• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

آبار علی

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف


آبار علی
آبار علی، منطقه و نخلستانی در جنوب مدینه که دارای چاه‌های آب منسوب به علی‌ بن ابی‌طالب (علیه‌السّلام) و میقات مردم مدینه است. یکی از علمای معاصر اهل‌سنت در مصر، آبارعلی را منسوب به علی بن دینار، سلطان دارفور در جنوب سودان دانسته، اما با توجه به این‌که نام آبار علی در منابع تاریخی، پیش از سفر علی بن دینار به مکه، ذکر شده، انتساب این مکان به علی بن دینار صحیح نیست.


آبار و اَبیار جمع بِئْر به معنای چاه‌ها است. جمع قِله آن ابؤُر و آبُر است. نیز البؤُره به معنای گودال است.
[۱] فراهیدی، خلیل بن احمد، العین، ج۸، ص۲۹۰.    
[۲] ابن منظور، محمد بن مکرم، لسان العرب، ج۴، ص۳۷.    
[۳] زبیدی، مرتضی، تاج العروس، ج۶، ص۴۳، «بار».    


آبار علی در اصطلاح نام منطقه‌ای است در ۷ یا ۹ کیلومتری (۶ یا ۷ میلی) جنوب شهر مدینه،
[۴] عینی، محمود بن احمد، عمدة القاری، ج۲۵، ص۶۲.    
[۵] ابن نجیم مصری، زین‌الدین بن ابراهیم، البحر الرائق، ج۲، ص۵۵۵.
[۶] صافی گلپایگانی، لطف‌الله، مناسک حج، ص۲۷.    
در وادی عقیق و دامنه غربی کوه عیر که نزدیک ذوالحلیفه و بر راه مکه قرار دارد و دارای چاه‌های آب و نخلستان‌های فراوان است.
[۷] نک:شراب، محمد محمد حسن، المعالم الاثیره، ص۱۰۳.    
[۸] فتح‌الله، احمد، معجم الفاظ الفقه الجعفری، ص۱۹۸.

این مکان اکنون میان دو راه جای دارد:
۱. راه قدیم مدینه به مکه که از باب عنبریه خارج می‌شد و از کنار راه آهن حجاز به شام می‌گذشت و به سمت مکه می‌رفت.
۲. بزرگراه جدید مدینه به مکه که از میدان مسجد قبا جدا می‌شود.
[۹] فتح‌الله، احمد، معجم الفاظ الفقه الجعفری، ص۱۹۸.
در تابلو مکان‌نما نیز نام آبار علی و ذوالحُلَیفه و مسجد شجره کنار هم آمده‌اند. نام معروف امروزی آن آبار علی
[۱۰] زین‌الدین، محمدامین، کلمة التقوی، ج۳، ص۲۳۰.
[۱۱] مرهون، علی بن منصور، اعمال الحرمین، ص۱۳.
[۱۲] صافی گلپایگانی، لطف‌الله، مناسک حج، ص۲۷.    
است.

در کتاب‌های مناسک حج و آثار فقهی شیعه
[۱۳] صافی گلپایگانی، لطف‌الله، مناسک حج، ص۵۷.
[۱۴] فتح‌الله، احمد، معجم الفاظ الفقه الجعفری، ص۱۹۸.
[۱۵] محمدی ری شهری، محمد، الحج و العمره، ص۱۷۵.    
و اهل‌سنت
[۱۶] شعرانی، عبدالوهاب، العهود المحمدیه، ص۶۰.    
[۱۷] حصکفی، محمد بن علی، الدر المختار، ج۱، ص۱۵۷.    
[۱۸] الدویش، احمد بن عبدالرزاق، فتاوی اللجنه، ج۱۱، ص۱۸۱.    
[۱۹] الدویش، احمد بن عبدالرزاق، فتاوی اللجنه، ج۱۱، ص۲۳۸.    
از آن با الفاظ اَبیار و آبیار علی نیز یاد شده است. بسیاری از نویسندگان اهل‌سنت از قرن نهم هجری به بعد، آبارعلی و ذوالحلیفه و مسجد شجره را نام یک مکان و میقات مردم مدینه دانسته‌اند.
[۲۰] عینی، محمود بن احمد، عمدة القاری، ج۱۷، ص۲۲۵.    
[۲۱] عینی، محمود بن احمد، عمدة القاری، ج۲۵، ص۶۲.    
[۲۲] حطاب رعینی، محمد بن محمد، مواهب الجلیل، ج۳، ص۳۰.    


