آب مضاف
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
آب در یک تقسیم‌بندی به
آب مطلق و آب مضاف تقسیم می‌شود. آب مضاف مایعی است که اطلاق کلمه آب بر آن به تنهایی صحیح نباشد؛ اعمّ از این که از چیزی گرفته شده باشد یا با چیزی مخلوط شده باشد به طوری که دیگر به آن آب نمی‌گویند.
آب واژه‌ای است که مفهوم آن بدیهی و نزد همگان معلوم است. به طور خلاصه می‌توان گفت: منظور از آب، مایع سیّالی است که از ترکیب دو اتم ئیدروژن با یک اتم اکسیژن تشکیل یافته است که در حالت معمولی به صورت مایع است؛ ولی می‌تواند به شکل جامد (یخ) و گاز (بخار آب) نیز درآید و دارای رنگ و طعم و بوی خاصی نمی‌باشد.
آب در یک تقسیم بندی بر دو قسم است:
آب مطلق و آب مضاف.
آب مطلق، مایعی است که اطلاق کلمه آب بر آن بدون هیچ اضافه و قیدی صحیح باشد؛ و به عبارت دیگر آبی است که با چیزی دیگر مخلوط نشده باشد و اگر هم چیزی با آن مخلوط شد، به طوری نباشد که دیگر عرفاً به آن آب گفته نشود؛ مانند:
آب باران و
آب دریا؛ اگر چه چیزی به آنها مخلوط شده و این آب‌ها املاحی در خود دارند، ولی باز هم در
عرف به آنها آب گفته می‌شود. و به تعریف جامع و مستفاد از
تحریرالوسیله.
امام خمینی (قدّس‌سرّه)، آب مطلق آبی است که فشرده اجسام مثل آب هندوانه و انار نبوده و یا
ممزوج با چیز دیگر به طوری نشده باشد مثل آب شکر (شربت) و آب نمک که به آن آب (بدون قید) گفته نشود.
۱. آب مضاف: تحریرالوسیله در بیان تعریف
آب مضاف آورده است: «الماء: امّا مطلق، او مضاف کالمعتصر من الاجسام، کماء الرقّی و الرمّان، و الممتزج بغیره ممّا یخرجه عن صدق اسم الماء، کماء السکّر و الملح»،
پس در اصطلاح فقهی آب مضاف، آبی است که فشرده اجسام مثل آب هندوانه و انار و یا ممزوج با چیز دیگر به طوری شده باشد که به آن آب (بدون قید) گفته نشود مثل آب شکر (شربت) و آب‌نمک. به بیان دیگر مایعی است که اطلاق کلمه آب بر آن به تنهایی صحیح نباشد؛ اعمّ از این که از چیزی گرفته شده باشد؛ مثل: آب هندوانه و
گلاب؛ یا با چیزی مخلوط شده باشد به طوری که دیگر به آن آب نمی‌گویند؛ مانند: شربت یا آب گِل؛ و یا به شکل دیگری باشد؛ مثل:
آب دهان و چشم و غیره.
۲. آب مضاف: مخلوط یا ترکیبی است که اگر چه درون آن مولکول‌های آب نیز وجود دارد، ولی این مولکول‌ها با مولکول‌های عناصر دیگر به نحوی مخلوط یا ترکیب شده است که دیگر در عرف به این مخلوط یا ترکیب، آب گفته نمی‌شود و اگر آب را بر آن استعمال کنند، به صورت مضاف و اضافه شده به مفهوم دیگری خواهد بود؛ مانند: آب گِل یا
گلاب که بیانگر مخلوط یا ترکیبی است که از اجتماع مولکول‌های آب با مولکول‌های گِل (در آب گِل) یا از اجتماع مولکول‌های آب با مولکول‌های گُل (در
گلاب) تشکیل شده است.
ملاک در تشخیص مطلق و مضاف بودن آب مخلوط با چیز دیگر،
عرف است پس اگر به مثل آب
دریاچه ارومیه که از کثرت شوری و تلخی اسید گفته می‌شود در «
عرف عام به آن آب می‌گویند، مطهر است و اعتباری به اسید گفتن اشخاصی که نظر به خواص شیمیایی آن دارند نیست.»
همچنین است آب‌های معدنی (مثل آب گوگرددار
سرعین اردبیل) که «در حکم آب مطلق است، مگر آن‌که مواد معدنی به حدی زیاد باشد که دیگر به آن آب گفته نشود.»
و «اگر در مطلق یا مضاف بودن مایعی
شک شود، چنانچه حالت قبلی آن را معلوم باشد باید بنا را بر آن گذاشت، مگر در بعضی موارد مانند
شبهه مفهومیه و شک در بقای
موضوع و اگر حالت سابق آن را معلوم نباشد،
حدث و
خبث را برطرف نمی‌کند و اگر نجاستی به آن برسد در صورتی‌که آن مایع قلیل باشد قطعاً نجس می‌شود ولی اگر کثیر (به‌اندازه کرّ) باشد ظاهر آن است که محکوم به
طهارت است.»
در وجه تسمیه آب مضاف دو نظر می‌توان ارائه کرد:
اول: آب مضاف حکایت از آبی می‌کند که به چیز دیگری اضافه شده است؛ دوم: آب مضاف حکایت و بیانگر مفهومی است که برای بیان آن از اضافه شدن لفظ آب به یک لفظ دیگر استفاده می‌شود.
ذکر این نکته ضروری است که اگر آب با چیز دیگری مخلوط یا ترکیب شود، امّا به نحوی که باز هم به آن آب گفته شود، در این صورت آب مورد نظر، آب مطلق محسوب می‌شود نه آب مضاف، اگر چه
رنگ یا
طعم آب را تغییر داده باشد؛ مانند: آبی که مقداری رنگ یا نمک به آن اضافه شده باشد که در این صورت باز هم آب مطلق می‌باشد.
خداوند در
قرآن کریم می‌فرماید: «و انزلنا من السماء ماءاً طهوراً؛
ما از آسمان آبی فرستادیم که
پاک است و پاک‌کننده».
حال سوال این است که آیا این حکم شامل آب مضاف هم می‌شود یا نه؟ به عبارت دیگر آیا آب مضاف پاک است و در صورت مثبت بودن پاسخ، آیا پاک کننده هم هست و آیا می‌توان با آن وضو یا غسل کرد یا نه؟
در جواب باید گفت آب مضاف به خودی خود پاک است مگر این که با نجاستی برخورد نماید. بنا به
اجماع فقها، آب مضاف هر چه قدر هم زیاد باشد، به محض ملاقات با نجس – هر چه قدر کم باشد – نجس می‌شود. البته «اگر آب مضاف از بالا به پایین - ولو به صورت سراشیبی با فشار - جاری باشد و نجاست به قسمت پایین آن برسد فقط همان قسمت و پایین آن
نجس می‌شود و نجاست به قسمت بالای آن سرایت نمی‌کند.»
قریب به
اتفاق فقها قائلند که آب مضاف پاک‌کننده نیست که در مقابل آن قول
شیخ صدوق (رحمة‌الله‌علیه) به جواز
وضو و
غسل با
گلاب و قول
سید مرتضی (رحمة‌الله‌علیه) به جواز رفع
حدث با آن است؛ نظر فقهای معاصر نیز این است که آب مضاف پاک است، ولی پاک کننده نیست.
•
سایت پژوهه، برگرفته از مقاله «آب مضاف». • ساعدی، محمد، (مدرس حوزه و پژوهشگر)، موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی.
