• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

پلیس جنوب

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف


پُلیسِ جَنوب، یا تفنگداران جنوب ایران، تشکیلاتی نظامی که انگلیسی‌ها در خلال جنگ جهانی اول، در جنوب ایران بنیاد نهادند (ربیع‌الاول ۱۳۳۴-ربیع‌الآخر ۱۳۴۰/ژانویه۱۹۱۶-دسامبر۱۹۲۱).


اقدامات آلمانی‌ها، به ویژه تحریکات واسموس، مأمور آلمانی در میان ایلات جنوب ایران، با توجه به زمینه‌ها و گرایش‌های شدید ضدانگلیسی در این ناحیه،
[۱] فن میکوش، د، واسموس، ج۱، ص۲۳۱-۲۳۳، ترجمه کیکاووس جهانداری، قم، ۱۳۷۷ش.
[۲] گرکه، اولریش، پیش به سوی شرق، ج۱، ص۳۳۷-۳۴۲، ترجمه پرویز صدری، تهران، ۱۳۷۷ش.
منافع سیاسی و اقتصادی انگلستان را در نواحی جنوب ایران به خطر افکنده بود؛ چندان که در پایان سال ۱۹۱۵م حتیٰ یک انگلیسی در شهرهای اصفهان، شیراز، یزد و کرمان باقی نمانده بود.
[۳] اسکرین، کلارمونت، جنگ جهانی در ایران، ج۱، ص۲۲-۲۳، غلامحسین صالحیار، تهران، سازمان چاپ و انتشار اطلاعات.

قتل کنسول‌یار انگلیس در شیراز و سرکنسول آن کشور در اصفهان و دستگیری برخی دیگر از اتباع انگلیسی، نمونه‌هایی از این تحریکات است.
[۴] گرکه، اولریش، پیش به سوی شرق، ج۱، ص۳۳۸-۳۴۰، ترجمه پرویز صدری، تهران، ۱۳۷۷ش.


برای مقابله با چنین وضعی، مارلینگ، وزیر مختار انگلستان در ایران، در ۶ربیع‌الاول۱۳۳۴ق/۱۲ژانویه۱۹۱۶م، به دولت خویش پیشنهاد داد تا در مناطق جنوبی ایران نیروی پلیس تشکیل گردد. این پیشنهاد پذیرفته شد و در ۲۰ ژانویه همان سال، سرپرستی سایکس از سوی نایب‌السلطنه هندوستان، به فرماندهی قوای نظامی انگلستان در جنوب ایران منصوب گردید.
[۵] Moberly FJ، Operations in Persia ۱۹۱۴-۱۹۱۹، ج۱، ص۱۳۹، London، ۱۹۸۷.
وی در ۱۱جمادی‌الاول/۱۶مارس، همراه شماری از افسران انگلیسی و هندی، وارد بندرعباس شد.
[۶] سفیری، فلوریدا، پلیس جنوب ایران، ج۱، ص۲۵، ترجمه منصوره اتحادیه و منصوره جعفری فشارکی، تهران، ۱۳۶۳ش.
سپس با یاری احمدخان دریابیگی، حاکم بندرهای خلیج‌فارس، در مدت یک ماه، توانست ۳۰۰نفر را استخدام کند.
[۷] وین، آنتونی، ایران در بازی بزرگ، ج۱، ص۳۳۴-۳۳۵، ترجمه عبدالرضا مهدوی، تهران، ۱۳۸۳ش.
حکومت هند نیز با فرستادن ۵۰۰تفنگدار، پلیس جنوب را تقویت کرد.
[۸] وین، آنتونی، ایران در بازی بزرگ، ج۱، ص۳۳۸، ترجمه عبدالرضا مهدوی، تهران، ۱۳۸۳ش.
با حرکت سایکس از بندرعباس به سوی کرمان در ۱۴رجب/۱۷مه همان سال، تشکیل پلیس جنوب تحقق یافت.
[۹] گرکه، اولریش، پیش به سوی شرق، ج۱، ص۴۰۲، ترجمه پرویز صدری، تهران، ۱۳۷۷ش.