درباره نسبت این مکان به امیرمؤمنان (علیه‌السّلام) سه دیدگاه یافت می‌شود:
۱. این چاه‌ها پیش از هجرت پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) به مدینه وجود داشته و امیرمؤمنان علی (علیه‌السّلام) به فرمان رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) در کنار این چاه‌ها با قبایلی از جنیان جنگیده و آنان را به سختی شکست داده است. منابع اهل‌سنت با نقل فشرده این‌مطلب، آن را باور عوام دانسته و بر نادرستی‌اش تاکید کرده‌اند.
[۲۳] ابن نجیم مصری، زین‌الدین بن ابراهیم، البحر الرائق، ج۲، ص۵۵۵.
[۲۴] حصکفی، محمد بن علی، الدر المختار، ج۱، ص۱۵۷.    
[۲۵] عجلونی، اسماعیل بن محمد، کشف الخفاء، ج۲، ص۴۱۸.    
یکی از مراجع تقلید معاصر، درباره این گزارش گفته است: «متن این خبر و سند برای ما ثابت نشده است.»
[۲۶] تبریزی، میرزا جواد، صراط النجاة، ج۲، ص۴۵۱.    

۲. ایشان این چاه‌ها را حفر کرده است. در منابع اهل‌سنت، تنها بکری دمیاطی شافعی به نقل از بجیرمی، این وجه را برگزیده است.
[۲۷] بکری دمیاطی، عثمان بن محمد، اعانة الطالبین، ج۲، ص۳۴۱.    

۳. امیرمؤمنان (علیه‌السّلام) در روزگار خانه‌نشینی چندین حلقه چاه احداث و وقف حج‌گزاران و مردم کرد که امروز هم در اطراف مدینه به نام آبارعلی معروف‌ است.
[۲۸] ابطحی، سید محمدعلی، مناسک حج، ص۵۴-۵۵.
[۲۹] عقیقی بخشایشی، عبدالرحیم، چهارده نور پاک، ج۱۲، ص۱۶۷۱-۱۶۷۲.
این سخن از برخی نویسندگان معاصر شیعه است که سند گفتارشان را ذکر نکرده و گویا صرفاً استنباط خود را نوشته‌اند.


یکی از علمای معاصر اهل‌سنت در مصر، در خطبه نماز جمعه به سال ۲۰۰۶ م. آبارعلی میقات حجاج در مدینه را منسوب به علی بن دینار، سلطان دارفور در جنوب سودان، دانسته و نسبت آن به علی بن ابی‌طالب را نادرست خوانده است. به گفته وی، علی بن دینار در سال ۱۸۹۸م./ ۱۳۱۵ق در سفر حج، چاه‌های آب ذوالحلیفه را بازسازی و دایر کرد و از آن پس این منطقه به نام او آبارعلی خوانده شد.
در پاسخ به ادعای وی، برخی از دانشمندان مقالاتی مستند و مستدل ارائه کرده‌اند. افزون بر این پاسخ‌ها، مستنداتی استوار برای انتساب این چاه‌ها به علی بن ابی‌طالب (علیه‌السلام) وجود دارد. ابن ابی‌شیبه (م، ۲۳۵ق) به سند خود از طریق وکیع از حسن بن صالح از جعفر بن محمد آورده که رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) قفیزین
[۳۰] صنعانی، عبدالرزاق، المصنف، ج۷، ص۶۴۱.
(در برخی منابع:
[۳۱] بلاذری، احمد بن یحیی، فتوح البلدان، ج۱، ص۱۴.    
[۳۲] حموی، یاقوت بن عبدالله، معجم البلدان، ج۴، ص۲۶۹.    
فقیرین) و دو چاه قیس و شجره را به علی(علیه‌السلام) اقطاع کرد.

