• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

واصل بن عطاء غزال (مقاله‌دوم)

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف


مقالات مرتبط: واصل بن عطاء غزال.


واصل بن عطاء غزال (۸۰-۱۳۱ق)، متکلم، لغوی قوی و مسلط و پایه‌گذار فرقه معتزله در قرن دوم هجری قمری بود.
وی با برخی از علمای شیعه و امام صادق (علیه‌السّلام) در مورد مسائل کلامی مناظره داشته است.


ابوحذیفه واصل بن عطاء غزال بصری مدنی مخزومی، در سال ۸۰ق در مدینه به دنیا آمد،
[۱] ابن ندیم، محمد بن اسحاق، الفهرست، ص۲۰۹.    
ولی در بصره رشد یافت و زیست.
[۲] کحاله، عمررضا، معجم المؤلفین، ج۱۳، ص۱۵۹.    
گفته شده که وی مولای بنی مخزوم یا بنی ضبه یا بنی‌هاشم بود.
[۳] مهدی لدین ‌الله، احمد بن یحیی، طبقات المعتزله، ص۲۹.


با پشت سر گذاشتن دوران کودکی مدتی در مجلس درس حسن بصری، از سران معتزله شرکت کرد و از شاگردان و ملازمان او بود و از پیروان عقاید و افکار او محسوب می‌شد، اما از زمانی که با استاد خویش در مسئله ایمان (مرتکب کبیره) اختلاف‌نظر پیدا کرد، از استادش کناره جست و اعلان مخالفت کرد و سپس به همراه عمرو بن عبید که خود نیز از یاران و ملازمان حسن بصری در سال‌های متمادی بود و با وی اختلاف پیدا کرده و عقاید واصل را پذیرفته بود، فرقه موسوم به معتزله را پایه‌گذاری کرد
[۴] سمعانی، عبدالکریم بن محمد، الانساب، ج۱۲، ص۳۳۹.    
[۵] حموی، یاقوت بن عبدالله، معجم الادباء، ج۶، ص۲۷۹۴.    
و به جهت کناره‌گیری از حسن بصری بود که به معتزله شهرت یافتند.
[۶] حموی، یاقوت بن عبدالله، معجم الادباء، ج۶، ص۲۷۹۴.    


واصل متکلمی بلیغ بود و گفته شده که به سبب تسلط قوی و نیرومندی که بر لغت داشت، سخنان و خطبه‌های بلندی بدون به کار بردن حرف «راء» ایراد کرده است.
[۷] ذهبی، محمد بن احمد، تاریخ الاسلام، ج۸، ص۵۵۸.    
[۸] سزگین، فؤاد، تاریخ التراث العربی، ج۱، جزء۴، ص۱۸.
وی در مقابل عقاید و افکار مخالفان خود مانند خوارج، دهریه، زنادقه و مرجئه ایستاده و سخنان ایشان را نقد و رد می‌کرد. گویند که زمانی به مدینه بازگشت و به همراه جمعی چون زید بن علی (علیه‌السّلام) و پسرش یحیی بن زید در بعضی مسائل کلامی با امام صادق (علیه‌السّلام) و اصحابش به مناظره پرداخت.

واصل دارای اصحاب و شاگردان بسیاری بوده که به نقاط مختلف دنیا مسافرت کرده و به تبلیغ عقاید و افکار خویش پرداخته‌اند که از آن میان عبدالله بن حارث به مغرب، حفص بن سالم به خراسان، قاسم بن سعدی به یمن، ایوب بن ابی تمیم به جزیره، حسن بن ذکوان به کوفه و عثمان طویل به ارمنستان مسافرت کرده‌اند.
[۹] مهدی لدین ‌الله، احمد بن یحیی، طبقات المعتزله، ص۲۹ـ۳۳.


ابوحذیفه دارای آثار و تالیفاتی بوده که عبارت‌اند از: المنزلة بین المنزلتین کتاب الفتیا التوحید اصناف المرجئة معانی القرآن الخطب فی التوحید والعزل کتاب خطبته التی اخرج منها الراء کتاب ما جری بینه وبین عمرو بن عبید السبیل الی معرفة الحق الدعوة طبقات اهل العلم والجهل
[۱۰] ابن خلکان، احمد بن محمد، وفیات الاعیان، ج۶، ص۱۱.    
و کتاب التوبه.
[۱۱] حموی، یاقوت بن عبدالله، معجم الادباء، ج۶، ص۲۷۹۵.    


