کشور برونی
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
برونِی (برونئی)، کشور اسلامی سلطان نشین مشروطه در آسیای جنوب شرقی است.
این سرزمین به صورت محصور در
مالزی شرقی (صباح و سراواک) در ساحل شمال غربی
بورنئو، بین خلیج برونئی و بَرَم پوینت واقع شده و از شمال به دریای چین جنوبی و از مغرب و مشرق به ایالت
سراواک محدود است.
جمعیت برونی طبق آمار ۱۳۷۵ ش/ ۱۹۹۶ در حدود ۰۰۰، ۳۰۰ تن بوده است.
نام محلی آن نگارابرونئی دارالسلام بود که اکنون به برونئی دارالسّلام تغییر یافته است.
برونی سرزمین کوهستانی با مساحتی بالغ بر ۷۷۰، ۵ کیلومتر مربع است که در حدود ۷۵% خاک آن را جنگل‌های استوایی می‌پوشاند. جلگه باریک ساحلی آن به طول نود کیلومتر در امتداد کرانه ماسه‌ای مرجانی قرار دارد.
پایتخت برونی، بندر سری بگاون است که از ۱۳۴۹ ش/ ۱۹۷۰ به افتخار سلطان وقت، از برونی به این عنوان تغییر نام یافته است. پایتخت، در ضمن، مهم‌ترین بندر کشور (با جمعیت ۰۷۰، ۵۵ تن در ۱۳۶۴ ش/ ۱۹۸۵) نیز محسوب می‌شود که بر روی تپه ماهوره‌ای کم ارتفاع در امتداد رود برونی، به فاصله پانزده کیلومتری شهر بندری
موآرا، واقع شده است.
بلندترین قله برونی پاگون پریک به ارتفاع ۸۵۰، ۱متر است.
ناحیه سراواک، سلطان نشین برونی را به دو قسمت برونگان شرقی و غربی تقسیم کرده است.
قسمت برونگان غربی برونی شامل دره‌های رودخانه‌ای بلایت، توتونگ و برونی به طول دویست کیلومتر است که با جهت جنوبی ـ شمالی به دریای چین جنوبی می‌ریزند. این نواحی عمدتاً کوهستانی، به ارتفاع بیش از پانصد متر بالاتر از سطح
دریاست.
قسمت برونگان شرقی شامل حوضه رودخانه تَمبورَنگ است که از مناطق کوهستانی جنگلی سرچشمه می‌گیرد و به سمت
دریای چین جریان می‌یابد.
برونی به سبب واقع شدن در منطقه استوایی (در ۲۷۴ کیلومتری خط استوا) و داشتن ۱۶۰ کیلومتر خط ساحلی با دریای چین، دارای آب و هوای استوایی است و دمای آن در سراسر سال بین ۲۴ تا ۳۰ درجه سانتیگراد نوسان دارد و ازین‌رو یکنواخت محسوب می‌شود. میزان رطوبت نسبی هوای آن بالا (حدود ۸۲% در سراسر سال) و میانگین بارندگی سالانه‌اش بین ۲۵۰ سانتی‌متر (در امتداد ساحل) و ۳۲۰ الی ۵۰۰ سانتی‌متر (در قسمتهای داخلی کشور) متغیر است. در برونی همواره نسیم ملایمی می‌وزد که تا حدی به اعتدال گرما در مناطق ساحلی کمک می‌کند وضع ناهمواری‌ها و آب و هوای استوایی و اثرات آن بر میزان اندکْ وسعتِ اراضی کشاورزی، نوع محصولات، قلّت جمعیت و پراکندگی آن در کشور کاملاً مشهود است.
جمعیت شهر برونی از ۶۰۰، ۴ تن (در ۱۳۲۹ ش/ ۱۹۵۰) به حدود ۰۰۰، ۳۰۰ تن (در ۱۳۷۵ ش/ ۱۹۹۶) رسیده است؛ و این رشد فزاینده حاصل بالا بودن میزان زاد و ولد و پایین بودن تعداد مرگ و میر است؛ به طوری که میانگین سالانه رشد جمعیت در دهه ۱۹۸۰ (۱۳۵۹ ـ ۱۳۶۹ ش) به ۹ر۲% و تراکم جمعیت به ۵۲ تن در هر کیلومتر مربع (۱۳۷۵ ش/ ۱۹۹۶) رسید. حدود ۶۳% جمعیت کشور در پایتخت، بنادر و مراکز و پیرامون حوزه‌های نفتی متمرکز است.