بلاذری (م، ۲۷۹ق)،
[۳۳] بلاذری، احمد بن یحیی، فتوح البلدان، ج۱، ص۱۴.    
بیهقی (م، ۴۵۸ق)
[۳۴] بیهقی، احمد بن حسین، السنن الکبری، ج۶، ص۱۴۶.
و یاقوت حموی (م، ۶۲۶ق)
[۳۵] حموی، یاقوت بن عبدالله، معجم البلدان، ج۴، ص۲۶۹.    
نیز این خبر را نقل کرده‌اند. یکی از دانشوران، در توضیح وادی عقیق، مسیر آن را از جنوب شرقی به شمال غربی و دو چاه آب از امام علی (علیه‌السلام) را خلیقه در فاصله ۲۰ میلی مدینه و شجره، نزدیک مدینه و در محل میقات احرام و در غرب کوه عیر و رو‌به‌روی مسجد شجره در مسیر این وادی نام برده است.
[۳۶] احمدی میانجی، علی، مکاتیب الرسول، ج۳، ص۴۸۸.    
همین سخن را ابن‌ شبّه (م، ۲۶۲ق)
[۳۷] ابن شبه نمیری، عمر بن شبه، تاریخ المدینه، ج۱، ص۲۲۲-۲۲۳.    
نیز در آثار خود آورده‌ است. برخی فقیرین را نام محلی در عالیه مدینه و نزدیک محل سکونت بنی‌قریظه و نام یک چاه آب دانسته‌اند.
[۳۸] ابن شبه نمیری، عمر بن شبه، تاریخ المدینه، ج۱، ص۲۲۳.    
[۳۹] سمهودی، علی بن عبدالله، خلاصة الوفاء، ج۲، ص۴۶۳.    
عبدالرزاق صنعانی (م، ۲۱۱ق)
[۴۰] صنعانی، عبدالرزاق، المصنف، ج۱۰، ص۳۷۵.
و شیخ طوسی (م، ۴۶۰ق)
[۴۱] طوسی، محمد بن حسن، تهذیب الاحکام، ج۹، ص۱۴۷.    
و منابع دیگر نیز از وقف فقیرین به دست علی (علیه‌السلام) خبر داده‌اند.
در منابع بسیاری از اهل‌سنت، طی قرون و اعصار از این منطقه به ویژه از محل میقات به‌عنوان بئر، اَبیار یا آبارعلی یاد شده است. ابن تیمیه (م، ۷۲۸ق)،
[۴۲] ابن تیمیه، احمد بن عبدالحلیم، شرح عمدة الفقه، ج۲، ص۳۱۴.
، ابن حجر عسقلانی (م، ۸۵۲ق)
[۴۳] ابن حجر عسقلانی، احمد بن علی، فتح الباری، ج۳، ص۳۸۵.    
، عینی (م، ۸۵۵ق)
[۴۴] عینی، محمود بن احمد، عمدة القاری، ج۱۷، ص۲۲۵.    
[۴۵] عینی، محمود بن احمد، عمدة القاری، ج۲۵، ص۶۲.    
، سمهودی (م، ۹۱۱ق)
[۴۶] سمهودی، علی بن عبدالله، خلاصة الوفاء، ج۲، ص۵۹۹.    
[۴۷] سمهودی، علی بن عبدالله، خلاصة الوفاء، ج۱، ص۳۰۹.
، ابن نجیم مصری (م۹۷۰ق)
[۴۸] ابن نجیم مصری، زین‌الدین بن ابراهیم، البحر الرائق، ج۲، ص۵۵۵.
، حطاب رعینی (م، ۹۵۴ق)
[۴۹] حطاب رعینی، محمد بن محمد، مواهب الجلیل، ج۳، ص۳۰.    
، شعرانی (م، ۹۷۳ق)
[۵۰] شعرانی، عبدالوهاب، العهود المحمدیه، ص۶۰.    
، ملاعلی قاری (م، ۱۰۱۴ق)
[۵۱] قاری، ملاعلی، شرح مسند ابی حنیفه، ص۲۲۳.    
، حصکفی (م، ۱۰۸۸ق)
[۵۲] حصکفی، محمد بن علی، الدر المختار، ج۱، ص۱۵۷.    
، کحلانی (م، ۱۱۸۲ق)
[۵۳] صنعانی، محمد بن اسماعیل، سبل السلام، ج۱، ص۶۱۱.    
، شوکانی (م، ۱۲۵۵ق)
[۵۴] شوکانی، محمد بن علی، نیل الاوطار، ج۴، ص۳۵۰.    
[۵۵] شوکانی، محمد بن علی، نیل الاوطار، ج۷، ص۲۶۳.
، مبارکفوری (م، ۱۲۸۲ق)
[۵۶] مبارکفوری، عبدالرحمن بن عبدالرحیم، تحفة الاحوذی، ج۳، ص۴۸۱.    
، عظیم‌آبادی (م، ۱۳۲۹ق)
[۵۷] عظیم‌آبادی، شرف‌الحق، عون المعبود، ج۵، ص۱۱۱.    
و بسیاری منابع دیگر پیش از سفر حج علی بن دینار در سال ۱۳۱۵ق از این منطقه با عنوان بئر یا آبار علی نام برده‌اند. بنابراین، سخن آن خطیب اهل‌سنت در نقدِ نسبت این منطقه به علی بن ابی‌طالب (علیه‌السّلام) از تحقیق و انصاف دور است.

