وضو
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
وضو عملی است
مستحب که در
اسلام به آن توجه ویژه ای شده که در بعضی موارد
واجب می شود.
عملی است
تعبدی که از شستن صورت و
دست ها و مسح سر و روی پاها تشکیل شده که شرایط آن در رساله های عملی بیان شده.
پیامبر اکرم صلی اللّه علیه و آله و سلّم فرمود: هر کس وضو بگیرد و نام
خدا را به زبان آورد تمام بدنش طاهر می‌شود و وضوی روی وضوء
کفاره گناهان بین دو وضو است اصل جمله‌ای که این گونه ترجمه شد این است: «و کان الوضوء إلی الوضوء کفّارة لما بینهما من الذّنوب» ترجمه‌ای که به این جمله نزدیکتر است اینکه وضوی تا وضو کفاره گناهان است به این معنی که انسان وضویش را حفظ کند تا وقتی که دوباره وضو بگیرد و به عبارت بهتر هرگاه وضویش باطل شد فورا وضو بگیرد یعنی هیچگاه بدون وضو نباشد و هر کس در حال وضو نام خدا را به زبان نیاورد فقط
اعضای وضویش پاک می‌شود.
در کتاب علل
فضل بن شاذان از
حضرت رضا چنین نقل می‌کند: جهت اینکه دستور به وضو داده شده این است که هنگامی که بنده‌ای برای
مناجات با
خداوند جبّار برمی‌خیزد، پاکیزه در مقابلش قرار گیرد، و در دستورات مطیع او باشد و از
کثافات و
نجاسات پاک شده باشد به اضافه اینکه چرت و کسالت را بر طرف کرده دل را برای ایستادن در مقابل خدا تزکیه می‌کند.
و به این خاطر این اعضا را باید شست «و شستن بقیه اعضاء بدن لازم نیست» که بنده وقتی در مقابل خدا می‌ایستد فقط اعضاء وضو را برای عبادت بکار می‌برد به این معنی که بوسیله صورتش سجده و
اظهار خضوع می‌کند، خواهشها، ترس و محبت و انقطاع از دنیا را بوسیله دستش
اظهار می‌کند، و با سرش در
سجده و
رکوع به خدا روی می‌آورد و با پاهایش نشست و برخاست می‌کند.
راز پاک شدن تمام بدن با یاد خدا این است که با ذکر خدا
قلب انسان آگاه و متوجه می‌شود و از غفلتی که از یاد خدا بر او عارض شده تطهیر می‌یابد و هنگامی که قلب یک انسان که رئیس و عنوان مرکزیت
بدن است پاک شود، جمیع اعضاء پاک می‌شود چون قلب رئیس بدن، و تمام اعضاء در حکم کارگزاران و رعایای او هستند هنگامی که
قلب توجه پیدا کند و پاک شود و به مصداق«الناس علی دین ملوکهم»تمام وجود انسان در مسیر الهی قرار گرفته و بسوی خدا توجه می‌کند.
به عبارت دیگر می‌توان گفت قلب یک انسان اصل وجود اوست و انسان چیزی نیست مگر همان قلبش پس اگر قلب پاک شود انسان پاک شده.
شهید ثانی قدّس سرّه می‌فرماید: در مورد طهارت، انسان باید توجه داشته باشد که چون اعضاء ظاهرش در معرض دید دیگران است و از طرفی همیشه با امور پست دنیوی در تماس هستند انسان موظف است که آنها را بشوید و نظیف نگهدارد.
پس لازم است که همراه با این
اعضای ظاهری قلبش را هم که مورد توجه حق تعالی است
تطهیر کند، زیرا که خدای تعالی توجهی به صورت
ظاهری ما ندارد بلکه توجهش به قلوب ماست و
قلب رئیس این اعضاء است، و کارهایی را که این اعضا در جهت دور شدن از
پروردگار انجام می‌دهند، به دستور او و در خدمت اوست پس قلب، برای تطهیر سزاوارتر است.
بلکه آنچه در این باب مقرر شده به وضوح ما را به تطهیر قلب توجه می‌دهد. بنابر این کسی که برای عبادت خدای تعالی و توجه به او و اعراض از دنیا وضو می‌گیرد، باید بداند که برای توجه به آخرت باید دل از دنیا بریده، دست از متاعش بشوید.
«و به همین خاطر است که می‌بینیم دستور داده‌اند که صورت و دو دست را شسته و سر و روی دو پا را مسح کنیم».