نخستین رویارویی در ۲۷-۲۸سپتامبر۱۹۱۶، در سعیدآباد کرمان پیش آمد که اهالی در حمایت از آزادی اسرای آلمانی، اتریشی و عثمانی، با پلیس جنوب درگیر شدند.
[۱۰] سفیری، فلوریدا، پلیس جنوب ایران، ج۱، ص۱۲۵، ترجمه منصوره اتحادیه و منصوره جعفری فشارکی، تهران، ۱۳۶۳ش.
[۱۱] Moberly FJ، Operations in Persia ۱۹۱۴-۱۹۱۹، ج۱، ص۲۰۸، London، ۱۹۸۷.
سایکس سپس در ذی‌حجه ۱۳۳۴/اکتبر۱۹۱۶، در واقع برای اعلام موجودیت، از کرمان به سوی یزد و اصفهان رفت؛ آن‌گاه با هماهنگی عبدالحسین میرزا فرمانفرما، والی فارس که در اصفهان مستقر بود، در ۱۵ محرم ۱۳۳۵ق/۱۱نوامبر۱۹۱۶م، وارد شیراز شد.

حمایت نماینده رسمی دولت ایران، به این تشکیلات مشروعیت می‌بخشد و از سوی دیگر، فرمانفرما نیز در شیراز، در برابر صولت‌الدوله، رئیس ایل قشقایی و قوام‌الملک، رئیس ایل خمسه و نیز ژاندارمری نفوذ و اقتدار چندانی نداشت.
[۱۲] وین، آنتونی، ایران در بازی بزرگ، ج۱، ص۳۴۴-۳۴۸، ترجمه عبدالرضا مهدوی، تهران، ۱۳۸۳ش.
[۱۳] Moberly FJ، Operations in Persia ۱۹۱۴-۱۹۱۹، ج۱، ص۲۰۹-۲۱۱، London، ۱۹۸۷.


سایکس پس از ورود به شیراز نفرات سابق ژاندارمری را به استخدام درآورد و شمار افراد پلیس جنوب، ایرانی و هندی و انگلیسی را تا اوایل سال ۱۹۱۸م به حدود ۱۰هزار تن رساند.
[۱۴] سفیری، فلوریدا، پلیس جنوب ایران، ج۱، ص۱۳۱، ترجمه منصوره اتحادیه و منصوره جعفری فشارکی، تهران، ۱۳۶۳ش.
[۱۵] سفیری، فلوریدا، پلیس جنوب ایران، ج۱، ص۱۸۵، ترجمه منصوره اتحادیه و منصوره جعفری فشارکی، تهران، ۱۳۶۳ش.
[۱۶] وین، آنتونی، ایران در بازی بزرگ، ج۱، ص۳۵۳، ترجمه عبدالرضا مهدوی، تهران، ۱۳۸۳ش.
[۱۷] Moberly FJ، Operations in Persia ۱۹۱۴-۱۹۱۹، ج۱، ص۲۱۰-۲۱۱، London، ۱۹۸۷.
ترتیب اداره و مشق این نیرو، مطابق تشکیلات نظامی انگلستان بود و کلیه مخارج آن را دولت این کشور تأمین می‌کرد.
[۱۸] سپهر، احمدعلی، ایران در جنگ بزرگ، ج۱، ص۱۳۱، تهران، ۱۳۳۶ش.


۴.۱ - اعطای امتیازات

پلیس جنوب در آغاز فعالیت در فارس، با معضل رقابت‌ها و دسته‌بندی‌های رؤسای ایلات و عشایر و حکومت فارس روبه‌رو بود که به ویژه بر امنیت راه‌ها تأثیر سوء داشت.
[۱۹] سفیری، فلوریدا، پلیس جنوب ایران، ج۱، ص۱۳۱-۱۳۴، ترجمه منصوره اتحادیه و منصوره جعفری فشارکی، تهران، ۱۳۶۳ش.
فرمانفرما برای تثبیت قدرت خود و تضعیف صولت‌الدوله، امتیازات بیشتری به برخی از رؤسای خردتر آن ایل اعطا کرده‌بود که این موضوع موجب بروز درگیری‌هایی میان ایشان گردید.
[۲۰] سفیری، فلوریدا، پلیس جنوب ایران، ج۱، ص۱۳۱-۱۳۴، ترجمه منصوره اتحادیه و منصوره جعفری فشارکی، تهران، ۱۳۶۳ش.