(۱) اعانة الطالبین: السید البکری الدمیاطی (م، ۱۳۱۰ق)، بیروت، دار الفکر، ۱۴۱۸ق؛
(۲) اعمال الحرمین: علی بن منصور المرهون، دار الهدی، ۱۴۲۲ق؛
(۳) البحر الرائق: ابونجیم المصری (م. ۹۷۰ق)، به کوشش زکریا عمیرات، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۱۸ق؛
(۴) تاج العروس: الزبیدی (م. ۱۲۰۵ق)، به کوشش علی شیری، بیروت، دار الفکر، ۱۴۱۴ق؛
(۵) تاریخ المدینة المنوره: ابن شبّة النمیری (م. ۲۶۲ق)، به کوشش شلتوت، قم، دار الفکر، ۱۴۱۰ق؛
(۶) تحفة الاحوذی: المبارک فوری (م. ۱۳۵۳ق)، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۱۰ق؛
(۷) تهذیب الاحکام: الطوسی (م. ۴۶۰ق)، به کوشش موسوی و آخوندی، تهران، دار الکتب الاسلامیه، ۱۳۶۵ش؛
(۸) چهارده نور پاک: عقیقی بخشایشی، نوید اسلام، ۱۳۸۱ش؛
(۹) الحج والعمرة فی الکتاب والسنه: الری شهری، قم، دار الحدیث، ۱۳۷۶ش؛
(۱۰) خلاصة الوفاء: السمهودی (م. ۹۱۱ق)؛
(۱۱) الدرالمختار: الحصکفی (م. ۱۰۸۸ق)، به کوشش مکتب البحوث، بیروت، دار الفکر، ۱۴۱۵ق؛
(۱۲) سبل السلام: الکحلانی (م. ۱۱۸۲ق)؛
(۱۳) السنن الکبری: البیهقی (م. ۴۵۸ق)، بیروت، دار الفکر؛
(۱۴) شرح عمدة فی الفقه: ابن تیمیة (م. ۷۲۸ق)، به کوشش العطیشان، الریاض، مکتبة العبیکان، ۱۴۱۳ق؛
(۱۵) شرح مسند ابی‌حنیفه: ملاعلی القاری (م. ۱۰۱۴ق)، بیروت، دار الکتب العلمیه؛
(۱۶) صراط النجاة: میرزا جواد التبریزی، برگزیده، ۱۴۱۶ق؛
(۱۷) عمدة القاری: العینی (م. ۸۵۵ق)، بیروت، دار احیاء التراث العربی؛
(۱۸) عون المعبود: العظیم آبادی (م. ۱۳۲۹ق)، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۱۵ق؛
(۱۹) العهود المحمدیه: عبدالوهاب الشعرانی (م. ۹۷۳ق)، مصطفی البابی، مصر، ۱۳۹۳ق؛
(۲۰) العین: خلیل (م. ۱۷۵ق)، به کوشش المخزومی و السامرائی، دار الهجره، ۱۴۰۹ق؛
(۲۱) فتاوی اللجنة الدائمه: احمد بن عبدالرزاق الدویش، الرئاسة العامة للبحوث العلمیة و الافتاء؛
(۲۲) فتح الباری: ابن حجر العسقلانی (م. ۸۵۲ق)؛
(۲۳) فتوح البلدان: البلاذری (م. ۲۷۹ق)، به کوشش صلاح الدین المنجد، قاهره، النهضة المصریه، ۱۹۵۶م؛
(۲۴) کشف الخفاء: اسماعیل العجلونی (م. ۱۱۶۲ق)، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۰۸ق؛
(۲۵) کلمة التقوی (فتاوی): محمد امین زین الدین، قم، مهر، ۱۴۱۳ق؛
(۲۶) لسان العرب: ابن منظور (م. ۷۱۱ق)، قم، ادب الحوزه، ۱۴۰۵ق؛
(۲۷) المصنّف: عبدالرزاق الصنعانی (م. ۲۱۱ق)، به کوشش حبیب الرحمن، المجلس العلمی؛
(۲۸) المعالم الاثیره: محمد محمد حسن شراب، بیروت، دار القلم، ۱۴۱۱ق؛
(۲۹) معجم البلدان: یاقوت الحموی (م. ۶۲۶ق)، بیروت، دار صادر، ۱۹۹۵م؛
(۳۰) معجم الفاظ الفقه الجعفری: احمد فتح‌الله، الدمام، ۱۴۱۵ق؛
(۳۱) مکاتیب الرسول: احمدی میانجی، به کوشش مرکز تحقیقات حج، تهران، دار الحدیث، ۱۴۱۹ق؛
(۳۲) مناسک حج و عمره: سید محمد علی ابطحی، ۱۴۱۸ق؛
(۳۳) مناسک حج: لطف‌الله صافی، قم، دار القرآن الکریم، ۱۴۱۶ق؛
(۳۴) مواهب الجلیل: الحطاب الرعینی (م. ۹۵۴ق)، به کوشش زکریا عمیرات، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۱۶ق؛
(۳۵) نیل الاوطار: الشوکانی (م. ۱۲۵۵ق)، بیروت، دار الجیل، ۱۹۷۳م.

