واصل بن عطاء غزال (مقاله‌دوم)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
واصل بن عطاء غزال (
۸۰-
۱۳۱ق)،
متکلم، لغوی قوی و مسلط و پایه‌گذار
فرقه معتزله در
قرن دوم هجری قمری بود.
وی با برخی از علمای
شیعه و
امام صادق (علیه‌السّلام) در مورد مسائل کلامی مناظره داشته است.
ابوحذیفه واصل بن عطاء غزال بصری مدنی مخزومی، در سال ۸۰ق در
مدینه به دنیا آمد،
ولی در
بصره رشد یافت و زیست.
گفته شده که وی مولای
بنی مخزوم یا
بنی ضبه یا
بنی‌هاشم بود.
با پشت سر گذاشتن دوران کودکی مدتی در مجلس درس
حسن بصری، از سران
معتزله شرکت کرد و از شاگردان و ملازمان او بود و از پیروان عقاید و افکار او محسوب می‌شد، اما از زمانی که با استاد خویش در مسئله
ایمان (مرتکب کبیره) اختلاف‌نظر پیدا کرد، از استادش کناره جست و اعلان مخالفت کرد و سپس به همراه
عمرو بن عبید که خود نیز از یاران و ملازمان حسن بصری در سال‌های متمادی بود و با وی اختلاف پیدا کرده و عقاید واصل را پذیرفته بود، فرقه موسوم به معتزله را پایه‌گذاری کرد
و به جهت کناره‌گیری از حسن بصری بود که به معتزله شهرت یافتند.
واصل متکلمی بلیغ بود و گفته شده که به سبب تسلط قوی و نیرومندی که بر
لغت داشت، سخنان و خطبه‌های بلندی بدون به کار بردن حرف «راء» ایراد کرده است.
وی در مقابل عقاید و افکار مخالفان خود مانند
خوارج،
دهریه،
زنادقه و
مرجئه ایستاده و سخنان ایشان را نقد و رد می‌کرد. گویند که زمانی به مدینه بازگشت و به همراه جمعی چون
زید بن علی (علیه‌السّلام) و پسرش
یحیی بن زید در بعضی مسائل کلامی با
امام صادق (علیه‌السّلام) و اصحابش به
مناظره پرداخت.
واصل دارای اصحاب و شاگردان بسیاری بوده که به نقاط مختلف دنیا
مسافرت کرده و به تبلیغ عقاید و افکار خویش پرداخته‌اند که از آن میان
عبدالله بن حارث به
مغرب،
حفص بن سالم به
خراسان،
قاسم بن سعدی به
یمن،
ایوب بن ابی تمیم به جزیره،
حسن بن ذکوان به
کوفه و
عثمان طویل به
ارمنستان مسافرت کرده‌اند.
ابوحذیفه دارای آثار و تالیفاتی بوده که عبارت‌اند از: المنزلة بین المنزلتین کتاب الفتیا التوحید
اصناف المرجئة معانی القرآن الخطب فی التوحید والعزل کتاب خطبته التی اخرج منها الراء کتاب ما جری بینه وبین عمرو بن عبید السبیل الی معرفة الحق الدعوة طبقات اهل العلم والجهل
و کتاب التوبه.
ابوحذیفه در ۵۱ سالگی در سال ۱۳۱ق درگذشت.
در تاریخ وفاتش اختلاف است.
(دیگر منابع:
)
• پژوهشگاه فرهنگ و معارف اسلامی، دائرة المعارف مؤلفان اسلامی، برگرفته از مقاله «واصل غزال »، ج۱، ص۸۰۹.