۴.۲ - همکاری با صولت‌الدوله

شورش کازرون و عملیات دشت ارژن، در صفر ۱۳۳۵/دسامبر۱۹۱۶، سایکس را متوجه ناتوانی پلیس جنوب در سرکوب ایل قشقایی گردانید و در نتیجه به ناچار در ۲ شعبان ۱۳۳۵ق/۲۴مه۱۹۱۷م قراردادی مبنی بر همکاری در تأمین راه‌ها و منطقه، با صولت‌الدوله امضا کرد.
[۲۱] سفیری، فلوریدا، پلیس جنوب ایران، ترجمه منصوره اتحادیه و منصوره جعفری فشارکی، تهران، ۱۳۶۳ش.
این قرارداد به سایکس فرصت داد تا پلیس جنوب را تقویت کند.
[۲۲] راضی، منیره، پلیس جنوب ایران، ج۱، ص۱۹۳، تهران، ۱۳۸۱ش.
افزون براین، عملیات انتظامی گسترده‌ای در حوزه شرقی فارس که در مجموع بخشی از قلمرو ایل خمسه به ریاست قوام‌الملک، متحد محلی بریتانیا محسوب می‌شد، صورت گرفت.
[۲۳] Moberly FJ، Operations in Persia ۱۹۱۴-۱۹۱۹، ج۱، ص۲۶۲-۲۶۳، London، ۱۹۸۷.
[۲۴] Moberly FJ، Operations in Persia ۱۹۱۴-۱۹۱۹، ج۱، ص۲۷۹-۲۸۰، London، ۱۹۸۷.
[۲۵] Moberly FJ، Operations in Persia ۱۹۱۴-۱۹۱۹، ج۱، ص۳۰۳-۳۰۶، London، ۱۹۸۷.


۴.۳ - جنگ با صولت‌الدوله

با این همه، براثر برخی علل و عوامل از جمله عقب‌نشینی نیروهای روسیه از ایران بعد از انقلاب ۱۹۱۷م، و ناخشنودی همگانی از عملیات پلیس جنوب، فعالیت این تشکیلات با مخالفت‌هایی روبه‌رو شد. سرانجام خودداری دولت حسن مستوفی‌الممالک از شناسایی این نیرو، در رجب ۱۳۳۶ق/آوریل۱۹۱۸م
[۲۶] سپهر، احمدعلی، ایران در جنگ بزرگ، ج۱، ص۴۴۷-۴۵۶، تهران، ۱۳۳۶ش.
[۲۷] مطهری‌زاده، موسی، جنبش ضد استعماری جنوب و آزادی‌خواهان کازرون، ج۱، ص۱۴۸-۱۵۴، تهران، ۱۳۷۸ش.
و درگیری خونین پلیس جنوب با افراد ایل دره شوری قشقایی در ۲۹ رجب ۱۳۳۶ق/۱۱مه۱۹۱۸م، موجب شد تا صولت‌الدوله بر ضد پلیس جنوب اعلان جنگ کند.
[۲۸] رکن‌زاده آدمیت، محمدحسین، فارس و جنگ بین‌الملل، تهران، ج۱، ص۳۵۰-۳۵۴، ۱۳۵۷ش.

در جنگی که میان ایل قشقایی و پلیس جنوب در شعبان همان سال درگرفت، ده‌ها تن کشته و مجروح شدند.
[۲۹] Moberly FJ، Operations in Persia ۱۹۱۴-۱۹۱۹، ج۱، ص۳۱۵-۳۱۷، London، ۱۹۸۷.
با این همه، صولت‌الدوله که به احتمال بسیار از ضدیت افکار عمومی با حضور انگلیسی‌ها توان بیشتری یافته بود، شیراز را در محاصره گرفت، اما در درگیری‌هایی که میان نیروهای وی و پلیس جنوب در احمدآباد پیش آمد (رمضان ۱۳۳۶/ژوئن۱۹۱۸)، شکست خورد.
[۳۰] Moberly FJ، Operations in Persia ۱۹۱۴-۱۹۱۹، ج۱، ص۳۲۸-۳۳۰، London، ۱۹۸۷.
[۳۱] Moberly FJ، Operations in Persia ۱۹۱۴-۱۹۱۹، ج۱، ص۳۳۶-۳۳۷، London، ۱۹۸۷.