۱. ↑ فراهیدی، خلیل بن احمد، العین، ج۸، ص۲۹۰.    
۲. ↑ ابن منظور، محمد بن مکرم، لسان العرب، ج۴، ص۳۷.    
۳. ↑ زبیدی، مرتضی، تاج العروس، ج۶، ص۴۳، «بار».    
۴. ↑ عینی، محمود بن احمد، عمدة القاری، ج۲۵، ص۶۲.    
۵. ↑ ابن نجیم مصری، زین‌الدین بن ابراهیم، البحر الرائق، ج۲، ص۵۵۵.
۶. ↑ صافی گلپایگانی، لطف‌الله، مناسک حج، ص۲۷.    
۷. ↑ نک:شراب، محمد محمد حسن، المعالم الاثیره، ص۱۰۳.    
۸. ↑ فتح‌الله، احمد، معجم الفاظ الفقه الجعفری، ص۱۹۸.
۹. ↑ فتح‌الله، احمد، معجم الفاظ الفقه الجعفری، ص۱۹۸.
۱۰. ↑ زین‌الدین، محمدامین، کلمة التقوی، ج۳، ص۲۳۰.
۱۱. ↑ مرهون، علی بن منصور، اعمال الحرمین، ص۱۳.
۱۲. ↑ صافی گلپایگانی، لطف‌الله، مناسک حج، ص۲۷.    
۱۳. ↑ صافی گلپایگانی، لطف‌الله، مناسک حج، ص۵۷.
۱۴. ↑ فتح‌الله، احمد، معجم الفاظ الفقه الجعفری، ص۱۹۸.
۱۵. ↑ محمدی ری شهری، محمد، الحج و العمره، ص۱۷۵.    
۱۶. ↑ شعرانی، عبدالوهاب، العهود المحمدیه، ص۶۰.    
۱۷. ↑ حصکفی، محمد بن علی، الدر المختار، ج۱، ص۱۵۷.    
۱۸. ↑ الدویش، احمد بن عبدالرزاق، فتاوی اللجنه، ج۱۱، ص۱۸۱.    
۱۹. ↑ الدویش، احمد بن عبدالرزاق، فتاوی اللجنه، ج۱۱، ص۲۳۸.    
۲۰. ↑ عینی، محمود بن احمد، عمدة القاری، ج۱۷، ص۲۲۵.    
۲۱. ↑ عینی، محمود بن احمد، عمدة القاری، ج۲۵، ص۶۲.    
۲۲. ↑ حطاب رعینی، محمد بن محمد، مواهب الجلیل، ج۳، ص۳۰.    
۲۳. ↑ ابن نجیم مصری، زین‌الدین بن ابراهیم، البحر الرائق، ج۲، ص۵۵۵.
۲۴. ↑ حصکفی، محمد بن علی، الدر المختار، ج۱، ص۱۵۷.    
۲۵. ↑ عجلونی، اسماعیل بن محمد، کشف الخفاء، ج۲، ص۴۱۸.    
۲۶. ↑ تبریزی، میرزا جواد، صراط النجاة، ج۲، ص۴۵۱.    
۲۷. ↑ بکری دمیاطی، عثمان بن محمد، اعانة الطالبین، ج۲، ص۳۴۱.    
۲۸. ↑ ابطحی، سید محمدعلی، مناسک حج، ص۵۴-۵۵.
۲۹. ↑ عقیقی بخشایشی، عبدالرحیم، چهارده نور پاک، ج۱۲، ص۱۶۷۱-۱۶۷۲.
۳۰. ↑ صنعانی، عبدالرزاق، المصنف، ج۷، ص۶۴۱.
۳۱. ↑ بلاذری، احمد بن یحیی، فتوح البلدان، ج۱، ص۱۴.    
