آرامش‌بخشی آموزش دینی
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
تجربه نشان داده است که
ماده‌گرایی در ایجاد
شادی و احساس
خوشبختی موفق نبوده است. افرادی که توجه بیشتری به
ثروت، ظاهر شخصی و
شهرت دارند، بیشتر دچار
افسردگی، کاهش انگیزه برای زیستن و دردهای جسمانی می‌شوند. تحقیقات نشان داده است که ماده‌گرایی باعث به خطر انداختن سلامت جسمانی و روانی افراد می‌شود.
معنویت برای جمعیت قابل توجهی از مردم
جهان مهم و حیاتی است. حتی در جوامع صنعتی و فرامدرن نیز برخلاف انتظار، معنویت طالبان زیادی دارد و از عناصر مهم زندگی افراد
جامعه است. این مقاله هرچند کوتاه می‌کوشد تا نشان دهد که آموزش مبتنی بر از
آیات و
روایات چگونه بر کاهش
اضطراب مؤثر خواهد بود.
تحقیقات نشان داده است که ماده‌گرایی باعث به خطر انداختن سلامت جسمانی و روانی افراد می‌شود. معنویت برای جمعیت قابل توجهی از مردم جهان مهم و حیاتی است. آماری که در نتیجه پژوهش‌های نظرسنجی در
آمریکا منتشر شده‌اند، براین ادعا صحه می‌گذارند.
آمار و ارقام بیانگر این موضوع است که مردم آمریکا نسبت به جنبه‌های معنوی و مذهبی زندگی علاقه‌مند هستند.
دین از عوامل مهم و تأثیرگذار در سلامت
روان است. دین چهره جهان را در نظر فرد دیندار دگرگون می‌کند و طرز تلقی او را از خود،
خلقت و رویدادهای پیرامون تغییر می‌دهد. فرد دیندار خود را تحت حمایت و لطف همه جانبه
خداوند به‌مثابه بزرگترین نیروی موجود می‌بیند و بدین‌ترتیب احساس اطمینان،
آرامش و لذت معنوی عمیقی به وی دست می‌دهد.
او خداوند را سرچشمه
خیر و
برکت می‌داند. بنابراین در نظر چنین فردی همه رویدادها، حتی بلایا و مصایب،
نعمت و آزمایشی از جانب خداوند تلقی می‌شوند. او خود را موظف می‌داند که سختی‌هایی که با قدرت
عقل قابل توجیه نیستند را با
ایمان تحمل کند، تا به تکامل دست یابد. چنین فردی به‌واسطه‌ی ناملایمات و ناکامی‌های زندگی دچار ناامیدی و اضطراب نمی‌شود؛ زیرا خداوند را حامی خویش می‌داند. او اطمینان دارد که این حوادث و رویدادها گذرا هستند و او
پاداش صبر خود را خواهد گرفت. فرد دیندار با همنوعان و اطرافیان خود رابطه خوب و مبتنی بر
احترام متقابل و
محبت برقرار می‌کند.
مذهب به زندگی فرد معنا و هدف می‌دهد و باعث ایجاد
امید و
آزادی شخصی در فرد می‌شود. احساس کنترل در افراد مذهبی به‌واسطه‌ی دعاکردن ایجاد می‌شود. افراد مذهبی آستانه تحمل بالاتری دارند و از الگوی تصمیم‌گیری خاصی استفاده می‌کنند. مذهب باعث برخورداری از حمایت اجتماعی بیشتر می‌شود.
احدی (۱۳۷۸)، درتاج (۱۳۷۲)، خلجی
موحد (۱۳۷۹) و فقیهی (۱۳۸۴) به اهمیت و جایگاه
اسلام در
رشد عزت‌نفس و سلامت
روان پرداختند. عباسی (۱۳۸۸)، یوسفی و اعتمادی (۱۳۸۸)، نظری (۱۳۸۷) واثقی و محمدی (۱۳۸۶)، عاصمی (۱۳۸۵)، طارمیان (۱۳۸۰)، توتل‌جین و همکارن (Tuttle jane & et al) (۲۰۰۶)، مادی و همکاران (Maddi، S R)(۲۰۰۶)، مالتبی (Maltebi) و دیگران (۲۰۰۰)، مورو
و همکاران (۲۰۰۹) مهر
(۲۰۰۷)، ونتیس
(۲۰۰۰) و کامر (۲۰۰۵) بر اهمیت و تأثیر مثبت آموزش مبتنی بر آیات و روایات در کاهش اضطراب و
استرس پرداخته‌اند. روش این تحقیق از لحاظ هدف، کاربردی و از لحاظ نوع، توصیفی - تحلیلی است.
با توجه به این‌که آموزش برگرفته از
آیات قرآن در افراد مضطرب، آنها را در مقابل دغدغه‌ها، گرفتاری‌ها و روش مقابله با مشکلات آشنا می‌کند و به آنها آموزش می‌دهد که مسائل را در موقعیت‌های
ترس و اضطراب قابل حل بدانند و روش‌های رویارویی با اضطراب را به آنها نشان داده که چه چیزهایی باعث اضطراب آنها می‌شود تا به موقع بتوانند پیشگیری و یا درمان کنند.
