مصباح الشریعة (کتاب)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کتاب «مصباح الشریعة»، به
زبان عربی ، در
علم اخلاق و منسوب به
امام جعفر صادق علیه‌السّلام است.
سید بن طاووس ، در کتاب «کشف المحجة» و کتاب «الامان» این کتاب را منسوب به امام جعفر صادق علیه‌السّلام دانسته و
محقق نوری ، آن را کتابی معتبر خوانده است.
کتاب، مشتمل بر روایاتی اخلاقی، بدون ذکر سند، در ضمن ۱۰۰ باب است. اولین باب کتاب، درباره عبودیت و آخرین باب آن، در مورد غیبت است.
امام جعفر صادق علیه‌السّلام ، در آغاز،
معاملات را بر چهار بخش تقسیم می‌نماید:
۱. معامله با خدا؛
۲. معامله با نفس؛
۳. معامله با خلق؛
۴. معامله با دنیا.
سپس هر یک را بر هفت پایه استوار می‌سازد؛ مثلا معامله با خدا، بر ادای حق و حفظ حد و شکر بر نعمت‌های او و خوشنودی بر قضای او و
صبر بر بلای او و نگه داشتن حرمت او و شوق به دیدار او استوار است.
سپس آن حضرت، به شرایط
فتوی و کسی که صلاحیت فتوی دادن را دارد و شرایط
امر به معروف و نهی از منکر و کسی که صلاحیت امر به معروف و نهی از منکر را دارد می‌پردازد.
پس از آن، به شرح حالات
انسان هنگام خروج از منزل و
قرائت قرآن و لباس پوشیدن پرداخته؛ مثلا در باره شرایط خروج از منزل می‌فرماید:
«هر گاه خواستی از منزل خود خارج شوی، همانند کسی باش که دیگر به آن جا باز نخواهد گشت و فقط برای اطاعت
خداوند یا امری از امور
دین از منزل خارج شو و با حالت سکینه و آرامش قلب و وقار باش و در حالی که خداوند را آشکارا و در نهان یاد می‌کنی از منزل خارج شو».
امام علیه‌السّلام ، پس از آن به بیان صفات حسنه، مانند
صدق ،
اخلاص ،
تقوی ،
تواضع و سخاوت می‌پردازد و صفات ناپسند، مانند
ریا ،
جهل ، وسوسه،
تکبر ،
حسد ،
طمع و
حرص را به دنبال آن ذکر کرده است.
در این کتاب، امام جعفر صادق علیه‌السّلام ، درباره شناخت
پیامبران الهی و
ائمه معصومین علیه‌السّلام و
صحابه حضرت رسول خدا صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم نیز سخن می‌گوید.
۱. در این کتاب، دقایق معارف و اسرار حقایق و لطایف اخلاقیات و مراحل سیر و سلوک و خصوصیات
مراتب ایمان ، به اندازه‌ای دقیق و تحقیقی و عمیق ذکر شده که کوچک‌ترین نقطه ضعف و انحراف و سستی در خلال جملات و مطالب آن دیده نمی‌شود؛
۲. آنچه مسلم است این کتاب، در مرتبه‌ای فوق کتب نوشته شده توسط
علما و محققین و عرفا است؛
۳. کتاب، ظاهرا نوشته امام جعفر صادق علیه‌السّلام نیست، ولی نویسنده، مجموعه‌ای از کلمات آن حضرت را جمع آوری نموده و خوانندگان را از گوهر گران بهای کلمات آن حضرت بهره‌مند گردانده است؛
۴. این کتاب، مهم‌ترین و پرارزش‌ترین مجموعه‌ای است که یکی از بزرگان برجسته شیعه ، آداب و معارف و اخلاق و سنن
مذهب شیعه جعفری را در مقابل مؤلفات مذاهب دیگر تالیف و تدوین نموده و به مناسبت در بر داشتن سخنان
امام صادق علیه‌السّلام ، آن را به آن حضرت که یگانه مروج و مبین احکام و آداب این
مذهب است، نسبت داده است.
