• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

نفس‌های سه‌گانه (لغات‌قرآن)

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف





علماى اخلاق براى نفس (احساسات و غرايز و عواطف آدمى) سه مرحله قايلند كه در قرآن مجید به آن‌ها اشاره شده است:



مکارم شیرازی در تفسیر نمونه می‌فرمایند:
• نخست «نفس امّاره»، نفس سركش است كه انسان را به گناه فرمان مى‌دهد و به هرسو مى‌كشاند و به همين مناسبت به آن «امّاره» اطلاق شده است.
در اين مرحله هنوز عقل و ایمان، آن قدرت را نيافته كه نفس سركش را مهار زند و آن را آرام كند، بلكه در بسيارى از موارد در برابر او تسليم مى‌شود و يا اگر بخواهد گلاويز شود نفس سركش او را بر زمین مى‌كوبد و شكست مى‌دهد. اين مرحله همان است كه در آيۀ ۵۳ سوره یوسف، در گفتار همسر عزیز مصر به آن اشاره شده است و همه بدبختی‌هاى انسان از آن است.
• مرحله دوم «نفس لوّامه» است كه پس از تعلیم و تربیت و مجاهدت، انسان به آن ارتقاء مى‌يابد.
در اين مرحله ممكن است بر اثر طغیان غرايز گهگاه مرتكب خلاف‌هايى بشود، امّا بلافاصله پشيمان مى‌شود و به ملامت و سرزنش خويش مى‌پردازد و تصميم بر جبران گناه مى‌گيرد و دل و جان را با آب توبه مى‌شويد و به تعبير ديگر در مبارزۀ عقل و نفس گاهى عقل اين مرحله همان است كه قرآن مجید در سوره قیامت (آيات/ ۱ و ۲) به آن سوگند ياد كرده، سوگندى كه نشانۀ عظمت آن است.
• مرحله سوم «نفس مطمئنّه» است و آن مرحله‌اى است كه پس از تصفيه و تهذیب و تربيت كامل، انسان به مرحله‌اى مى‌رسد كه غرايز سركش در برابر او رام مى‌شوند و سپر مى‌اندازند و توانايى پيكار با عقل و ايمان در خود نمى‌بينند، چرا كه عقل و ايمان آن‌قدر نيرومند شده‌اند كه غرايز نفسانى در برابر آن توانايى چندانى ندارند.اين همان مرحلۀ آرامش و سكينه است كه بر اقيانوس‌هاى بزرگ حکومت مى‌كند، اقيانوس‌هايى كه حتى در برابر سخت‌ترين طوفان‌ها، چين و شكن بر صورت خود نمايان نمى‌سازد، اين مقام انبياء و اوليا و پيروان راستين آن‌هاست، آنهايى كه در مكتب مردان خدا درس ايمان و تقوا آموختند و سال‌ها به تهذيب نفس پرداختند و جهاد اکبر را به مرحلۀ نهايى رساندند.
اين همان است كه قرآن در سوره فجر (آيات ۲۷ تا ۳۰) به آن اشاره كرده است.


۱. یوسف/سوره۱۲، آیه۵۳.    
۲. قیامت/سوره۷۵، آیه۲.    
۳. فجر/سوره۸۹، آیه۲۸.    
۴. مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه‌ ط-دار الکتب الاسلامیه، ج۹، ص۴۳۶-۴۳۷.    



شریعتمداری، جعفر، شرح و تفسیر لغات قرآن بر اساس تفسیر نمونه، برگرفته از مقاله «نفس‌های سه‌گانه»، ج۴، ص ۴۹۸.    


رده‌های این صفحه : لغات قرآن




جعبه ابزار