محمد بن علی حصکفی
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
حَصْکَفی، علاءالدین محمد بن علی،
فقیه و محدّث حنفی
قرن یازدهم بود.
وی در ۱۰۲۱
یا۱۰۲۵
در دمشق زاده شد. اصالتاً اهل حِصْن کَیفا در
ترکیه بود و ازاین‌رو به حصکفی
مشهور شد.
علوم دینی را نخست در
دمشق نزد پدرش و محمد افندی‌محاسنی و سپس در رَملَه نزد خیرالدین رَملی فراگرفت.
وی از محاسنی و رملی
حدیث نیز شنید و اجازه نقل حدیث دریافت کرد. همچنین در
بیت‌المقدّس از فخر بن زکریا مقدسی و در
مدینه ، در مسیر
حج ، از صفی قَشاشی حدیث شنید. از دیگر مشایخ حدیثی او، از منصور بن علی سطوحی و ایوب خلوتی و عبدالباقی حنبلی یاد شده است
علاءالدین، بنابه نقل شاگردش محبی
، ابتدا
فقیر بود، ولی پس از سفر به
روم (قسطنطنیه) در
سال ۱۰۷۳ و اقبال یکی از وزیران دولت عثمانی به او، وضع مالی‌اش خوب شد.
در کارنامه علمی و اجتماعی او، داشتن منصب
امامت جماعت،
افتا و
قضا در شهرهای
دمشق و
حماه و
صیدا ، احراز کرسی
تدریس و سرپرستی مدارس دینی و تربیت شاگردان بسیار (از جمله اسماعیل بن علی حائک، درویش حلوانی، اسماعیل بن عبدالباقی کاتب و عمر بن مصطفی وزان) و تألیف آثار ارزشمند ثبت شده است. وزیر یاد شده، پس از فتح شهر قندیه، حصکفی را مأمور کرد تا
خطبه پیروزی بخواند و همین امر بر
شهرت حصکفی افزود.
علاءالدین حصکفی در ۱۰۸۸ در دمشق درگذشت .
محبی
درباره احوال روحی او قبل از
مرگ مطالبی آورده و آن‌ها را دلیل بر حسن عاقبت او دانسته است.
حصکفی، چنان‌که از آثارش برمی‌آید، بیشتر همّ خود را مصروف ترویج و تدریس
فقه حنفی کرد و یادگیری آن را بر دیگر
علوم اسلامی ترجیح می‌داد.
وی یادگیری
فلسفه ،
منطق ،
موسیقی ،
شعبده و
تنجیم را
حرام می‌دانست.
از حصکفی آثار متعددی برجای مانده که مشهورترین آن‌ها الدرّالمختار، در شرح تنویرالابصار محمد بن عبداللّه تمرتاشی، در فقه حنفی است.
او پیش از نوشتن این اثر، طرح تألیف اثری مبسوط را در شرح تنویرالابصار، به نام خزائن‌الاسرار و بدائع الافکار، در ده جلد در سر داشته، ولی پس از تألیف جلد اول آن، از طرح خود منصرف شده و این اثر موجز را نوشته است.
الدرّالمختار مشتمل بر مقدمه‌ای نسبتآ طولانی با مطالب متنوع
و ۵۵ باب (از کتاب الطهاره تا کتاب الفرائض) است. این کتاب در فقه حنفی اهمیت ویژه‌ای دارد و فقهای بسیاری بر آن شرح یا حاشیه نوشته‌اند، از جمله خلیل بن محمد فتال، عبدالرحمان بن ابراهیم معروف به ابن‌عبدالرزّاق و احمد بن محمد طَحْطاوی.
مهم‌ترین آن‌ها حاشیه ابن‌عابدین (متوفی ۱۲۵۲) به نام ردّالمحتار علی الدرّالمختار و تکمله آن از
فرزند ابن‌عابدین، محمد علاءالدین (متوفی ۱۳۰۶)، است. ابن‌عابدین در این حاشیه به دیگر حاشیه‌های مهم الدرّالمختار نیز توجه داشته و آن‌ها را ضمیمه حاشیه خود کرده است.
الدّرالمختار اولین بار در ۱۲۲۳ در هند چاپ سنگی شد
و پس از آن بارها به همراه حاشیه ابن‌عابدین به‌چاپ رسید.
شماری دیگر از آثار حصکفی عبارت‌اند از: الدُّرُ المُنتَقی فی شرح المُلتقی، در شرح مُلتَقَی الابحُر ابراهیم حلبی (متوفی ۹۵۶) در
فقه حنفی ؛ حاشیه بر تفسیر بیضاوی از سوره بقره تا سوره اسراء؛ تعلیقه بر
صحیح بخاری ؛ مختصر الفتاوی الصوفیه؛ الجمع بین فتاوی ابن‌نجیم (جمع التِمِرتاشی و جمع ابن‌صاحبها)؛ شرح قَطْر النَدی ابن‌هشام انصاری در
علم نحو ؛ (متوفی ۷۱۰) در
اصول فقه . ابن‌عابدین بر این شرح، حاشیه‌ای با عنوان نَسَمات الاسحار نوشته است
(۱) ابن‌عابدین، حاشیه ردّ المحتار علی الدّر المختار: شرح تنویرالابصار، چاپ افست بیروت ۱۳۹۹/۱۹۷۹.
(۲) اسماعیل بغدادی، ایضاح‌المکنون.
(۳) اسماعیل بغدادی، هدیة العارفین.
(۴) محمد بن علی حَصکَفی، الدّرالمختار، در ابن‌عابدین.
(۵) خیرالدین زرکلی، الاعلام، بیروت ۱۹۸۰.
(۶) یوسف الیان سرکیس، معجم المطبوعات العربیة و المعرّبه، قاهره ۱۳۴۶/۱۹۲۸، چاپ افست قم ۱۴۱۰.
(۷) محمدامین بن فضل‌اللّه محبی، خلاصة الاثر فی اعیان‌القرن الحادی‌عشر، (قاهره) ۱۲۸۴.
دانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «محمد بن علی حصکفی»، شماره۶۲۸۰.
