آجرپزی
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
آجر ، به معنای گِلِ پخته
یا
خشت پخته،
معرَّب آگور از
فارسی یا
یونانی است.
جوالیقی،
آجر را فارسی دانسته و برای آن ضبط‌های گوناگونی بیان کرده است.
واژه «
آجر » از تعبیر «فأوقِد... علَی الطِّینِ» در
آیه ۳۸
قصص استفاده شده: «وَ‌قالَ فِرعَونُ یأیّها المَلاَ ما عَلِمتُ لَکُم مِن إلـه غَیرِی فَأوقِد لِی یهمن عَلَی الطِّینِ فَاجعَل لِّی صَرحاً لَعَلِّی أطَّلِعُ إلی إلهِ مُوسی وَ إِنِّی لاَظُنُّهُ مِن‌الکـذِبینَ؛
و
فرعون گفت: ای بزرگان قوم! برای شما جز خویشتن خدایی نمی‌شناسم؛ پس ای هامان! برایم بر گِل ،
آتش بیفروز (=
آجر بساز)؛ پس برجی (بلند) برای من بساز؛ شاید از (حال) خدای
موسی آگاهی یابم و من جدّاً او را از دروغ‌گویان می‌پندارم».
طبری می‌گوید: نخستین کسی که فرمان ساختن
آجر را داد و از آن، ساختمانی بلند و کاخ‌گونه بنا کرد،
فرعون بود.
درباره این‌که چرا در
قرآن به جای «
آجر» تعبیر «فَأوقِد... عَلَی الطِّین» آمده، چند نکته است.
الف. زیرا فرعون نخستین کسی بود که فرمان پخت
آجر را داد (و هنوز اسم نداشت)؛
ب. این‌گونه تعبیر، به بیان متکبّرانه و آمرانه جبّاران شبیه‌تر است؛
پ. این تعبیر، بر خلاف
آجر، با
فصاحت قرآن مناسب‌تر است. به گفته
ابن‌عاشور نیز کلمه طین در مقایسه با
آجر، روان‌تر و فصیح‌تر است و
ابن‌اثیر ،
آجر را کلمه‌ای مبتذل (پیش پا افتاده) دانسته است؛
ت. کاربرد این تعبیر به جای
آجر، به مادّه اصلی آن اشاره دارد.
اهل کتاب می‌گویند: فرعون،
بنی‌اسرائیل را برای ساختن
آجر،
استثمار و کارهای دشواری را بر آنان تحمیل می‌کرد و آنان وظیفه داشتند بدون کمک مصریان و بدون ابزار، هر روز، شمار معیّنی
آجر بسازند وگرنه با شدیدترین آزارها روبه‌رو می‌شدند؛ از این‌رو، بنی اسرائیل به موسی (علیه السلام) می‌گفتند:«أوذِینا مِن قَبلِ أن تَأتِینا وَ مِن بَعدِ ما جِئتَنا؛
پیش از آن که تو نزد ما بیایی و (حتّی) پس از آن‌که به سوی ما آمدی،
آزار دیده‌ایم».
فرعون، پس از شکست ساحران، در رویارویی با موسی (علیه‌السلام) و معجزه‌های او، به وزیر خود
هامان فرمان داد برج بلندی از
آجر بسازد تا خود بر فراز آن رود و خدای موسی (علیه السلام) را تیرباران و همه را از دستِ او آسوده سازد.
ابن‌عاشور، در این‌که چرا فرعون به ساختن برج از «
آجر» فرمان داد نه سنگ، می‌گوید: او، قصد نداشت بنای محکم و ماندگاری ساخته شود؛ بلکه می‌خواست برج بلندی با سرعت آماده شود و پس از یافتن
خداوند، آن را ویران کند.
به گفته
علاّمه طباطبایی ، فرعون در صدد ساخت رصدخانه‌ای بود تا با زیر نظر گرفتن
ستارگان، بر
بعثت موسی و حقیقت مدّعای او دست یابد.
طنطاوی نیز کلامی نزدیک به وی دارد؛
ولی
فخر رازی معتقد است که چنین برجی ساخته نشده و فرمان فرعون را از روی
استهزا و
کنایه برای تکذیب خدا می‌داند.
دانشنامه موضوعی قرآن، برگرفته از مقاله «آجرپزی»، تاریخ بازیابی ۹۸/۵/۱۲.
