گات
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
گات (GATT) مخفف "General Agreement on Tariffs and Trade" یا موافقتنامه‌ی عمومی تعرفه و تجارت، موافقتنامهای است که در ۳۰ اکتبر ۱۹۴۷ بین ۲۳ کشور جهت انجام
تجارت بین‌الملل تنظیم شده است و در ادامه، در جهت به اجرا گذاشتن این موافقتنامه‌ها، سازمانی به نام
سازمان تجارت جهانی با اهداف و کارکردهایی گسترده‌تر از اهداف گات تأسیس شد. اما امروزه هر چند موافقتنامه عمومی تعرفه و تجارت (گات) هنوز کاربرد داشته و مورد استناد قرار می‌گیرد، اما دیگر مهم‌ترین مجموعه مقررات تجارت بین‌الملل محسوب نمی‌شود.
مهم‌ترین تفاوت‌های گات و
WTO عبارتند از ۱: گات موافقتنامهای موقتی و اختیاری بود. اما موافقتنامههای WTO دائمی است و به عنوان یک سازمان بین‌المللی دارای مبنای قانونی معتبری است زیرا اعضا، موافقتنامههای آن را تأیید کرده‌اند و در این موافقتنامه‌ها تشریح شده که WTO چگونه باید فعالیت کند. ۲: WTO نظام عضویتی دارد که کشورها را تحت شرایط خاص به عضویت می‌پذیرد اما گات دارای طرف‌های قرارداد ۵ بود یعنی کشورهایی که موافقتنامه‌ی عمومی تعرفه و تجارت را به عنوان یک سند قانونی معتبر می‌دانستند و بر اساس آن عمل می‌کردند. ۳: گات فقط با
تجارت کالا سر و کار داشت اما WTO
خدمات و
حقوق مالکیت معنوی را نیز تحت پوشش قرار می‌دهد. ۴: نظام حل اختلاف WTO سریع‌تر و دقیق‌تر از نظام گات است و رأی آن بلوکه نمی‌شود.
گات (GATT) مخفف "General Agreement on Tariffs and Trade" به‌معنای "موافقتنامه عمومی تعرفه و تجارت"، سندی (قراردادی یا موافقتنامهای) است، مشتمل بر ۳۸ ماده و ۴ فصل که در ۳۰ اکتبر ۱۹۴۷ بین ۲۳ کشور عمدتا پیشرفته و صنعتی، به امضا رسید. این موافقتنامه همان موافقتنامه عمومی تعرفه و تجارت بود، که یک چارچوب شکلی و سیاست‌گذارانه را برای مذاکره در مورد آزادسازی دسترسی به بازارها دربرداشت و تا سال ۱۹۹۴ که پایان حیات این موافقتنامه به‌عنوان تنها نهاد ناظر بر تجارت بین‌الملل بود، اعضای آن به حدود ۱۲۳ کشور افزایش یافت.
گات امروز به‌عنوان
کارگزاری بین‌المللی وجود ندارد (البته موافقتنامه گات هنوز زنده است) و هم‌اکنون جای خود را به سازمان تجارت جهانی داده است.
از نظر تشکیلاتی، گات یکی از مؤسسات تخصصی وابسته به
سازمان ملل بود؛ اما از نظر حقوقی یک سازمان محسوب نمی‌شد. کشورهای عضو گات از طریق مذاکرات چندجانبه ادواری و در قالب یک مجموعه سازمان‌یافته، اقدام به اتخاذ تصمیمات و سیاست‌گذاری‌های تجاری می‌کردند؛ که به‌عنوان طرف‌های متعاهد از آن‌ها نام برده می‌شد. فعالیت‌های عمده طرف‌های متعاهد، مذاکرات تجاری و تعرفه‌ای بود که در آن، کشورها به یکدیگر امتیازاتی اعطا کرده و یا محدودیت و ممنوعیتی را در خصوص عدم‌افزایش برخی انواع
عوارض گمرکی در نظر می‌گرفتند.
محور اصلی فعالیت‌های گات براساس تشکیل جلسات میان اعضا و حصول توافق‌های دوجانبه و چندجانبه میان کشورها بوده است و براساس آن از ۱۹۴۷ به بعد، جلسات گات در مقاطع زمانی مختلف برگزار شد، به‌گونه‌ای که در طول عمر نزدیک به نیم قرن خود (از ۱۹۴۷ تا ۱۹۹۴)، هشت دور مذاکره صورت گرفت؛ که در ادامه به ادوار مذاکرات به ایجاز پرداخته خواهد شد.
پس از پایان
جنگ جهانی دوم در سال ۱۹۴۶، کشورهای بزرگ و درگیر جنگ به‌دنبال چاره‌ای برای برون‌رفت از وضعیت بد اقتصادی خود بودند. بر این اساس، کشورهای مختلف جهان به‌خصوص کشورهای صنعتی غرب، اقدام به برقراری یک سیستم جهانی تجارت برای مقابله با عدم تعادل‌های اقتصادی و استفاده از رویه‌های حمایتی، به‌منظور حمایت از صنایع داخلی آن‌ها کردند.