چیزهایی که
آرامش روانی انسان را از بین می‌برد، نبود
توکل به خدا است خداوند در قرآن می‌فرماید: «حسبنا الله و نعم الوکیل؛
خدا ما را بس است و نیکو حکایت‌گری است»، «نعم المولی و نعم النصیر؛
چه نیکو سرور و چه نیکو یاوری است» اگر کسی به‌خدا توکل کند هیچ اضطرابی نخواهد داشت.
فرد متوکل در سختی‌ها به خداوند اعتماد و اطمینان می‌کند و کارها را به‌خدا وا می‌گذارد «افوض امری الی الله؛
و کارم را به خدا می سپارم ...» صبر را پیشه خود قرار می‌دهد که «ان الله مع الصابرین؛
خدا با شکیبایان است» و «و تواصو باالصبر؛
و به شکیبایی توصیه کرده‌اند...» و همزمان از کارهای اشتباه خود عبرت می‌گیرد و
توبه می‌کند، «توبوا الی‌الله؛
به درگاه خدا توبه‌ای راستین کنید...» هنگام مواجهه با موقعیت‌های اضطراب تکیه‌گاهی جز خدا ندارد و به‌خدا پناه می‌برد و دعا می‌کند «یا ایها الذین امنوا استجیبوالله و للرسول اذا دعاکم لما یحییکم؛
ای کسانی که ایمان آورده‌اید چون خدا و
پیامبر شما را به چیزی فرا خواندند که به شما حیات می‌بخشد آنان را اجابت کنید...» همین امر باعث
آرامش و سکینه خاص است که ویژه آن دلی است که
طهارت دارد و آن از جانب خدا است.
با آموزش تأثیر اضطراب در ایجاد علائم جسمانی، رفتاری و شناختی، روانی، کمک به افراد در شناسایی آنها و بیان تأثیر اضطراب در زندگی فردی، اجتماعی و روانی در می‌یابند بسیاری از این علائم جسمانی که آنها در مواجهه با موقعیت‌های اضطراب‌آور تجربه می‌کنند، ناشی از دورشدن از
یاد خدا و آرامش است و در صورت مواجهه با آن، اگر مهارت‌های مقابله‌ای را به‌کار ببندند از تشدید آن جلوگیری می‌کنند، همچنین کاربرد روش‌های مقابله‌ای در زندگی روزمره و حتی امتحان می‌تواند نور امید را در دل آنان زنده کند و باعث
عزت نفس و کنترل
خشم و سلامت
روان آنان نیز گردد.
آرامش، استقرار و امنیتِ نفس برای پرهیزگار محقق می‌شود؛ زیرا ایمان راستینش به خداوند او را نسبت به کمک و لطف خداوند امیدوار می‌کند. مؤمنی که به خدا ایمان دارد، از هیچ چیز در این
دنیا نمی‌هراسد، چون می‌داند تا خدا نخواهد هیچ
شر و آزاری بر او نمی‌رسد.
تا خداوند نخواهد هیچ انسانی یا قدرتی در دنیا قادر نیست به او ضرری رساند یا چیزی را از او منع کند، به‌همین دلیل شخص پرهیزگار، انسانی است که امکان ندارد، ترس یا اضطراب بر او چیره شود.
خداوند متعال می‌فرماید: «ثم انزل السکینه علی رسوله و علی المؤمنین؛
آنگاه خدا آرامش خود را بر فرستاده خود و بر
مؤمنان فرود آورد» آنگاه خدا سکینه خود را بر پیامبرش و بر مؤمنان نازل کرد. همان‌گونه که یاد خدا موجب آرامش دل‌ها است، یاد او موجب
رستگاری انسان هم است.
خداوند متعال می‌فرماید: «واذکر الله کثیراً لعلّکم تفلحون؛
خدا را فراوان یاد کنید، امید است که رستگار شوید» و «الا بذکر الله تطمئن القلوب؛
آگاه باش که با یاد خدا دل‌ها آرامش می‌یابد» و این پاداش و موهبتی الهی به سبب یاد خدا و لیاقت
مؤمن است و هرگز یک امر طبیعی شخصی نیست که وصف شجاعان باشد. شاید شجاعان زیادی باشد که آرامش نداشته باشند. بنابراین با آموزش و گسترش مهارت‌های مقابله‌ای، مانند
توکل بر خدا،
دعا، نیایش،
صبر،
توبه و... عامل مؤثر و سازنده‌ای در پیشگیری و درمان آسیب‌های روانی در نوجوانان بوجود می‌آید.
یافته‌های این پژوهش نمایان‌گر این است که افراد با اعتقادات مذهبی و با توکل و تکیه بر یک مبدأ و اتصال به نیروی عظیم آن، می‌توانند سلامت
روان خویش را حفظ کنند تا در مقابل سختی‌ها دچار اضطراب، ناامیدی،
افسردگی و... نشوند.
(۱) قرآن‌مجید.
