چاه اهاب
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
چاه اِهاب، که باغی پیرامون آن بوده در محدوده
شهر مدینه در
عربستان واقع شده است.
پیامبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) از آب آن نوشیده و آن را
متبرک دانسته است. تا سده یازدهم قمری،
چاه و
باغ پیرامونی آن وجود داشته و از وضعیت آن در دوره‌های بعدی آگاهی در دست نیست.
چاه اهاب در
حره غربی مدینه قرار داشته و جزو چاه‌های متبرک مدینه بوده است.
نام این چاه بیشتر با عنوان اِهاب شناخته می‌شود، اما صورت‌های مختلف وهاب،
یهاب، نهاب
و الهاب
هم ضبط یا خوانده شده که به نظر می‌رسد ناشی از تصحیف باشد. در عین‌حال اطلاعی از وجه نام‌گذاری چاه به اهاب و نیز تاریخ حفر و نام حفرکننده آن در دست نیست. اهاب را گاه به ناحیه و زمین‌های پیرامون چاه اطلاق کرده و از باب تسمیه جزء به کل، چاه را نیز اهاب نام‌گذاری کرده‌اند.
چاه اهاب با نام
چاه زمزم هم شناخته می‌شود.
سبب نام‌گذاری این چاه به زمزم به جهت تبرک جستن به آب آن،
و نیز آب زیاد آن
یا بر اثر انتقال آب آن به شهرهای دور،
بوده است.
چاه اهاب در زمین متعلق به
سعد بن عثمان، پدر
عبادة بن سعد، از اصحاب پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) در
حره غربی، نزدیکی مدینه واقع بوده است.
طبق گزارشی،
عبدالله بن عباده گنجشک پناه گرفته در دهانه چاه اهاب را
صید می‌کرد و وقتی شنید که پیامبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) میانه دو
حره مدینه را حرام اعلام کرده است، آن گنجشک‌ها را رها کرد.
این خبر می‌رساند که چاه اهاب جزء حرم مدینه بوده است. عبادة بن سعد خود روزی شاهد بوده که پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) از
آب این چاه نوشیده،
آن را متبرک دانست. سپس از توسعه و عمران مدینه تا کناره چاه اهاب خبر داده است.
برخی سبب نام‌گذاری آن به زمزم را همین گفته پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) دانسته‌اند.
در نقلی کمتر شناخته شده، از خریدن چاه اهاب توسط
عثمان بن عفان سخن رفته است. در توضیح این گزارش آمده زمانی که پیامبر از صاحب چشمه‌ای به نام رومه خواست تا در عوض چشمه‌ای در
بهشت، آب چشمه خود را برای استفاده عموم مسلمانان
وقف نماید، عثمان با خرید
چشمه رومه در این کار پیش‌قدم شد.
بر این اساس برخی احتمال داده‌اند که پس از آن، عثمان چاه اهاب را در کنار چشمه حفر کرده و آب چشمه را به این چاه رسانده است.
بعدها اسماعیل بن ولید محرومی، در داخل بستان و باغستانی که چاه اهاب در آن بوده، برای خود قصری ساخت که آثار آن تا قرن دهم نیز باقی بوده است.
برخی منابع قرن یازدهم در توصیف چاه و باغ پیرامونی آن، از کیفیت چاه و سرسبزی فراوان باغ آن یاد کرده‌اند.
از وضعیت چاه در دوره‌های بعد اطلاعی در دست نیست.
۱. بهجة النفوس و الاسرار: عبدالله مرجانی (م۶۹۹ق)، به کوشش محمد عبدالوهاب، بیروت، دار
الغرب الاسلامی، ۲۰۰۲م.
۲. تاریخ المدینة المنوره (اخبار المدینة النبویه): عمر بن شبّه نمیری (م۲۶۲ق)، به کوشش فهیم محمد شلتوت، قم، دار الفکر، ۱۳۶۸ش.
۳. تاریخ مدینة دمشق: علی بن حسن بن عساکر (م۵۷۱ق)، به کوشش علی شیری، بیروت، دار الفکر، ۱۴۱۵ق.
۴. تاریخ معالم المدینة المنوره قدیماً و حدیثاً: احمد یاسین خیاری (م۱۳۸۰ق)، ریاض، مکتبه الملک فهد، ۱۴۱۹ق.
۵. الجواهر الثمینة فی محاسن المدینه: محمد کبریت حسینی (م۱۰۷۰ق)، به کوشش محمد حسن اسماعیل، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۱۷ق.
۶. سبل الهدی و الرشاد فی سیرة خیر العباد: محمد بن یوسف شمس شامی (م۹۴۲ق)، به کوشش عادل احمد عبدالموجود و علی محمد معوض، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۱۴ق.
۷. المعالم الاثیره: محمد محمد حسن شراب، بیروت، دار القلم، ۱۴۱۱ق.
۸. المعجم الکبیر: سلیمان بن احمد طبرانی (۲۶۰-۳۶۰ق)، به کوشش حمدی عبدالمجید سلفی، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ۱۴۰۵ق.
۹. المعرفة و التاریخ: یعقوب بن سفیان فسوی (م۲۷۷ق)، به کوشش عمری، بیروت، الرساله، ۱۴۰۱ق.
۱۰. موسوعة مرآة الحرمین الشریفین: ایوب صبری باشا (م۱۲۹۰ق)، القاهره، دار الآفاق العربیه، ۱۴۲۴ق.
۱۱. هدایة الحجاج (سفرنامه مکه): سید محمدرضا طباطبایی، به کوشش جعفریان، قم، مورخ، ۱۳۸۶ش.
۱۲. وفاء الوفاء باخبار دارالمصطفی: علی بن عبدالله سمهودی (م۹۱۱ق)، به کوشش محمد محیی‌الدین عبدالحمید، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۲۰۰۶م.
علی احمدی میرآقا، دانشنامه حج و حرمین شریفین، برگرفته از مقاله «چاه اعواف»، تاریخ بازیابی ۱۴۰۱/۸/۹.