در این ارتباط، قدم اول در برتون وودز آمریکا برداشته شد و کنفرانسی متشکل از نمایندگان دو کشور صنعتی جهان آن روز؛ یعنی
آمریکا و
انگلستان برگزار شد. در اولین اقدام
صندوق بین‌المللی پول و
بانک جهانی تاسیس شد. ولی این دو سازمان جواب‌گوی رشد شتابان
تولید و
تجارت جهانی نبودند. به‌همین دلیل در سال ۱۹۴۶، کنفرانسی در هاوانا تشکیل شد؛ که در جریان این اجلاس،
منشور هاوانا تدوین شد.
در این منشور جهت ساماندهی به
بازرگانی بین‌المللی، تاسیس نهادی تحت عنوان
سازمان تجارت جهانی بین‌الملل (ITO) پیش‌بینی شد. اما مذاکرات هاوانا در جهت تشکیل این سازمان، نتیجه نداد و در سال ۱۹۴۷، فقط منجر به تصویب یک قرارداد ۳۸ ماده‌ای، تحت عنوان موافقتنامه عمومی تعرفه و تجارت (GATT)، با امضای ۲۳ کشور (عمدتا صنعتی) گردید.
۱: دستیابی به یک نظام تجاری بین‌المللی آزاد بدون
تبعیض؛
۲: ارتقا سطح زندگی مردم در کشورهای عضو؛
۳: فراهم ساختن امکانات نیل به اشتغال کامل در اثر گسترش جهانی؛
۴: افزایش درآمد واقعی و سطح تقاضای مؤثر؛
۵: بهره‌برداری کامل و کارآ از منابع جهانی؛
۶: گسترش تولید و
تجارت بین‌المللی کالا؛
۷: رفع موانع و مشکلات موجود در زمینه گسترش تجارت جهانی.
اصول اساسی گات عبارت است از:
به‌موجب
اصل عدم‌تبعیض و تعمیم
اصل دولت کاملة‌الوداد (MFN)، هرگونه امتیاز، برتری و مصونیت اعطاشده از طرف یکی از اعضا، به عضو دیگر بدون قید و شرط، به سایر طرف‌های متعاهد، تعمیم داده می‌شود. البته این اصل یک استثنا نیز دارد؛ که به همگرایی‌های اقتصادی مانند اتحادیه‌های گمرکی بین چند کشور مربوط می‌شود.
این استثنا بدین معناست که موافقتنامه عمومی تعرفه و تجارت، سایر پیمان‌های تجاری (مانند
اتحادیه اروپا یا
نفتا) را نیز به‌رسمیت می‌شناسد. البته چنان‌چه دوطرف متعاهد، وارد مذاکرات مربوط به تبادل امتیازهای تعرفه‌ای با یکدیگر نشده باشند، مفاد موافقتنامه بین آن دو طرف اجرا نمی‌شود. بنابراین در مورد
اسرائیل می‌توان به این ماده توسل جست و از اصل عدم‌تبعیض مستثنی شد.
اصل تثبیت و کاهش تعرفه‌های گمرکی از طریق مذاکرات متوالی؛ در دورهای مختلف گات، به‌منظور افزایش مبادلات تجاری، سقف تعرفه‌های گمرکی کالاها معین می‌شود و از کشورهای عضو خواسته می‌شود، تدریجا نسبت به کاهش میزان تعرفه‌های گمرکی خود اقدام نمایند.
هرنوع تغییر در تعرفه‌های گمرکی باید از طریق مذاکرات متناوب و مشاوره با کشورهای عضو صورت گیرد؛ تا از وارد شدن خسارت به تجارت سایر کشورها جلوگیری شود. اگر این تغییرها با مشورت انجام نپذیرد و به تجارت سایر کشورها خسارت وارد شود، کشورهای خسارت‌دیده اقدامات جبرانی به‌عمل خواهند آورد.