ابوحذیفه در ۵۱ سالگی در سال ۱۳۱ق درگذشت.
[۱۲] ذهبی، محمد بن احمد، سیر اعلام النبلاء، ج۵، ص۴۶۵.    
[۱۳] ابن تغری بردی، یوسف، النجوم الزاهره، ج۱، ص۳۱۳.    
در تاریخ وفاتش اختلاف است.
[۱۴] ابن خلکان، احمد بن محمد، وفیات الاعیان، ج۶، ص۱۱.    
[۱۵] بغدادی، اسماعیل بن محمد، هدیة العارفین، ج۲، ص۴۹۹.    
(دیگر منابع:
[۱۶] ابن عماد حنبلی، عبدالحی، شذرات الذهب، ج۱، ص۱۳۶.    
[۱۷] ابن حجر عسقلانی، احمد بن علی، لسان المیزان، ج۶، ص۲۱۴.    
[۱۸] زرکلی، خیرالدین، الاعلام، ج۸، ص۱۰۸.    
[۱۹] مدرس تبریزی، محمدعلی، ریحانة الادب، ج۴، ص۲۳۲.    
[۲۰] ابوالفرج اصفهانی، علی بن حسین، مقاتل الطالبیین، ص۱۹۶.    
)

۱. ↑ ابن ندیم، محمد بن اسحاق، الفهرست، ص۲۰۹.    
۲. ↑ کحاله، عمررضا، معجم المؤلفین، ج۱۳، ص۱۵۹.    
۳. ↑ مهدی لدین ‌الله، احمد بن یحیی، طبقات المعتزله، ص۲۹.
۴. ↑ سمعانی، عبدالکریم بن محمد، الانساب، ج۱۲، ص۳۳۹.    
۵. ↑ حموی، یاقوت بن عبدالله، معجم الادباء، ج۶، ص۲۷۹۴.    
۶. ↑ حموی، یاقوت بن عبدالله، معجم الادباء، ج۶، ص۲۷۹۴.    
۷. ↑ ذهبی، محمد بن احمد، تاریخ الاسلام، ج۸، ص۵۵۸.    
۸. ↑ سزگین، فؤاد، تاریخ التراث العربی، ج۱، جزء۴، ص۱۸.
۹. ↑ مهدی لدین ‌الله، احمد بن یحیی، طبقات المعتزله، ص۲۹ـ۳۳.
۱۰. ↑ ابن خلکان، احمد بن محمد، وفیات الاعیان، ج۶، ص۱۱.    
۱۱. ↑ حموی، یاقوت بن عبدالله، معجم الادباء، ج۶، ص۲۷۹۵.    
۱۲. ↑ ذهبی، محمد بن احمد، سیر اعلام النبلاء، ج۵، ص۴۶۵.    
۱۳. ↑ ابن تغری بردی، یوسف، النجوم الزاهره، ج۱، ص۳۱۳.    
۱۴. ↑ ابن خلکان، احمد بن محمد، وفیات الاعیان، ج۶، ص۱۱.    
۱۵. ↑ بغدادی، اسماعیل بن محمد، هدیة العارفین، ج۲، ص۴۹۹.    
۱۶. ↑ ابن عماد حنبلی، عبدالحی، شذرات الذهب، ج۱، ص۱۳۶.    
۱۷. ↑ ابن حجر عسقلانی، احمد بن علی، لسان المیزان، ج۶، ص۲۱۴.    
۱۸. ↑ زرکلی، خیرالدین، الاعلام، ج۸، ص۱۰۸.    
۱۹. ↑ مدرس تبریزی، محمدعلی، ریحانة الادب، ج۴، ص۲۳۲.    
۲۰. ↑ ابوالفرج اصفهانی، علی بن حسین، مقاتل الطالبیین، ص۱۹۶.    


• پژوهشگاه فرهنگ و معارف اسلامی، دائرة المعارف مؤلفان اسلامی، برگرفته از مقاله «واصل غزال »، ج۱، ص۸۰۹.


رده‌های این صفحه : پیشوایان معتزله | درگذشتگان سال ۱۳۱ (قمری) | زادگان سال 80 (قمری) | شخصیت‌های قرن 2 (قمری) | علمای معتزله | لغت‌شناسان قرن 2 (قمری) | لغویان قرن 2 (قمری) | مؤلفان قرن 2 (قمری) | متکلمان قرن 2 (قمری) | معتزله
جعبه ابزار