فرمانفرما در رمضان ۱۳۳۶، برای تضعیف صولت‌الدوله، برادران وی سردار احتشام و سالار حشمت را (که رقیبان او در ایل قشقایی بودند) به سمت‌هایی در این ایل برگماشت.
[۳۲] فارس، شیراز، ج۱، ص۸، ۱۳۳۶ق، شم‌ ۳۶.
سردار احتشام در فیروزآباد (مقر ایلخانی) ساکن شد، اما چون اطلاع یافت که صولت‌الدوله رو به سوی مقر ایلخانی دارد، به همراه پلیس جنوب به مصاف او رفت. آنان از محرم تا ربیع‌الاول۱۳۳۷/اکتبر تا دسامبر۱۹۱۸، در منطقه فیروزآباد مشغول نبرد بودند.
[۳۳] Moberly FJ، Operations in Persia ۱۹۱۴-۱۹۱۹، ج۱، ص۴۵۵-۴۵۶، London، ۱۹۸۷.


۴.۴ - قرارداد عدم مداخله

با آن‌که عشایر قشقایی به صولت‌الدوله گرایش بیشتری داشتند، اما شیوع بیماری در سپاه صولت‌الدوله (که برخلاف پلیس جنوب، فاقد امکانات بهداشتی بود) موجب کاهش چشم‌گیر افراد، و شکست او گردید.
[۳۴] ایرجی، ناصر، ایل قشقایی در جنگ جهانی اول، ج۱، ص۱۲۴-۱۲۶، تهران، ۱۳۸۰ش.
سرانجام قراردادی منعقد شد که به موجب آن، دو طرف به عدم مداخله در امور یکدیگر متعهد شدند.
[۳۵] ایرجی، ناصر، ایل قشقایی در جنگ جهانی اول، ج۱، ص۱۳۰-۱۳۴، تهران، ۱۳۸۰ش.


۴.۵ - شکست پلیس جنوب

به موازات حل و فصل مسائل ایل قشقایی با پلیس جنوب، نیروهای انگلیسی (که بخشی از اهداف ایشان کمک به پلیس جنوب بود) وارد بوشهر شدند، اما در نبردهای متعدد با مخالفان محلی، مانند غضنفرالسلطنه برازجانی، شیخ حسین چاه کوتاهی و زائر خضرخان شکست خوردند.
[۳۶] Moberly FJ، Operations in Persia ۱۹۱۴-۱۹۱۹، ج۱، ص۴۰۸-۴۱۰، London، ۱۹۸۷.