در جریان حیات نزدیک به نیم قرن موافقتنامه عمومی تعرفه و تجارت (گات)، هشت دوره مذاکره بین کشورهای عضو انجام پذیرفت. آخرین دور مذاکرات که هشتمین دور مذاکرات گات قلمداد می‌شد و طولانی‌ترین و اصلی‌ترین دور مذاکرات بود (
دور اروگوئه ۱۹۸۶-۱۹۹۴) و در آن ۱۲۳ کشور عضویت داشتند، منجر به جانشینی سازمان تجارت جهانی (WTO) به‌جای موافقتنامه عمومی تعرفه و تجارت (GATT) گردید. دورهای مذاکراتی انجام‌شده به شرح زیر می‌باشند:
دور اول؛ در ۱۹۴۷، در (
ژنو سویس)، به‌مدت هفت ماه، با حضور ۲۳ کشور، موضوع تعرفه‌ها و مصوبه اعضای گات و اعطاء ۴۵۰۰۰ امتیاز تعرفه‌ای با ارزش ۱۰ میلیارد
دلار؛
دور دوم؛ در ۱۹۴۹، در (آنسی فرانسه)، با حضور ۱۳ کشور، به‌مدت پنج ماه، در موضوع تعرفه‌ها و با این مصوبه که کشورها حدود ۵۰۰۰ هزار امتیاز تعرفه‌ای را تغییر (کاهش) دادند؛
دور سوم؛ در ۱۹۵۱، در (تارکی انگلیس)، به‌مدت ۸ ماه، با حضور ۳۸ کشور، در موضوع تعرفه‌ها و با مصوبه‌ای که کشورها تقریبا ۸۷۰۰ امتیاز تعرفه‌ای را تغییر (کاهش) دادند؛
دور چهارم؛ در ۱۹۵۶، در (ژنو سوئیس)، به‌مدت ۵ ماه، با حضور ۲۶ کشور در موضوع تعرفه‌ها و پذیرش ژاپن و تصویب ۵/۲ میلیارد دلار تخفیف مالیاتی؛
دور پنجم به‌نام
دور دیلن؛ در ۱۹۶۰، در دیلن ژنو (سویس)، به‌مدت ۱۱ ماه، با حضور ۲۶ کشور، در موضوع تعرفه‌ها و تصویب ۹/۴ میلیارد دلار ارزش امتیازات تعرفه‌ای در تجارت جهانی؛
دور ششم به‌نام
دور کندی؛ در ۱۹۶۴ در (ژنو سویس)، به‌مدت ۳۷ ماه، با حضور ۶۲ کشور، در موضوع "تعرفه‌ها و اقدامات ضد
دامپینگ" و تصویب ۴۰ میلیارد دلار ارزش امتیازات تعرفه‌ای در تجارت جهانی؛
دور هفتم به‌نام
دور توکیو؛ در ۱۹۷۳ در (ژنو سویس)، به‌مدت ۷۴ ماه، با حضور ۱۰۲ کشور، در موضوع تعرفه‌ها، اقدامات یا پیش‌گیری‌های غیرتعرفه‌ای، موافقتنامههای چارچوب و تصویب بیش از ۳۰۰ میلیارد دلار ارزش تخفیفات تعرفه‌ای؛
دور هشتم به‌نام دور اروگوئه؛ در ۱۹۸۶، در ( ژنو سویس)، به‌مدت ۸۷ ماه، با حضور ۱۲۳ کشور، در موضوع "تعرفه‌ها، اقدمات غیرتعرفه‌ای، قواعد، خدمات، مالکیّت فکری، حل و فصل اختلافات،
منسوجات، کشاورزی و تاسیس سازمان تجارت جهانی و غیره" برگزار شد.
این دور، به تاسیس سازمان تجارت جهانی و تغییر حیطه
معاملات (
منسوجات و خدمات و مالکیت فکری و غیره) ، تخفیفات مالیاتی بیشتر (حدود ۴۰%)، یارانه‌های کشاورزی، یک موافقتنامه در دسترسی آزاد برای
منسوجات و پوشاک، از
کشورهای در حال توسعه و گسترش
حقوق ماکلیّت فکری منجر شد.
همان‌طور که ذکر شد، گات به‌عنوان یک موافقتنامه توانست حدود نیم قرن به‌عنوان تنها کارگزار در تجارت جهانی، زمینه آزادسازی تجاری و گسترش تجارت و غیره را به‌وجود بیاورد؛ اما از آن‌جایی که اولا؛ گات تنها یک معاهده بود و دارای شخصیت حقوقی نبود و نتیجتا سیستم مناسبی در موارد برخورد با شکایات را نداشت.
ثانیا؛ این‌که با گسترش عرصه‌های تجارت و فراتر رفتن زمینه‌های تجارت جهانی از بخش کالا به‌بخش خدمات (GATS) و همچنین
دارایی‌های فکری (TRIPS)، ضرورت ایجاد سازمانی که بتواند توانایی رویارویی با دو مسئله بالا را داشته باشد، توسط کشورهای عضو احساس شد. از این‌رو بود که در سال ۱۹۹۴ در چارچوب مذاکرات گات (دور اروگوئه)، تصمیم بر این شد، که سازمان تجارت جهانی (WTO) تاسیس شود. به این ترتیب در سال ۱۹۹۵ سازمان تجارت جهانی تاسیس شد و امروز بیش از ۹۷% از تجارت جهانی در چارچوب این نهاد انجام می‌پذیرد.
•
سایت پژوهه، برگرفته از مقاله «گات»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۹/۰۳/۱۸.
