کتابخانه بایزید
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کتابخانه
بایزید، نخستین کتابخانه دولتی
استانبول در کنار
مسجد بایزید که
دولت عثمانی در ۱۳۰۱ تأسیس کرد.
این کتابخانه ابتدا با نام کتابخانه عمومی عثمانی بنیانگذاری شد، مدتی نیز کتابخانه عمومی بایزید خوانده می‌شد، و در ۱۳۴۰ ش/ ۱۹۶۱، به کتابخانه دولتی بایزید تغییر نام داد.
کتابخانه در بخش بازسازی شده
مجموعه بایزید، از ملحقات
مسجد بایزید که بنای آن در ۹۱۱ به پایان رسیده، گشایش یافته است.
قدیم‌ترین اسناد درباره کتابخانه در مجموعه بایزید، به اواخر
قرن دهم تعلق دارد. به هر حال، تاریخ تأسیس کتابخانه عمومی عثمانی، ۱۴
ذیقعده ۱۲۹۹، و تاریخ بهره برداری از آن ۲۹
شعبان ۱۳۰۱ است.
گسترش جریانهای ملّی گرایی در قرن سیزدهم /نوزدهم، در تأسیس کتابخانه‌های ملّی نقش عمده داشت. تأسیس کتابخانه‌های ملّی در اکثر جوامع غربی آن روزگار باعث شد که حکومت‌های وقت، به فکر تأسیس کتابخانه ملی بیفتند. کتابخانه دولتی بایزید نیز در اثر این تلاش و با حمایت
روشنفکران تأسیس شد.
سند مورّخ ۱۳۰۰ که طبق آن، از هر کتاب ترجمه یا تألیف شده می‌بایست نسخه‌ای در کتابخانه بایزید نگهداری شود، نشان می‌دهد این کتابخانه با این هدف تأسیس شده بود که به
کتابخانه ملی تبدیل شود. در کتابخانه‌هایی که در آن دوره به عنوان کتابخانه عمومی تأسیس یافته و حتّی ملّی خوانده شده اند، فعالیّتهایی با هدف گردآوری همه کتابها دیده نمی‌شود.
هزینه تأسیس این کتابخانه را
دولت تأمین کرده بود، امّا برای آن‌که کار مرمت هرچه زودتر پایان یابد،
عبدالحمید دوم (حک: ۱۸۷۶ـ۱۹۰۹) از بودجه شخصی کار را شتاب بخشید. کتابخانه پس از گشایش، بر خلاف کتابخانه‌های
اوقاف، به
وزارت معارف وابسته شد.
کتابخانه در اوّل
رمضان ۱۳۰۱ با حضور دولتمردان،
دانشمندان و مردم گشایش یافت.
موجودیِ
کتاب آن، پس از گشایش بر اثر اهدا افزوده شد. در فهرست چاپی زمان سلطان عبدالحمید دوّم، تعداد کتابهای آن کتابخانه ۰۵۴، ۸ جلد بود.
در سالهای
نبرد بالکان، کتابهایی را که از سرزمین‌های خارج شده از تصرف عثمانی بیرون می‌آوردند، در کتابخانه دولتی بایزید انبار می‌کردند. کتابخانه‌های مشهوری از بدو تأسیس به صورت
وقف،
اهدا و انتقال به این کتابخانه واگذار شده اند. بخش اعظم این
کتابها خطّی و آثار چاپی به خطّ قدیم است.
بعد از اجرای قانون شماره ۲۵۴۷ مورخ ۱۳۱۳ ش /۱۹۳۴، دایر بر گردآوری نوشته‌ها و عکس‌های چاپی، این کتابخانه نیز به عنوان محل گردآوری این مدارک درنظر گرفته شد. بدین ترتیب، از هر کتاب، روزنامه، مجلّه و مانند آن‌که در
ترکیه به چاپ می‌رسید، نسخه‌ای به این محل فرستاده می‌شد. این وضع، بر موجودی کتاب و مطبوعات آن مرتباً می‌افزود و کمبود شدید جا را پدید می‌آورد.
در ۱۳۲۵ ش /۱۹۴۶، برای ارائه خدمات بهتر، در کتابخانه تعمیراتی صورت گرفت. و در سالهای بعد، به سبب آن‌که ساختمان، کارایی عرضه خدمات لازم را نداشت، در صدد یافتن ساختمان‌های ضمیمه برآمدند. پس از کشمکش‌های زیاد، در ۱۳۲۷ ش /۱۹۴۸ و ۱۳۳۲ ش /۱۹۵۳ بر اثر دو تصمیم جداگانه در
هیئت دولت، مقرر شد مدرسه قدیم دندانسازی و همچنین سایر بخش‌های ساختمان مجموعه بایزید تعمیر و به کتابخانه منضم شود. در ۱۳۶۳ ش /۱۹۸۴ با اتمام تعمیرات، ساختمان‌های جدید کتابخانه آماده بهره برداری شد.
اوّلین رئیس کتابخانه استاد تحسین افندی بود. و از میان رئیسان بعدی آن، افراد مشهوری چون: اسماعیل صائب سنجر، دکترنجاتی لوغال و سعدالدین نزهت ارغون را می‌توان نام برد.
کتابخانه دارای
تالار پنجاه نفریِ سخنرانی، تالار بیست نفریِ
موسیقی، آزمایشگاه سی نفریِ زبان، تالار سینما و
ویدئو برای تماشای فیلم‌هایی درباره
پول،
تمبر، عکس، کارت پستال، نقشه و اعلانات است. تا ۱۳۲۵ ش /۱۹۴۶، تمام خدمات در تنها تالاری عرضه می‌شد که امروز تالار مطالعه است. امّا در حال حاضر، این خدمات در چهار تالار جداگانه، به سیصد نفر عرضه می‌شود.
در کتابخانه سه واحد خدماتی با عنوان خدمات فنّی، خدمات مطالعه، و بخش موسیقی وجود دارد. طبق اسناد ۱۳۶۷ ش/ ۱۹۸۹، از حدود ۰۰۰، ۶۰۰ سند، ۱۳۵، ۳۷۹ کتاب چاپی با الفبای جدید، ۱۲۰، ۱۱ کتاب خطّی، ۴۴۶، ۴۰ جلد کتاب چاپی به خطّ قدیم، ۲۰۶، ۱۸ روزنامه و دیگر لوازم در آن وجود داشت.
در بخش آثار کمیاب، مجموعه‌هایی از کتابخانه‌های متعدّد وجود دارد که در زمانها و مکانهای مختلف به طریق وقف تأسیس شده و بعد به کتابخانه دولتی بایزید، انتقال یافته است.
از ۱۳۲۵ ش /۱۹۴۶ به بعد، در این کتابخانه نظام رده بندی دهدهی جهانی (UDC) به کار می‌رود و ۴۲ نفر در آن مشغول کارند و فعّالیّتهای گذر به نظام خودکار نیز ادامه دارد.
دانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «بایزید»، شماره۴۲۸.