اندکی پس از پایان جنگ جهانی اول (صفر۱۳۳۷/نوامبر۱۹۱۸) و رفع خطر عملیات عوامل آلمانی در ایران، در فرماندهی پلیس جنوب تغییراتی رخ داد و ژنرال سایکس در ربیع‌الاول همان سال شیراز را ترک کرد و کلنل اورتون به جای او به فرماندهی پلیس جنوب منصوب گردید.
[۳۷] ایران و جنگ جهانی اول (اسناد وزارت داخله)، ص۱۷۱، به کوشش کاوه بیات، تهران، ۱۳۶۹ش.
[۳۸] ایران و جنگ جهانی اول (اسناد وزارت داخله)، ص۱۷۵، به کوشش کاوه بیات، تهران، ۱۳۶۹ش.
بدین‌ترتیب دوره نوینی در تشکیلات پلیس جنوب آغاز شد. در این دوره فعالیت این نیرو با قرارداد ۱۹۱۹م میان ایران و انگلیس پیوند داشت. به موجب یکی از مواد آن، قرار بود با ایجاد ارتشی مدرن با کمک انگلستان، پلیس جنوب در آن ادغام شود،
[۳۹] اسناد محرمانه وزرات خارجه بریتانیا درباره قرارداد ۱۹۱۹م، ترجمه جواد شیخ‌الاسلامی، ج۱، ص۲۹۳-۲۹۴، تهران، ۱۳۶۵ش.
[۴۰] ذوقی، ایرج، تاریخ روابط سیاسی ایران و قدرت‌های بزرگ (۱۹۰۰-۱۹۲۵م)، ج۱، ص۴۳۵، تهران، ۱۳۶۸ش.
اما این قرارداد با مخالفت داخلی واختلاف حکومت هند با دولت انگلستان بر سرآن،
[۴۱] Moberly FJ، Operations in Persia ۱۹۱۴-۱۹۱۹، ج۱، ص۴۷۱، London، ۱۹۸۷.
و استعفای حسن وثوق‌الدوله از ریاست وزرا (خرداد ۱۳۰۰/ژوئن۱۹۲۱)، عملی نشد.
پلیس جنوب در دوره دوم فعالیت خود، به عملیاتی مانند سرکوب راهزنان مشهور در اصفهان و اطراف آن دست زد
[۴۲] جنگ جهانی در جنوب ایران، ترجمه کاوه بیات، ص۱۱۳، بوشهر، ۱۳۷۳ش.
و در زمینه‌های عمرانی مانند راه‌سازی و حفظ و مرمت خطوط تلگراف نیز فعالیت داشت
[۴۳] راضی، منیره، پلیس جنوب ایران، ج۱، ص۲۴۰-۲۴۲، تهران، ۱۳۸۱ش.
و حتیٰ از ۱۳۳۵ تا ۱۳۳۸ق روزنامه فارس را برای تبلیغ اهداف خود منتشر می‌کرد.
[۴۴] فراش‌بندی، علیمراد، تاریخچه حزب دمکرات فارس، ج۱، ص۴۲، تهران، ۱۳۵۹ش.


با این همه، افکار عمومی و برخی کابینه‌های تشکیل شده در این مدت، در جهت مخالفت با آن بود.
[۴۵] سفیری، فلوریدا، پلیس جنوب ایران، ج۱، ص۲۸۵-۲۸۶، ترجمه منصوره اتحادیه و منصوره جعفری فشارکی، تهران، ۱۳۶۳ش.


۶.۱ - عدم تامین هزینه‌ها

افزون بر این، دولت انگلستان نمی‌توانست مانند گذشته، مخارج آن را برعهده گیرد
[۴۶] جنگ جهانی در جنوب ایران، ترجمه کاوه بیات، ص۱۴۲، بوشهر، ۱۳۷۳ش.
، از این‌رو، با دولت سیدضیاءالدین طباطبایی به مذاکره پرداخت تا در صورت تمایل، پلیس جنوب را تحویل گیرد.

۶.۲ - عدم موافقت قوام‌السلطنه

بدین منظور کلنل فریزر که به جای کلنل اورتون به فرماندهی این نیرو منصوب شده بود، به تهران فراخوانده شد و اگرچه دولت سیدضیاء با انتقال او موافقت کرد، اما با روی کار آمدن دولت قوام‌السلطنه این موضوع به عهده تعویق افتاد
[۴۷] ایران، تهران، ص۱-۲، ۱۳۴۰ق، س۵، شم‌ ۹۸۰.
.

۶.۳ - انحلال در سه مرحله

دولت انگلستان مبلغی را برای انتقال یا انحلال پلیس جنوب اختصاص داد و ژوئن ۱۹۲۱ را به عنوان ضرب‌الاجل انتقال تعیین کرد و اعلام داشت که در غیر این صورت، مبلغ مذکور برای انحلال پلیس جنوب مصرف خواهد شد؛ اما دولت قوام‌السلطنه که قصد داشت افسران سوئدی را به جای افسران انگلیسی در این نیرو به کار گیرد، نتوانست با انگلستان به توافق برسد. سرانجام دولت انگلستان تصمیم گرفت که پلیس جنوب را در ۳ مرحله منحل کند. این مراحل از ماه ژوئیه تا دسامبر همان سال طول کشید.
[۴۸] ایران، تهران، ص۱-۲، ۱۳۴۰ق، س۵، شم‌ ۹۸۰.
[۴۹] جنگ جهانی در جنوب ایران، ترجمه کاوه بیات، ص۱۴۲، بوشهر، ۱۳۷۳ش.


