آداب تجارت (قرآن)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
تجارت،
خرید و فروش و تصرف در اصل
سرمایه برای دستیابی به سود است.
در
قرآن کریم برخی از آداب تجارت از جمله یاد خدا هنگام تجارت، گواه و شاهدگرفتن در هنگام
معامله و غافل نشدن از
نماز و پرداخت
زکات، بیان شده است.
از
آیه ۱۰
سوره جمعه فضیلت
یاد خدا، در زمان کسب و
تجارت قابل استفاده است:
«فاذا قضیت الصلوة فانتشروا فی الارض وابتغوا من فضل الله و اذکروا الله کثیرا...؛
و چون نماز گزارده شد در (روی) زمین پراکنده گردید و فضل
خدا را جویا شوید و خدا را بسیار یاد کنید باشد که شما رستگار گردید.»
برخی
مفسران معتقدند: «وابتغوا من فضل الله» کسب درآمد به وسیله تجارت و مانند آن است و یکی از احتمالات در جمله «واذکروا الله» یاد خداوند به هنگام تجارت است.
غافل نشدن از
اقامه نماز و پرداخت
زکات به هنگام تجارت، از صفات مردان خدا است:
«رجال لاتلهیهم تجـرة ولا بیع عن ذکر الله و اقام الصلوة و ایتاء الزکوة...؛
مردانی که نه تجارت و نه داد و ستدی آنان را از یاد خدا و برپا داشتن نماز و دادن زکات به خود مشغول نمی‌دارد و از روزی که دل‌ها و دیده‌ها در آن زیر و رو می‌شود می‌هراسند.»
ذکر این نکته نیز لازم است که در این
آیه هم (تجارت) آمده است و هم (
بیع) با اینکه به نظر می‌رسد هر دو یک معنی داشته باشد، ولی ممکن است تفاوت این دو از این نظر باشد که تجارت اشاره به یک کار مستمر و مداوم است، ولی بیع برای یک مرحله و به صورت گذرا است.
توجه به این امر نیز ضروری است که نمی‌فرماید آنها مردانی هستند که به سوی تجارت و بیع نمی‌روند بلکه می‌گوید تجارت و بیع آنها را از
یاد خدا و بر پاداشتن نماز و ادای زکات غافل نمی‌کند.
آنها پیوسته از
روز قیامت و دادگاه
عدل پروردگار که از شدت وحشتش دل‌ها و چشم‌ها در آن دگرگون می‌شود بیمناک‌اند (توجه داشته باشید جمله ((یخافون)) به مقتضای اینکه فعل مضارع است دلالت بر استمرار
خوف و ترس آنها از قیامت دارد خوف و ترسی که آنان را به انجام مسئولیت‌ها و رسالت‌ها وادار می‌کند).
خداوند در آیه ۳۷
سوره نور کسانی را که به هنگام تجارت از یاد خدا غافل نشدند را مورد ستایش قرار داده است:
«رجال لاتلهیهم تجـرة ولا بیع عن ذکر الله...؛
مردانی که نه تجارت و نه داد و ستدی آنان را از یاد خدا و برپا داشتن نماز و دادن زکات به خود مشغول نمی‌دارد و از روزی که دل‌ها و دیده‌ها در آن زیر و رو می‌شود می‌هراسند.»
در
سوره بقره آیه ۲۸۲ به مطلوبیت گواه گرفتن بر معاملات، هنگام
معامله اشاره شده است:
«فلیس علیکم جناح الا تکتبوها واشهدوا اذا تبایعتم ولا یضآر کاتب ولا شهید؛
در این صورت، بر شما گناهی نیست که آن را ننویسید. و (در هر حال) هر گاه داد و ستد کردید گواه بگیرید. و هیچ نویسنده و گواهی نباید زیان ببیند، و اگر چنین کنید، از نافرمانی شما خواهد بود. و از خدا پروا کنید، و خدا (بدین گونه) به شما آموزش می‌دهد، و خدا به هر چیزی داناست.»
در معامله نقدی گر چه تنظیم سند و نوشتن آن لازم نیست، ولی شاهدگرفتن برای آن بهتر است، زیرا جلوی اختلافات احتمالی آینده را می‌گیرد لذا می‌فرماید: (هنگامی که
خرید و فروش (نقدی) می‌کنید، شاهد بگیرید) (و اشهدوا اذا تبایعتم).
این احتمال نیز وجود دارد که منظور شاهدگرفتن در تمام معاملات است خواه نقدی باشد یا
نسیه، و به هر حال فقهای شیعه و
اهل سنت - جز گروه اندکی - این دستور را یک امر استحبابی می‌دانند نه وجوبی - در آیه بعد نیز شاهدی بر این مساله وجود دارد و مسلم است که معاملات بسیار کوچک روزانه، (مثل خریدن نان و غذا و مانند آن) را شامل نمی‌شود.
در آخرین حکمی که در این آیه ذکر شده، می‌فرماید: (هیچگاه نباید نویسنده سند و شهود (به خاطر بیان
حق و
عدالت) مورد
ضرر و آزار قرار گیرند) (و لا یضار کاتب و لا شهید).
(که اگر چنین کنید از فرمان خدا خارج شدید) (فانه فسوق بکم). و به این ترتیب
قرآن به کاتبان و شاهدان، مصونیت و امنیت می‌دهد، و موکدا از مردم می‌خواهد که متعرض این اقامه‌کنندگان حق و عدالت نشوند.
پژوهشکده فرهنگ و معارف قرآن، فرهنگ قرآن، برگرفته از مقاله «آداب تجارت»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۸/۷/۹.
