد می‌آورد و بر اساس آنها عمل می‌کند. مانند کسی که یک زبان بیگانه را چنان خوب یاد گرفته و در آن مهارت یافته است که به سهولت در هر موقعیتی آن را به یاد آورده و به آن زبان می‌اندیشد.
در آزمونهای پیشرفت تحصیلی خوب، محتوا بر اساس هنجارهایی که قبلا تهیه شده است انتخاب می‌شود. سؤالات، حتی‌الامکان به صورت تصادفی طرح نمی‌شوند، بلکه بر حسب اهمیت نسبی‌ای که دارند انتخاب می‌شوند، تمام مواد را می‌پوشانند، بر حسب درجه دشواری تنظیم می‌شوند و در نتیجه طبقه‌بندی دقیق دانش‌آموزان را امکان‌پذیر می‌سازند.
برای پاسخگویی به آزمونهای پیشرفت تحصیلی حتی‌الامکان از توانایی‌ها یا از معلوماتی بهره می‌گیرند که بررسی خود آنها مورد نظر است، بنابراین کار نوشتن به حداقل می‌رسد و دخالت عوامل زیبایی خط و سادگی بیان از بین می‌رود. با آزمونهای پیشرفت تحصیلی می‌توان تعداد زیادی را در مدت زمان بسیار کوتاهی تحت آزمایش قرار داد.
آزمونهای پیشرفت گروهی و
انفرادی زیادی ابداع شده است. یکی از مشهورترین آزمونهای پیشرفت تحصیلی،
آزمون پیشرفت تحصیلی استنفورد (Stanford Achivement Test) است. این آزمون برای سنجش پیشرفت تحصیلی یادگیرندگان در یک پایه مشترک یا درباره مجموعه‌ای از موضوعات درسی تدوین می‌شود و معمولا یک نمره کل برای تمام زیرآزمون‌ها و نیز نمره جداگانه برای هر یک از زیرآزمون‌ها دارد.
آزمون پیشرفت تحصیلی استنفورد شامل زیرآزمون‌هایی بدین‌شرح است: خزانه واژگان، درک متن، مهارت‌های تشخیص واژگان، مفاهیم ریاضی – محاسبات، ریاضی – کاربردهای ریاضی، املاء، زبان، مطالعات اجتماعی، علوم و درک گفتار.
این آزمون ۸ سطح دارد. هر سطح، دو یا سه پایه تحصیلی را شامل می‌شود و تعداد سؤالات و مدت پاسخگویی به آن هم مشخص است. آزمون پیشرفت تحصیلی استنفورد توسط معلمان هر پایه، جهت سنجش میزان دانش، مهارت‌ها و درک دانش‌آموزان در موضوعات اصلی درسی، مورد استفاده قرار می‌گیرد و به آنها یاری می‌دهد تا قوت‌ها و ضعف‌های درسی دانش‌آموزان در موضوعات مختلف را بشناسند. همچنین به وسیله این آزمون، تصویری کلی از
رشد تحصیلی دانش‌آموزان در حیطه درسی به دست می‌آید.
یک نمونه دیگر از آزمونهای پیشرفت،
آزمون دامنه پیشرفت یا WRAT-۳ است که در سال ۱۹۹۳ مورد بازنگری قرار گرفت. آزمون دامنه پیشرفت، یک آزمون کوتاه با اجرا و نمره‌گذاری آسان و مشخص است. این آزمون سه حوزه پیشرفت را می‌سنجد: خواندن، هجی و محاسبه. نمرات فرد در این سه حوزه از لحاظ سنی هنجار شده‌اند و به معادل‌های کلاسی تبدیل می‌شوند.
آزمونهای پیشرفت تحصیلی، هم شاخصی از آموخته‌های گذشته و هم وسیله‌ای برای پیش‌بینی موفقیت آینده است. این آزمون‌ها را به سه طبقه تقسیم می‌کنند:
محتوای این آزمون‌ها در
دوره ابتدایی و
متوسطه متفاوت است. محتوای این مجموعه آزمون‌ها در دوره ابتدایی با برنامه و مواد درسی این دوره ارتباط بسیار نزدیکی دارد و شامل درک معنای لغات، خواندن،
مهارت‌های زبان و ریاضیات است. مجموعه آزمون‌هایی که در دوره راهنمایی تحصیلی به‌کار می‌رود، می‌تواند مانند آزمونهای دوره ابتدایی با مواد و برنامه درسی این دوره کاملا مربوط باشد.
محتوای آزمونهای این دوره می‌تواند شامل زبان فارسی،
ریاضیات،
علوم تجربی و
علوم اجتماعی باشد. اما چون در دوره متوسطه رشته‌های تحصیلی متفاوتی وجود دارد، لذا نمی‌توان مجموعه آزمون‌هایی که رابطه خیلی نزدیکی با همه رشته‌ها و برنامه‌های درسی دارند تهیه کرد. بنابراین مجموعه آزمون‌هایی که برای این دوره مناسب است معمولا شامل زمینه‌های کلی از قبیل علوم، علوم اجتماعی، خواندن و فهمیدن در موضوعات مختلف، مهارت‌های اساسی در ریاضی و خزانه لغات است. در حقیقت مجموعه
آزمونهای پیشرفت کلی در دوره متوسطه استعدادهای از قوه به فعل درآمده را اندازه می‌گیرند. بنابراین، این آزمون‌ها حد وسط بین آزمونهای پیشرفت تحصیلی و
آزمونهای استعداد تحصیلی هستند.
هر یک از این آزمون‌ها برای سنجش آموخته‌های دانش‌آموزان در یک درس و یا برنامه آموزشی خاص تهیه و استاندارد می‌شوند. از این آزمون‌ها می‌توان برای ارزشیابی سطح معلومات و شناخت نقاط ضعف و قوت دانش‌آموزان در مقایسه با سطح ملی و یا محلی استفاده کرد. با تحلیل سوالات این آزمون‌ها، معلمان اهداف تدریس خود را بهتر می‌شناسند، همچنین آن دسته از اهدافی را که مورد توجه نبوده‌اند مدنظر قرار می‌دهند.
آزمونهای تشخیصی برای تشخیص نقاط قوت و یا ضعف و نارسایی‌های دانش‌آموزان در
مهارت‌های اساسی از قبیل خواندن و یا حساب کردن به‌کار می‌روند. به دلایلی از قبیل نارسایی در تهیه محتوای آنها و یا نارسایی در اجرا، استفاده چندانی از این آزمون‌ها نشده است.
محدودیت‌های عمده این آزمون‌ها پایین بودن
روایی و
اعتبار آزمونهای فرعی آنهاست، زیرا اولا تعداد سوالات آزمونهای فرعی کم است، ثانیا بین آنها
همبستگی نسبتا بالایی وجود دارد. به دلیل ارزش عمده آزمونهای پیشرفت تحصیلی در کشف نقاط قوت و ضعف دانش‌آموزان در دروس مختلف، آزمون‌هایی که این ویژگی‌ها را داشته باشند بسیار مفید خواهند بود. اگر نتیجه اجرای آزمون پیشرفت تحصیلی فقط به یک نمره کلی منتهی شود، نمی‌تواند جنبه‌های ضعف و نارسایی‌های شاگردان را که معلم باید درصدد رفع آن برآید، مشخص کند.
•
سایت پژوهه، برگرفته از مقاله «آزمونهای پیشرفت»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۹/۰۶/۱۹.