(۱) اسکرین، کلارمونت، جنگ جهانی در ایران، غلامحسین صالحیار، تهران، سازمان چاپ و انتشار اطلاعات.
(۲) اسناد محرمانه وزرات خارجه بریتانیا درباره قرارداد ۱۹۱۹م، ترجمه جواد شیخ‌الاسلامی، تهران، ۱۳۶۵ش.
(۳) ایران، تهران، ۱۳۴۰ق، س۵، شم‌ ۹۸۰.
(۴) ایران و جنگ جهانی اول (اسناد وزارت داخله)، به کوشش کاوه بیات، تهران، ۱۳۶۹ش.
(۵) ایرجی، ناصر، ایل قشقایی در جنگ جهانی اول، تهران، ۱۳۸۰ش.
(۶) جنگ جهانی در جنوب ایران، ترجمه کاوه بیات، بوشهر، ۱۳۷۳ش.
(۷) ذوقی، ایرج، تاریخ روابط سیاسی ایران و قدرت‌های بزرگ (۱۹۰۰-۱۹۲۵م)، تهران، ۱۳۶۸ش.
(۸) راضی، منیره، پلیس جنوب ایران، تهران، ۱۳۸۱ش.
(۹) رکن‌زاده آدمیت، محمدحسین، فارس و جنگ بین‌الملل، تهران، ۱۳۵۷ش.
(۱۰) سپهر، احمدعلی، ایران در جنگ بزرگ، تهران، ۱۳۳۶ش.
(۱۱) سفیری، فلوریدا، پلیس جنوب ایران، ترجمه منصوره اتحادیه و منصوره جعفری فشارکی، تهران، ۱۳۶۳ش.
(۱۲) فارس، شیراز، ۱۳۳۶ق، شم‌ ۳۶.
(۱۳) فراش‌بندی، علیمراد، تاریخچه حزب دمکرات فارس، تهران، ۱۳۵۹ش.
(۱۴) فن میکوش، د، واسموس، ترجمه کیکاووس جهانداری، قم، ۱۳۷۷ش.
(۱۵) گرکه، اولریش، پیش به سوی شرق، ترجمه پرویز صدری، تهران، ۱۳۷۷ش.
(۱۶) مطهری‌زاده، موسی، جنبش ضد استعماری جنوب و آزادی‌خواهان کازرون، تهران، ۱۳۷۸ش.
(۱۷) وین، آنتونی، ایران در بازی بزرگ، ترجمه عبدالرضا مهدوی، تهران، ۱۳۸۳ش.
(۱۸) Moberly FJ، Operations in Persia ۱۹۱۴-۱۹۱۹، London، ۱۹۸۷.