مذهب رسمی کشور،
اسلام است و بزرگترین گروه قومی برونی مالایایی‌اند که ۷۰% جمعیت کشور را تشکیل می‌دهند و اغلب مذهب
شافعی دارند. ۱۷% اهالی برونی چینی پیرو آیین
بودا،
کنفسیوس و
مسیحی، و بقیه «تامیلی» های اقلیت و گروه‌های کوچک اقوام اولیه بومی‌اند، مانند «دایاکهای» معتقد به جاندار بودن اشیا که روزگاری به شکارچیان آدم مشهور بودند؛ و ۲% نیز هندی در این سرزمین زندگی می‌کنند.
زبان اصلی مردم برونی مالایایی است و زبان‌های انگلیسی و چینی نیز در آن‌جا رواج دارد؛ انگلیسی معمولاً به عنوان زبان بازرگانی به کار می‌رود. افزون بر این، به تعدادی گویش‌های بومی نیز سخن می‌گویند.
شهر برونی (پایتخت)، علاوه بر دانشگاه دارالسلام (تأسیس ۱۳۶۴ ش/ ۱۹۸۵) و کاخ سلطان، دارای موزه و چند مرکز فرهنگی دیگر است.
مسجد اعظم عمرعلی سیف الدین (بنا: ۱۳۳۳ـ۱۳۳۷ ش) در این شهر، از زیباترین و ظریفترین آثار
معماری اسلامی جنوب شرقی آسیا شمرده می‌شود.
شهر قدیمی ـ تاریخی
کمپونک آیر، بخشی از شهر برونی است که تا ۱۳۲۷/۱۹۱۰، بر روی پایه‌های چوبی در آب‌های ساحلی ساخته شده بود و از این تاریخ به بعد محله‌ها در خشکی ساخته شد، به طوری که جمعیت شهر تا ۱۳۲۸/۱۹۱۱ به حدود ۰۰۰، ۱۰ تن رسید. شهر در
جنگ جهانی دوم آسیب فراوانی دید ولی بعدها بازسازی شد و گسترش یافت.
شهر برونی به کلیه تأسیسات زیربنایی رفاهی، مانند
راه،
برق،
آب، فاضلاب و
تلفن، مجهز است و از ۱۳۳۶ ش /۱۹۵۷ ایستگاه فرستنده
رادیو و از ۱۳۵۴ ش /۱۹۷۵ فرستندة
تلویزیونی دارد. پیشرفته ترین فرودگاه آسیای جنوب شرقی در ۱۳۵۳ ش /۱۹۷۴، در این شهر احداث شده و از ۱۳۵۴ ش/ ۱۹۷۵ شرکت هواپیمایی برونی تأسیس گردیده است که با کشورهای آسیای جنوب شرقی
استرالیا و بسیاری از نقاط
اروپا ارتباط هوایی دارد. در برونی چند خط کشتیرانی نیز دایر است که ارتباط آن‌جا را با منطقه و جنوب شرقی آسیا برقرار می‌سازد..
با کشف حوزه‌های نفتی سریا در ۱۳۰۸ ش/ ۱۹۲۹، برونی اهمیت اقتصادی ویژه‌ای یافت و پس از جنگ جهانی دوم، بر اثر کشف شدن حوزه‌های
نفت و
گاز و اجرای طرحهای گسترده استخراج نفت، رشد فزاینده آن آغاز گردید.
عامل اصلی رفاه برونئی، تولید نفت است که از ۰۰۰، ۷۰۷ تن در ۱۳۱۷ ش/ ۱۹۳۸ به بیش از ۸ر۵ میلیون تن در ۱۳۳۶ ش/ ۱۹۵۷ و به بیش از ۷ر۷ میلیون تن نفت خام در ۱۳۶۷ ش/ ۱۹۸۸ افزایش یافته که در پالایشگاه لوتنگ ایالت سراواک مالزی پالایش می‌شود. استخراج و تولید
گاز نیز روی به افزایش دارد چنان‌که در ۱۳۶۶ ش/ ۱۹۸۷، به بیش از هشت میلیون متر مکعب رسیده بود.
بیشتر نفت و
گاز در فلات قاره ساحلی استخراج و به
ژاپن صادر می‌شود. از ۱۳۵۲ ش/ ۱۹۷۳ در لوموت، بزرگترین کارخانه
گاز مایع جهان ایجاد شده است که محصول آن به ژاپن صادر می‌شود. بیش از ده درصد کارکنان برونی به صنعت نفت اشتغال دارند و قسمت اعظم درآمد دولت از صدور نفت حاصل می‌شود، به طوری که ۹۸% کل صادرات برونی را (در ۱۳۵۷ ش/ ۱۹۷۸) نفت تشکیل می‌داد. صادرات نفت که سابقاً از لوتنگ در سراواک انجام می‌گرفت، در حال حاضر با نفتکشها از طریق پایانه‌ای که در ۵ر۱۰ کیلومتری ساحل قرار گرفته و با لوله نفتی به سریا متصل است صادر می‌شود. امروزه برونی یکی از غنی ترین کشورهای فروشنده نفت و
گاز با درآمدهای کلان است.
