آثار بخل (قرآن)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
بخل، مقابل جود
و به معنای خودداری از صرف دارایی‌ها در جایگاه شایسته آن است.
گفتنی است که بخل در
قرآن کریم مفهوم وسیع تری داشته
و به مواردی مانند ترک کارهای
خیر و جهاد و... هم اطلاق شده است.
بخل‌ورزی، باعث انکار
پاداش الهی می شود:
واما من بخل... • وکذب بالحسنی. «اما کسی که
بخل ورزد
و (از این راه) بی نیازی طلبد؛
و پاداش نیک (الهی) را انکار کند».
شرکت نکردن یا کم شرکت کردن
منافقان در
جهاد، به سبب بخل آنان به
مسلمانان در برخی آیات عنوان شده است:
قد یعلم الله المعوقین منکم والقائلین لاخونهم هلم الینا ولایاتون الباس الا قلیلا• اشحة علیکم... «
خداوند کسانی که مردم را از
جنگ باز می داشتند
و کسانی را که به برادران خود می‌گفتند: «بسوی ما بیایید (
و خود را از
معرکه بیرون کشید)» بخوبی می‌شناسد؛
و آنها (مردمی ضعیفند
و) جز اندکی
پیکار نمی‌کنند!؛ آنها در همه چیز نسبت به شما بخیلند...».
بخل‌ورزی، زمینه ساز
تهدید خداوند است:
فویل للمصلین• ویمنعون الماعون. «پس وای بر نمازگزارانی که...؛ در
نماز خود
سهل‌انگاری می‌کنند؛ همان کسانی که ریا می‌کنند؛
و دیگران را از وسایل ضروری زندگی منع می‌نمایند».
بخل‌ورزی، زمینه ساز گرفتار شدن به سختی است:
واما من بخل واستغنی• فسنیسره للعسری. «اما کسی که بخل ورزد
و (از این راه) بی نیازی طلبد؛
و پاداش نیک (الهی) را انکار کند؛ بزودی او را در مسیر دشواری قرار می‌دهیم».
بخل، باعث
سرزنش و مذمت شدن می باشد:
ولاتجعل یدک مغلولة الی عنقک... فتقعد ملوما محسورا. «هرگز دستت را بر گردنت زنجیر مکن، (
و ترک انفاق
و بخشش منما)
و بیش از حد (نیز) دست خود را مگشای، تا مورد سرزنش قرار گیری
و از کار فرومانی».
(بنا بر قولی مقصود از «فتقعد ملوما محسورا» این است که اگر از
انفاق خودداری کنی، سرزنش
و مذمت می‌شوی.
شر و بدی، فرجام نامیمون بخل‌ورزی
و ترک انفاق می باشد:
ولایحسبن الذین یبخلون بمآ ءاتلـهم الله من فضله هو
خیرا لهم بل هو شر لهم... «کسانی که بخل می‌ورزند،
و آنچه را خدا از
فضل خویش به آنان داده، انفاق نمی‌کنند، گمان نکنند این کار به
سود آنها است؛ بلکه برای آنها شر است؛ بزودی در
روز قیامت، آنچه را نسبت به آن بخل ورزیدند، همانند طوقی به گردنشان می‌افکنند.
و میراث آسمانها
و زمین، از آن خداست؛
و خداوند، از آنچه انجام می‌دهید، آگاه است».
بخل‌ورزی، سبب
کفران نعمتهای الهی می شود:
الذین یبخلون... ویکتمون مآ ءاتلـهم الله من فضله واعتدنا للکـفرین... «آنها کسانی هستند که بخل می‌ورزند،
و مردم را به بخل دعوت می‌کنند،
و آنچه را که خداوند از
فضل (
و رحمت) خود به آنها داده،
کتمان می‌نمایند. (این عمل، در حقیقت از کفرشان سرچشمه گرفته؛)
و ما برای
کافران،
عذاب خوارکننده‌ای آماده کرده ایم».
(«للکافرین» کسانی‌اند که
کفران نعمت می‌کنند.
).