۱. ↑ فن میکوش، د، واسموس، ج۱، ص۲۳۱-۲۳۳، ترجمه کیکاووس جهانداری، قم، ۱۳۷۷ش.
۲. ↑ گرکه، اولریش، پیش به سوی شرق، ج۱، ص۳۳۷-۳۴۲، ترجمه پرویز صدری، تهران، ۱۳۷۷ش.
۳. ↑ اسکرین، کلارمونت، جنگ جهانی در ایران، ج۱، ص۲۲-۲۳، غلامحسین صالحیار، تهران، سازمان چاپ و انتشار اطلاعات.
۴. ↑ گرکه، اولریش، پیش به سوی شرق، ج۱، ص۳۳۸-۳۴۰، ترجمه پرویز صدری، تهران، ۱۳۷۷ش.
۵. ↑ Moberly FJ، Operations in Persia ۱۹۱۴-۱۹۱۹، ج۱، ص۱۳۹، London، ۱۹۸۷.
۶. ↑ سفیری، فلوریدا، پلیس جنوب ایران، ج۱، ص۲۵، ترجمه منصوره اتحادیه و منصوره جعفری فشارکی، تهران، ۱۳۶۳ش.
۷. ↑ وین، آنتونی، ایران در بازی بزرگ، ج۱، ص۳۳۴-۳۳۵، ترجمه عبدالرضا مهدوی، تهران، ۱۳۸۳ش.
۸. ↑ وین، آنتونی، ایران در بازی بزرگ، ج۱، ص۳۳۸، ترجمه عبدالرضا مهدوی، تهران، ۱۳۸۳ش.
۹. ↑ گرکه، اولریش، پیش به سوی شرق، ج۱، ص۴۰۲، ترجمه پرویز صدری، تهران، ۱۳۷۷ش.
۱۰. ↑ سفیری، فلوریدا، پلیس جنوب ایران، ج۱، ص۱۲۵، ترجمه منصوره اتحادیه و منصوره جعفری فشارکی، تهران، ۱۳۶۳ش.
۱۱. ↑ Moberly FJ، Operations in Persia ۱۹۱۴-۱۹۱۹، ج۱، ص۲۰۸، London، ۱۹۸۷.
۱۲. ↑ وین، آنتونی، ایران در بازی بزرگ، ج۱، ص۳۴۴-۳۴۸، ترجمه عبدالرضا مهدوی، تهران، ۱۳۸۳ش.
۱۳. ↑ Moberly FJ، Operations in Persia ۱۹۱۴-۱۹۱۹، ج۱، ص۲۰۹-۲۱۱، London، ۱۹۸۷.
۱۴. ↑ سفیری، فلوریدا، پلیس جنوب ایران، ج۱، ص۱۳۱، ترجمه منصوره اتحادیه و منصوره جعفری فشارکی، تهران، ۱۳۶۳ش.
۱۵. ↑ سفیری، فلوریدا، پلیس جنوب ایران، ج۱، ص۱۸۵، ترجمه منصوره اتحادیه و منصوره جعفری فشارکی، تهران، ۱۳۶۳ش.
۱۶. ↑ وین، آنتونی، ایران در بازی بزرگ، ج۱، ص۳۵۳، ترجمه عبدالرضا مهدوی، تهران، ۱۳۸۳ش.
۱۷. ↑ Moberly FJ، Operations in Persia ۱۹۱۴-۱۹۱۹، ج۱، ص۲۱۰-۲۱۱، London، ۱۹۸۷.
۱۸. ↑ سپهر، احمدعلی، ایران در جنگ بزرگ، ج۱، ص۱۳۱، تهران، ۱۳۳۶ش.
۱۹. ↑ سفیری، فلوریدا، پلیس جنوب ایران، ج۱، ص۱۳۱-۱۳۴، ترجمه منصوره اتحادیه و منصوره جعفری فشارکی، تهران، ۱۳۶۳ش.
۲۰. ↑ سفیری، فلوریدا، پلیس جنوب ایران، ج۱، ص۱۳۱-۱۳۴، ترجمه منصوره اتحادیه و منصوره جعفری فشارکی، تهران، ۱۳۶۳ش.
۲۱. ↑ سفیری، فلوریدا، پلیس جنوب ایران، ترجمه منصوره اتحادیه و منصوره جعفری فشارکی، تهران، ۱۳۶۳ش.
۲۲. ↑ راضی، منیره، پلیس جنوب ایران، ج۱، ص۱۹۳، تهران، ۱۳۸۱ش.
۲۳. ↑ Moberly FJ، Operations in Persia ۱۹۱۴-۱۹۱۹، ج۱، ص۲۶۲-۲۶۳، London، ۱۹۸۷.
۲۴. ↑ Moberly FJ، Operations in Persia ۱۹۱۴-۱۹۱۹، ج۱، ص۲۷۹-۲۸۰، London، ۱۹۸۷.