دستور شستن صورت به این خاطر است که توجه و روی آوردن به خدا با صورت باطنی بواسطه همین صورت انجام می‌شود و اکثر حواس
ظاهری که باعث و انگیزه دلبستگی به
دنیا هستند در محوّطه صورتند، پس دستور به شستن آن داده‌اند تا به صورتی خالی از کثافات به خدا روی آورد و بدینوسیله به مرتبه‌ای ترقی کند که صورت باطنیش را نیز تطهیر نمایددر مقایسه بین
ظاهر و باطن انسان چنین به دست می‌آید که همانطور که صورت اهم اجزاء
ظاهری یک انسان است، قلب مهم‌ترین عضو باطنی اوست و به همین خاطر است که آن را صورت باطن نامیده‌اند البته توجه دارید که منظور از قلب این عضو صنوبری که مرکز جریان
خون است، نیست. سپس دستور به شستن دستها داده چون اکثر برخوردهای انسان با امور پست دنیوی به وسیله دست انجام می‌شود.
و بعد دستور به مسح سر داده زیرا قوه مفکّره انسان که قصد حرکت به طرف امور دنیوی «و هر امر دیگری» را ایجاد می‌کند در سر قرار دارد و همین قصدها هستند «که به انسان جهت می‌دهند و انسان را به هر طرف امور مورد نظر خود بر می‌انگیزانند و چنانچه مربوط به امور دنیایی باشند» انسان را به طرف دنیا می‌رانند و از توجه به
آخرت غافل می‌کنند.
و در آخر دستور به مسح پاها داده زیرا به وسیله پاهاست که انسان «به مقاصد خود و از جمله» مطالب دنیایی خود می‌رسد و با آنها به طرف حوایج دنیوی حرکت می‌کند، لذا سزاوار است که این اعضاء را در عبادت شرکت دهد تا در سعادتی که از عبادت نصیبش می‌شود سهیم باشندآنچه از این گفتار فهمیده می‌شود آن است که چنانچه کسی بخواهد در جهت الهی حرکت کند و تعالی روح را هدف خود قرار داده باشد باید تمام قوا و امکانات خود را در این راه به خدمت گیرد و تمام وجود خود را به طرف خدا سوق دهد. (پایان کلام شهید قدّس سرّه).
در کتاب
مصباح الشریعة : از
امام صادق علیه السّلام روایت شده:
هنگامی که قصد طهارت و وضو کردی چنان به طرف آب حرکت کن که گوئی به طرف رحمت خدا می‌روی، زیرا خدای تعالی آب را کلید نزدیکی و مناجات خود و راهنمای بساط خدمتش قرار داده و همانطور که رحمتش گناهان بندگان را می‌شوید جز آب چیز دیگری نجاسات
ظاهری را زائل نمی‌کند.
و بعد چنین ادامه می‌دهد: خدای تعالی در
قرآن می‌فرماید: «هُوَ الَّذی ارْسَلَ الرِّیاحَ بُشْرا بَیْنَ یَدَیْ رَحْمَتِهِ وَ انْزَلْنا مِنَ السَّماءِ ماءً طَهُورا» ۲۵: ۴۸ او خدایی است که بادها را برای بشارت پیشاپیش رحمت خود فرستاد و از آسمان
آب پاک کننده نازل کردیم.
و همچنین می‌فرماید: «وَ جَعَلْنا مِنَ الماءِ کُلَّ شَی‌ءٍ حَیٍّ و زندگی همه موجودات زنده را به آب وابسته نمودیم،
پس همانطور که با آب هر نعمتی را به وجود آورده با فضل و رحمتش قلوب را با طاعت و بندگیش زندگی بخشیده.
نتیجه: پس در صفا و رقت و پاکیزگی و برکت آب بنگر، و بنگر که چگونه با همه چیز ممزوج می‌شود و در همه چیز وجود دارد، و آن را در
اعضایی که خدا دستور داده استعمال کن و واجب و مستحبش را بجا آور که در هر کدام از این امور فوائد بسیار نهفته که اگر به صورت شایسته انجام دهی چشمه‌های فوایدش به سوی تو جاری خواهد شد. سپس همانطور که آب به راحتی با همه اشیاء ممزوج می‌شود با خلق خدا معاشرت کن و با هر چیز همانطور که شایستگی‌اش را دارد برخورد کن.
و خلاصه آنکه بر اساس فرمایش
رسول خدا که فرمود:«مثل المؤمن الخاصّ کمثل الماء»مثل مؤمن مثل آب است.
مانند آب باش.
پس باید خلوصت با خدا در تمام عبادات مانند خلوص آب به هنگامی که خدا او را از آسمان نازل کرد و آن را طهور یعنی پاک کننده اشاره است به
آیه شریفه «و انزلنا من السماء ماءً طهورا
نامید باشی. و هنگامی که جوارحت را با آب تطهیر می‌کنی منظور این است که مانند آب پاک و
پاک کننده باش بر همه امور نظارت کن و آنی از اطراف خود غافل مشو که اگر جامعه فاسد شود تو را نیز به فساد خواهد کشید.
کتاب اخلاق، آیت الله سید عبدالله شبر، ص۵۸.