بخل، زمینه ساز بروز
کینه، حتی در برابر دعوت خداوند به انفاق است:
ان یسـلکموها فیحفکم تبخلوا ویخرج اضغـنکم• هـانتم هـؤلاء تدعون لتنفقوا فی سبیل الله فمنکم... «چرا که هر گاه اموال شما را مطالبه کند
و حتی اصرار نماید، بخل می‌ورزید؛
و کینه و خشم شما را آشکار می‌سازد!؛ آری، شما همان گروهی هستید که برای انفاق در راه خدا دعوت می‌شوید، بعضی از شما بخل می‌ورزند؛
و هر کس بخل ورزد، نسبت به خود بخل کرده است؛
و خداوند بی نیاز است
و شما همه نیازمندید؛
و هر گاه سرپیچی کنید، خداوند گروه دیگری را جای شما می‌آورد پس آنها مانند شما نخواهند بود (
و سخاوتمندانه در راه خدا انفاق می‌کنند)».
(برداشت، بنا بر این احتمال است که
ضمیر فاعلی «یخرج» به بخل ـ که از «تبخلوا» استفاده می‌شود ـ برگردد.
).
بخل‌ورزی، مانعی برای
صلح در
خانواده می باشد:
وان امراة خافت من بعلها نشوزا او اعراضا فلا جناح علیهمآ ان یصلحا بینهما صلحا والصلح
خیر واحضرت الانفس الشح... «
و اگر زنی، از
طغیان و سرکشی یا اعراض شوهرش، بیم داشته باشد، مانعی ندارد با هم صلح کنند (
و زن یا مرد، از پاره‌ای از حقوق خود، بخاطر صلح، صرف نظر نماید.)
و صلح، بهتر است؛ اگر چه مردم (طبق
غریزه حب ذات، در این گونه موارد) بخل می‌ورزند.
و اگر نیکی کنید
و پرهیزگاری پیشه سازید (
و بخاطر صلح، گذشت نمایید)، خداوند به آنچه انجام می‌دهید، آگاه است (
و پاداش شایسته به شما خواهد داد)».
بخل، سبب محرومیت از
محبت خداوند می شود:
... ان الله لایحب من کان مختالا فخورا• الذین یبخلون... «... زیرا خداوند، کسی را که
متکبر و فخرفروش است، (
و از ادای حقوق دیگران سرباز می‌زند،) دوست نمی‌دارد؛ آنها کسانی هستند که بخل می‌ورزند...».
..
و الله لایحب کل مختال فخور• الذین یبخلون... «... زیرا خداوند، کسی را که متکبر
و فخر فروش است، (
و از ادای حقوق دیگران سرباز می‌زند،) دوست نمی‌دارد؛ آنها کسانی هستند که بخل می‌ورزند...».
بخل‌ورزی، عامل پیدایش ناسازگاری در خانواده می باشد:
وان امراة خافت من بعلها نشوزا او اعراضا فلا جناح علیهمآ ان یصلحا بینهما صلحا والصلح
خیر واحضرت الانفس الشح وان تحسنوا وتتقوا فان الله کان بما تعملون خبیرا. «
و اگر زنی، از طغیان
و سرکشی یا اعراض شوهرش، بیم داشته باشد، مانعی ندارد با هم صلح کنند (
و زن یا
مرد، از پاره‌ای از حقوق خود، بخاطر صلح، صرف نظر نماید.)
و صلح، بهتر است؛ اگر چه مردم (طبق غریزه حب ذات، در این گونه موارد) بخل می‌ورزند.
و اگر
نیکی کنید
و پرهیزگاری پیشه سازید (
و بخاطر صلح، گذشت نمایید)، خداوند به آنچه انجام می‌دهید، آگاه است (
و پاداش شایسته به شما خواهد داد)».
نفاق، پیامد بخل‌ورزی از پرداخت
صدقات، پس از برخورداری از
مال می باشد:
فلمآ ءاتلـهم من فضله بخلوا به... • فاعقبهم نفاقا فی قلوبهم... «اما هنگامی که
خدا از فضل خود به آنها بخشید، بخل ورزیدند
و سرپیچی کردند
و روی برتافتند!؛ این عمل، (روح) نفاق را، تا روزی که خدا را ملاقات کنند، در دلهایشان برقرار ساخت. این بخاطر آن است که از
پیمان الهی تخلف جستند؛
و بخاطر آن است که
دروغ می‌گفتند».
مرکز فرهنگ و معارف قرآن، فرهنگ قرآن، ج۶، ص۱۴۳، برگرفته از مقاله «آثار بخل».