۲۵. ↑ Moberly FJ، Operations in Persia ۱۹۱۴-۱۹۱۹، ج۱، ص۳۰۳-۳۰۶، London، ۱۹۸۷.
۲۶. ↑ سپهر، احمدعلی، ایران در جنگ بزرگ، ج۱، ص۴۴۷-۴۵۶، تهران، ۱۳۳۶ش.
۲۷. ↑ مطهری‌زاده، موسی، جنبش ضد استعماری جنوب و آزادی‌خواهان کازرون، ج۱، ص۱۴۸-۱۵۴، تهران، ۱۳۷۸ش.
۲۸. ↑ رکن‌زاده آدمیت، محمدحسین، فارس و جنگ بین‌الملل، تهران، ج۱، ص۳۵۰-۳۵۴، ۱۳۵۷ش.
۲۹. ↑ Moberly FJ، Operations in Persia ۱۹۱۴-۱۹۱۹، ج۱، ص۳۱۵-۳۱۷، London، ۱۹۸۷.
۳۰. ↑ Moberly FJ، Operations in Persia ۱۹۱۴-۱۹۱۹، ج۱، ص۳۲۸-۳۳۰، London، ۱۹۸۷.
۳۱. ↑ Moberly FJ، Operations in Persia ۱۹۱۴-۱۹۱۹، ج۱، ص۳۳۶-۳۳۷، London، ۱۹۸۷.
۳۲. ↑ فارس، شیراز، ج۱، ص۸، ۱۳۳۶ق، شم‌ ۳۶.
۳۳. ↑ Moberly FJ، Operations in Persia ۱۹۱۴-۱۹۱۹، ج۱، ص۴۵۵-۴۵۶، London، ۱۹۸۷.
۳۴. ↑ ایرجی، ناصر، ایل قشقایی در جنگ جهانی اول، ج۱، ص۱۲۴-۱۲۶، تهران، ۱۳۸۰ش.
۳۵. ↑ ایرجی، ناصر، ایل قشقایی در جنگ جهانی اول، ج۱، ص۱۳۰-۱۳۴، تهران، ۱۳۸۰ش.
۳۶. ↑ Moberly FJ، Operations in Persia ۱۹۱۴-۱۹۱۹، ج۱، ص۴۰۸-۴۱۰، London، ۱۹۸۷.
۳۷. ↑ ایران و جنگ جهانی اول (اسناد وزارت داخله)، ص۱۷۱، به کوشش کاوه بیات، تهران، ۱۳۶۹ش.
۳۸. ↑ ایران و جنگ جهانی اول (اسناد وزارت داخله)، ص۱۷۵، به کوشش کاوه بیات، تهران، ۱۳۶۹ش.
۳۹. ↑ اسناد محرمانه وزرات خارجه بریتانیا درباره قرارداد ۱۹۱۹م، ترجمه جواد شیخ‌الاسلامی، ج۱، ص۲۹۳-۲۹۴، تهران، ۱۳۶۵ش.
۴۰. ↑ ذوقی، ایرج، تاریخ روابط سیاسی ایران و قدرت‌های بزرگ (۱۹۰۰-۱۹۲۵م)، ج۱، ص۴۳۵، تهران، ۱۳۶۸ش.
۴۱. ↑ Moberly FJ، Operations in Persia ۱۹۱۴-۱۹۱۹، ج۱، ص۴۷۱، London، ۱۹۸۷.
۴۲. ↑ جنگ جهانی در جنوب ایران، ترجمه کاوه بیات، ص۱۱۳، بوشهر، ۱۳۷۳ش.
۴۳. ↑ راضی، منیره، پلیس جنوب ایران، ج۱، ص۲۴۰-۲۴۲، تهران، ۱۳۸۱ش.
۴۴. ↑ فراش‌بندی، علیمراد، تاریخچه حزب دمکرات فارس، ج۱، ص۴۲، تهران، ۱۳۵۹ش.
۴۵. ↑ سفیری، فلوریدا، پلیس جنوب ایران، ج۱، ص۲۸۵-۲۸۶، ترجمه منصوره اتحادیه و منصوره جعفری فشارکی، تهران، ۱۳۶۳ش.
۴۶. ↑ جنگ جهانی در جنوب ایران، ترجمه کاوه بیات، ص۱۴۲، بوشهر، ۱۳۷۳ش.
۴۷. ↑ ایران، تهران، ص۱-۲، ۱۳۴۰ق، س۵، شم‌ ۹۸۰.
۴۸. ↑ ایران، تهران، ص۱-۲، ۱۳۴۰ق، س۵، شم‌ ۹۸۰.
۴۹. ↑ جنگ جهانی در جنوب ایران، ترجمه کاوه بیات، ص۱۴۲، بوشهر، ۱۳۷۳ش.


دانشنامه بزرگ اسلامی، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، برگرفته از مقاله «پلیس جنوب»، شماره۵۵۴۲.    

رده‌های این صفحه : مقالات دانشنامه بزرگ اسلامی
جعبه ابزار