۳۲. ↑ حموی، یاقوت بن عبدالله، معجم البلدان، ج۴، ص۲۶۹.    
۳۳. ↑ بلاذری، احمد بن یحیی، فتوح البلدان، ج۱، ص۱۴.    
۳۴. ↑ بیهقی، احمد بن حسین، السنن الکبری، ج۶، ص۱۴۶.
۳۵. ↑ حموی، یاقوت بن عبدالله، معجم البلدان، ج۴، ص۲۶۹.    
۳۶. ↑ احمدی میانجی، علی، مکاتیب الرسول، ج۳، ص۴۸۸.    
۳۷. ↑ ابن شبه نمیری، عمر بن شبه، تاریخ المدینه، ج۱، ص۲۲۲-۲۲۳.    
۳۸. ↑ ابن شبه نمیری، عمر بن شبه، تاریخ المدینه، ج۱، ص۲۲۳.    
۳۹. ↑ سمهودی، علی بن عبدالله، خلاصة الوفاء، ج۲، ص۴۶۳.    
۴۰. ↑ صنعانی، عبدالرزاق، المصنف، ج۱۰، ص۳۷۵.
۴۱. ↑ طوسی، محمد بن حسن، تهذیب الاحکام، ج۹، ص۱۴۷.    
۴۲. ↑ ابن تیمیه، احمد بن عبدالحلیم، شرح عمدة الفقه، ج۲، ص۳۱۴.
۴۳. ↑ ابن حجر عسقلانی، احمد بن علی، فتح الباری، ج۳، ص۳۸۵.    
۴۴. ↑ عینی، محمود بن احمد، عمدة القاری، ج۱۷، ص۲۲۵.    
۴۵. ↑ عینی، محمود بن احمد، عمدة القاری، ج۲۵، ص۶۲.    
۴۶. ↑ سمهودی، علی بن عبدالله، خلاصة الوفاء، ج۲، ص۵۹۹.    
۴۷. ↑ سمهودی، علی بن عبدالله، خلاصة الوفاء، ج۱، ص۳۰۹.
۴۸. ↑ ابن نجیم مصری، زین‌الدین بن ابراهیم، البحر الرائق، ج۲، ص۵۵۵.
۴۹. ↑ حطاب رعینی، محمد بن محمد، مواهب الجلیل، ج۳، ص۳۰.    
۵۰. ↑ شعرانی، عبدالوهاب، العهود المحمدیه، ص۶۰.    
۵۱. ↑ قاری، ملاعلی، شرح مسند ابی حنیفه، ص۲۲۳.    
۵۲. ↑ حصکفی، محمد بن علی، الدر المختار، ج۱، ص۱۵۷.    
۵۳. ↑ صنعانی، محمد بن اسماعیل، سبل السلام، ج۱، ص۶۱۱.    
۵۴. ↑ شوکانی، محمد بن علی، نیل الاوطار، ج۴، ص۳۵۰.    
۵۵. ↑ شوکانی، محمد بن علی، نیل الاوطار، ج۷، ص۲۶۳.
۵۶. ↑ مبارکفوری، عبدالرحمن بن عبدالرحیم، تحفة الاحوذی، ج۳، ص۴۸۱.    
۵۷. ↑ عظیم‌آبادی، شرف‌الحق، عون المعبود، ج۵، ص۱۱۱.    


دانشنامه حج و حرمین شریفین، برگرفته از مقاله «آبار علی»، تاریخ بازیابی ۱۴۰۰/۲/۱.    


رده‌های این صفحه : اماکن مدینه | مکان‌های منتسب به امام علی | واژه شناسی
جعبه ابزار