عناوین ابواب کتاب، به ترتیب چنین است:
۱ و ۲. فی العبودیة؛
۳. فی غض البصر؛
۴. فی المشی؛
۵. فی العلم؛
۶. فی الفتیا؛
۷. فی الامر بالمعروف و النهی عن المنکر؛
۸. فی آفة العلماء؛
۹. فی الرعایة؛
۱۰. فی الشکر؛
۱۱. فی الخروج من المنزل؛
۱۲. فی قرائة القرآن؛
۱۳. فی اللباس؛
۱۴. فی الریاء؛
۱۵. فی الصدق؛
۱۶. فی الاخلاص؛
۱۷. فی التقوی؛
۱۸. فی الورع؛
۱۹. فی المعاشرة؛
۲۰. فی النوم؛
۲۱. فی الحج؛
۲۲. فی الزکاة؛
۲۳. فی النیة؛
۲۴. فی الذکر؛
۲۵. فی آفة القراء؛
۲۶. فی بیان الحق و الباطل؛
۲۷. فی معرفة الانبیاء؛
۲۸. فی معرفة الائمة علیه‌السّلام ؛
۲۹. فی معرفة الصحابة؛
۳۰. فی حرمة المؤمنین؛
۳۱. فی بر الوالدین؛
۳۲. فی التواضع؛
۳۳. فی الجهل؛
۳۴. فی الاکل؛
۳۵. فی الوسوسة؛
۳۶. فی العجب؛
۳۷. فی السخاء؛
۳۸. فی الحساب؛
۳۹. فی افتتاح الصلاة؛
۴۰. فی الرکوع؛
۴۱. فی السجود؛
۴۲. فی التشهد؛
۴۳. فی السلام؛
۴۴. فی التوبة؛
۴۵. فی العزلة؛
۴۶. فی الصمت؛
۴۷. فی العقل و الهوی؛
۴۸. فی الحسد؛
۴۹. فی الطمع؛
۵۰. فی الفساد؛
۵۱. فی السلامة؛
۵۲. فی العبادة؛
۵۳. فی التفکر؛
۵۴. فی الراحة؛
۵۵. فی الحرص؛
۵۶. فی البیان؛
۵۷. فی الاحکام؛
۵۸. فی السواک؛
۵۹. فی التبرز؛
۶۰. فی الطهارة؛
۶۱. فی دخول المسجد؛
۶۲. فی الدعاء؛
۶۳. فی الصوم؛
۶۴. فی الزهد؛
۶۵. فی صفة الدنیا؛
۶۶. فی المتکلف؛
۶۷. فی الغرور؛
۶۸. فی صفة المنافق؛
۶۹. فی حسن المعاشرة؛
۷۰. فی الاخذ و العطاء؛
۷۱. فی المؤاخاة؛
۷۲. فی المشاورة؛
۷۳. فی الحلم؛
۷۴. فی الاقتداء؛
۷۵. فی العفو؛
۷۶. فی الموعظة؛
۷۷. فی الوصیة؛
۷۸. فی التوکل؛
۷۹. فی تبجیل الاخوان؛
۸۰. فی الجهاد و الریاضة؛
۸۱. فی ذکر الموت؛
۸۲. فی حسن الظن؛
۸۳. فی التفویض؛
۸۴. فی الیقین؛
۸۵. فی الخوف و الرجاء؛
۸۶. فی الرضا؛
۸۷. فی البلاء؛
۸۸. فی الصبر؛
۸۹. فی الحزن؛
۹۰. فی الحیاء؛
۹۱. فی المعرفة؛
۹۲. فی حب الله؛
۹۳. فی الحب لله؛
۹۴. فی الشوق؛
۹۵. فی الحکمة؛
۹۶. فی الدعوی؛
۹۷. فی العبرة؛
۹۸. فی القناعة؛
توجه: در نسخه حاضر، پس از شماره ۹۸، شماره ۱۰۰ ذکر شده است.
۱۰۰. فی الغیبة؛
این کتاب، بارها به
زبان فارسی ترجمه شده است که از جمله آنهاست:
۱. ترجمه‌ای با نام «آداب العارفین»؛
۲. ترجمه‌ای با نام «ضیاء المصباح».
شروح فراوانی نیز بر آن نگاشته شده، مانند شرح ملا عبد الرزاق بن ملا میر قاری گیلانی از علمای
قرن یازدهم.
۱. نسخه‌ای به خط مولی محمد علی مشهدی که تاریخ نگارش آن،
سال ۱۰۸۲ است. این نسخه، با سه واسطه از روی نسخه‌ای به خط
شهید ثانی نوشته شده است.
۲. نسخه‌ای به خط مولی عبد الرزاق بن محمد بن سعید مقابی که تاریخ نگارش آن، سال ۱۱۱۵ است.
نرم افزار جامع الاحادیث، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی.