(۲) ریتال اتکینسون ارنست هیلیگارد ریچاردلی، زمینه
روانشناسی، محمدتقی براهینی و همکاران، تهران، انتشارات رشد، ۱۳۶۹.
(۳) احدی، حسن و بنی‌جمالی، شکوه السادات،
روانشناسی رشد، مفاهیم بنیادی در
روانشناسی کودک، تهران، انتشارات پردیس، ۱۳۷۸.
(۴) باقری، خسرو، نگاهی دوباره به تربیت اسلامی، ج ۲، تهران، انتشارات مدرسه، ۱۳۸۹.
(۵) حسینی بیرجندی، سیدمهدی، اصول و روش راهنمایی و مشاوره، تهران، انتشارات رشد، ۱۳۸۴.
(۶) خلجی
موحد، امان‌الله،
روان‌درمانی با کلام آسمانی، همدان، انتشارات شهر اندیشه، ۱۳۷۹.
(۷) درتاج، فریبرز، اعتباریابی و هنجاریابی مقیاس اضطراب مدرسه، پایان‌نامه کارشناسی ارشد دانشگاه علامه طباطبایی تهران، ۱۳۷۲.
(۸) طارمیان، فرهاد، سوء مصرف مواد مخدر در نوجوانان، تهران، انتشارات تربیت، ۱۳۸۰.
(۹) عاصمی، زهرا، تأثیر مذهب در بهداشت روانی دانشجویان دانشگاه آزاد اسلامی
واحد تربت جام، پایان‌نامه دوره کارشناسی ارشد روانشناسی، دانشگاه آزاد اسلامی
واحد تربت جام، ۱۳۸۵.
(۱۰) عباسی، ثریا، اثربخشی آموزش راهبردهای مقابله‌ای اسلام بر باورهای غیرمنطقی، براساس رویکرد شناختی، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه علوم و تحقیقات
واحد خوزستان، ۱۳۸۷.
(۱۱) فقیهی، علی‌نقی، بهداشت و سلامت
روان در آینه علم و دین، قم، انتشارات حیات سبز، ۱۳۸۴.
(۱۲) نظری، ایمان، بررسی اثربخشی آموزش مهارت‌های اجتماعی بر کاهش اضطراب و افزایش عزت نفس دانش‌آموزان دختر پایه دوم مقطع متوسطه شهرستان باغملک، پایان‌نامه کارشناسی ارشد
واحد علوم و تحقیاقت خوزستان، ۱۳۸۷.
(۱۳) واثقی و محمدی، رابطه دینداری با اضطراب و افسردگی، پایان‌نامه کارشناسی
روانشناسی دانشگاه تهران، ۱۳۸۶.
(۱۴) یوسفی، ناصر و همکاران، اثربخشی معنادرمانی و گشتالت‌درمانی در درمان اضطراب، افسردگی و پرخاشگری، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه آزاد اسلامی
واحد مهاباد، ۱۳۸۸.
(۱۵) Comer، R C ۲۰۰۵، Fundamentals of abnormal psychology New York، Worth Publication.
(۱۶) Krause، N ۲۰۰۳، Religious meaning and subjective well-being in late life The Journal of Geruntology، ۰ ۵۸، pp۱۶۰-۱۷۰.
(۱۷) Maddi، S R، Brow، M، Khoshaba، D M & Vaitkus، M ۲۰۰۶، Relationship of hardiness and religiousness to depression and anger consulting psychology Journal، ۳، pp۱۴۸-۱۶۱.
(۱۸) Maltby، I، lewis، C A & Day، L ۲۰۰۰، Religious orientations psychological well-being، The role of the frequency of personal prayer British journal of Health psychology، ۴، pp۳۶۳-۳۶۳.
(۱۹) Mareau، ۲۰۰۹، Coping strategy and anxiety evolution in multiples sclerosis patients Vol، ۱۵، No۳، pp۳۹۳-۳۹۸.
(۲۰) Marsel & Mirz ۱۹۹۵، Memory enhancement، stress control Translated by Razmara، Hoshyar ۱۳۷۴، Sepanj publication، Tehran ۵th Farsi.
(۲۱) Miller، G ۲۰۰۳، Incorporating spirituality in counseling and psychotherapy Theorey and technique، New Jersey، John Wiley.
(۲۲) Mohr، DC ۲۰۰۷، Stress and multiple sclerosis Journal of Meirp؛ pgu II۶۵II۶۸.
(۲۳) Tuttlejane، compbell-heider Nancy Et al ۲۰۰۶، Posit adolescent life skill، training for high-risk teen results of a group intervention.
(۲۴) Ventis، WL ۲۰۰۰، The relationships between religion and health Journal of social Issues، ۵۱ ۲، ۳۳-۴۸.
(۲۵) Koenig، H G ۲۰۰۴، Spirituality، wellness، and quality of life Sexuality، Reproduction and Menopause، ۲، ۷۶-۸۲.
سایت پژوهه، برگرفته از مقاله «آموزش مبتنی بر آیات و روایات»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۸/۱۱/۰۲.