درآمد سرانه این کشور در ۱۳۶۹ ش/ ۱۹۹۰، برابر ۴۰۰، ۱۹ دلار بود. مازاد درآمد
بازرگانی این کشور در ۱۳۶۵ ش/ ۱۹۸۶، چهار میلیارد دلار بود به طوری که از حیث درآمد، حتی از ژاپن و
سنگاپور نیز فراتر رفت و ثروتمندترین کشور جنوب شرقی و شرق آسیا شد. دستمزد بالا در بخش اقتصادی نفت سبب مهاجرت کشاورزان شده است به طوری که نسبت کارکنان بخش کشاورزی با ۳ر۱% وسعت کل کشور به ۲% کل کارکنان کشور نمی‌رسد.
اراضی برونی در حاشیه ساحلی و مصب
رودها، حاصلخیز و زراعی است. محصولات عمده آن
فلفل،
برنج،
ساگو و میوه‌های محلی و
نارگیل است. تولیدات بخش کشاورزی، مانند برنج، ساگو،
کاساوا، میوه و سبزیجات تنها کفاف نیازهای معیشتی را می‌دهد، به طوری که ۸۰% مواد غذایی آن کشور وارد می‌شود؛ و این در حالی است که اراضی زراعی بالقوه کافی وجود دارد که باید بهره برداری شود. در سالهای اخیر، مزارع نمونه تحقیقاتی کشاورزی تأسیس شده است که در آن‌ها با توجه به شرایط اقلیمی، کشت فلفل،
قهوه،
ذرت،
آناناس و
مرکبات آزمایش می‌شود.
در کار دامپروری نیز پرورش
گاو گسترش یافته است. در جنگل‌های برونی،
شیر و
ببر و انواع
میمون و جانوران دیگر یافت می‌شود.
علاوه بر کارخانه تولید
گاز مایع در لوموت، تعدادی کارخانه چوب بری و آجرسازی نیز دایر است، و صنایع دستی نیز رواج دارد. اقلام صادرات دیگر برونی که از اهمیت کمتری برخوردارند عبارت‌اند از: کائوچو، فلفل و چوب، ولی کائوچوی آن‌جا چون اغلب از درختان پیر تهیه می‌شود، روی به کاهش دارد.
برونی دارای ذخایر معدنی دیگری جز نفت مانند سنگ (لینیت) و کوارتز است واردات عمده کشور با
یارانه (سوبسید) دولتی عبارت است از: مواد غذایی، اتومبیل، خودروهای سنگین، مصالح ساختمانی و ماشین آلات. تأسیسات زیر بنایی دیگر آن مانند جاده سازی در جلگه ساحلی به لحاظ وجود وسایط نقلیه موتوری فراوان، پیشرفت کرده و نیازهای اقتصادی را برطرف ساخته است.
واحد
پول برونی،
دلار برونی است.
برونی از نظر تقسیمات اداری، به چهار ناحیه تقسیم شده است که رئیس هر ناحیه را وزیر اعظم
(نخست وزیر) کشور منصوب می‌کند.
نوع حکومت این کشور سلطنتی است و پادشاه فعلی آن سلطان حاجی حسن البولْکیاه معزالدین والدوله، از ۱۳۴۶ ش/ ۱۹۶۷ بر این کشور حکومت می‌کند.
این کشور دارای مجلس شورای مقننه است و شورای قانونگذاری آن ۲۱ عضو دارد که سلطان منصوب می‌کند. سابقاً احزاب سیاسی در آن فعال بوده‌اند که از ۱۳۶۷ ش/ ۱۹۸۸ فعالیت آن‌ها ممنوع شده است.
از تاریخچه برونی اطلاع چندانی در دست نیست؛ ظاهراً قدمت آن پیوند نزدیکی با قدمت
جزیره برنئو دارد.
بنابر گزارش‌های اولیه چینیان، این منطقه پولو یا پونی نامیده می‌شده است. مالایایی‌های برونی در
قرن نهم یا احتمالاً از قرن هشتم، پس از آن‌که بنا به روایت شفاهی یکی از رهبران آنان را، سلطان ایالت جوهور (در جنوب شبه جزیره مالزی) به سلطنت منصوب کرد به اسلام گرویدند.
بنیانگذار کشور سلطان نشین کنونی برونی حاکم غیرمسلمانی بود به نام آوانگ آلک بِتار که به اسلام گروید و خود را محمد نامید. بنا به گزارش رسمی، فرمانروایی سلطان محمد از ۸۰۸/۱۴۰۵ آغاز شد.
اسلام چنان مبنایی دینی و سیاسی برای وحدت برونی پدید آورد که برونی توانست در طول قرن دهم از صورت یک مرکز تجاری محصولات جنگلی، به امپراطوری مبدّل شود؛ فرمانروایان این امپراطوری در قرن دوازدهم قسمتهای پهناوری از مالزی شرقی،
فیلیپین و
کالیمانتان را زیر سیطره خود درآوردند.
با نفوذ قدرتهای استعماری
پرتغال و
انگلیس، قدرت این فرمانروایان کاستی گرفت. سلاطین برونئی به سبب کمبود پول بخش‌های بزرگی از قلمرو حکومت خود را در قرن سیزدهم به سراواک و صباح فروختند. اختلافات داخلی و تعدی اروپاییان، برونی را به سوی فروپاشی سوق داد تا این‌که انگلستان از این موقعیت استفاده کرد و در ۱۳۰۶/۱۸۸۸ برونی را رسماً تحت الحمایه خویش کرد که تا ۱۳۶۳ ش/ ۱۹۸۴ ادامه یافت. در ۱۳۲۴/۱۹۰۶، امور داخلی برونی را نماینده سیاسی دولت انگلیس اداره می‌کرد و سلطان تنها مسئولیت امور شرعی را برعهده داشت.
در قرن سیزدهم و تا اواسط قرن چهاردهم، اوضاع اسلام و نهادهای اسلامی همچنان بازتاب سنن مشترک سلطان نشین‌های
شبه جزیره مالی بود. آثار مکتوب موجود درباره این دوره چیزی حاکی از جنبش‌های مهم یا حوادث مبتنی بر اسلام نشان نمی‌دهد. برونی واقعاً منزوی بود و از کشمکش‌های مذهبی، که گاه گاه منطقه را فرامی‌گرفت، برکنار مانده بود. انگلیسی‌ها پذیرفتند که اسلام در برونی دینی تثبیت شده است، و اهالی برونی نیز انگلیسیان را به عنوان ناجیان کشور خود محترم می‌داشتند.
در ۱۳۲۰ ش/ ۱۹۴۱، ژاپنی‌ها آن را اشغال کردند. بعد از جنگ جهانی دوم، اوضاع رو به دگرگونی نهاد، انگلیسی‌ها قانون اساسی ۱۳۳۸ ش/ ۱۹۵۹ را پذیرفتند و اختیار امور داخلی را به سلطان دادند. در این موقع،
حزب سوسیالیست مردم برونی سربرآورد. این
حزب هیچگاه اجازه شرکت در قدرت نیافت، و در ۱۳۴۱ ش/ ۱۹۶۲ شورشی کوتاه مدت به راه انداخت. این عمل برای نخبگان حاکم آنقدر دردناک بود که در مسیر دموکراسی تغییر جهت دادند.
عواید صادرات نفت که در دهه ۱۳۱۰ ش/ ۱۹۳۰ آغاز گشته بود، چنان رو به ازدیاد نهاد که سلطان سِرعمرعلی سیف الدین اجازه یافت تا از طریق نظام گسترده رفاه اجتماعی و اعتلای اسلام، به نارضایی مردم پاسخ دهد. وی یکی از بزرگترین مساجد
آسیا را بنا نهاد، دایره امور دینی (تأسیس شده در ۱۳۳۳ ش) را توسعه داد و با کمک مالی، انجام مراسم
حج را به صورت رسمی همگانی درآورد.
سلطان عمرعلی سیف الدین سوم در ۱۳۴۶ ش/ ۱۹۶۷ به نفع پسر ارشد خود، حسن البولکیاه کناره گیری کرد. برونی در ۱۱ دی ۱۳۶۲ ش/ اول ژانویه ۱۹۸۴، رسماً استقلال یافت.
و از همان سال به عضویت
سازمان ملل متحد و همچنین به عضویت
کنفرانس تجارت و توسعه ملل متحد (UNCTAD)،
صندوق کودکان ملل متحد (UNICEF)، موافقتنامه عمومی تعرفه و تجارت (GATT)، عضو
سازمان کنفرانس اسلامی (OIC) و دیگر سازمانهای بین المللی درآمد.
سِرعمر در ۱۳۴۵ ش/ ۱۹۸۶ درگذشت. او متحد آرمان‌گرایانی بود که بسیاری از آنان دانش آموختگان
دانشگاه ازهر بودند.
(۱) سعید بختیاری، «برونئی»، رشد آموزش جغرافیا، سال ۱۰، ش ۳۷ (بهار ۱۳۷۴)؛
دانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «برونی»، شماره۱۰۹۰.
