میرزامحمدباقر بن صابر بواناتی
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
بواناتی، میرزامحمدباقر،
ادیب و
شاعر ایرانی و
آموزگار زبان فارسی در لندن بود.
مدتی به میرزا محمد باقر خدائی، میرزا محمد باقر کفری و ابراهیم جان معطّر
شهرت داشت و در لندن خود را محمد باقر ایرانی می‌خواند.
او در ادب فارسی و
تاریخ ادیان و آرای
ملل و
نحل صاحب مطالعه و
ابتکار و
تصرف بود.
تاریخ تولد وی مشخص نیست، اما احتمال می‌رود که میان سالهای ۱۲۳۰تا۱۲۳۵ به
دنیا آمده باشد.
میرزا محمد باقر، فرزند صابر شیدانی، از مردم بوانات فارس و از خانواده‌ای دهقان بود.
مبادی علوم عصر خود را در زادگاهش فرا گرفت.
بیش از دوازده سال نداشت که بی اطّلاع خویشان و کسان، به
شیراز رفت و به تحصیل سنتی پرداخت و
زبان انگلیسی را نیز فرا گرفت.
نویسنده
حدیقة الشعرا (تألیف ۱۲۹۶)، حدود ۱۲۷۵، با بواناتی در شیراز ملاقات کرده است.
به گفته همو
بواناتی مدتی به هند و عراق عرب (بغداد) سفر کرد و پس از بازگشت به
وطن ، به بوشهر رفت و در آن‌جا
ازدواج کرد و مدتی مترجم کنسولگری انگلیس بود.
وی از این شهر راهی لندن شد و حدود پنج سال در آن‌جا ماند، اما به علت بیماری دخترش، راهی
بیروت گردید.
دخترش در بیروت درگذشت (حدود ۱۲۸۳) و بواناتی پس از مدتی
اقامت ، چون
دولت عثمانی با ماندن او در بیروت مخالف بود، به
ایران آمد
و در ۱۳۱۰، در تهران درگذشت.
بواناتی در اوایل جوانی، مدتی
درویش مسلک بود. پس از آن
نصرانی و سپس
کلیمی شد.
در جریان سیر فکری و تغییر عقیده مدتی هم
دهری مسلک و بی
دین و
منکر مبانی
توحید و اعتقاد مذهبی بود، اما عاقبت به
اسلام گرایید و به حدّ
کمال و تمام در
ترویج مذهب اسلام تعصّب داشت.
به نوشته براون،
او نظامی مذهبی از خود
ابداع کرد که ترکیبی از
مسیحیت و
اسلام بود و آن را اسلام و مسیحیت نامید.
هنگام جوانی، به سبب شهرت دهریگری و بی دینی و ایراد سخنان
بدعت آمیز، مجبور به ترک شیراز شد و در برازجان، اسدآبادی او را از
مرگ نجات داد.
بواناتی پیوند خود را با
سید جمال الدین اسدآبادی حفظ کرد و در ۱۳۰۷، به سبب این ارتباط و به
اتهام الحاد ، در تهران محبوس شد، اما با
شفاعت میرزا علی اصغرخان امین السلطان ، آزاد گردید.
سه نامه از او به سید جمال الدین مشتمل بر
تمجید و تکریم سیّد باقی‌مانده که در
کتابخانه مجلس نگهداری می‌شود.
میرزا محمد باقر در لندن از راه
تدریس زبان عربی و فارسی امرار
معاش می‌کرد.
از جمله حسینقلی خان نواب و عباسقلی خان برادرش و ادوارد براون (متوفی ۱۹۲۶ میلادی)،
خاورشناس مشهور انگلیسی، از شاگردان او بودند.
دو منظومه شُمَیسة لندنیه و سُدَیرة ناسوتیه، مملو از الفاظ
مهجور و
مشحون از لغات عربی و
ممزوج با
کنایات و
استعارات دور از ذهن و مصطلحات کلامی و دینی ملل مختلف، که خلاصه آن‌ها در تاریخ مطبوعات ادوارد براون به چاپ رسیده است.
روضات لندنی و
فوحات انجمنی و
کنایت از قرآن معطر ، تفسیری است منظوم از ۲۶
سورة قرآن که به سیزده «نسیم»
تبویب شده است.
بواناتی احتمالاً نویسنده
مفتاح الفرقان فی ترتیب سورالقرآن نیز بوده باشد که نسخه خطی آن در کتابخانه براون موجود است.
او همچنین در نوشتن و
تنقیح (فرهنگ انگلیسی به فارسی)، تألیف ولستن (چاپ لندن، ۱۸۸۹میلادی) شرکت و همکاری داشته است.
منابع :
(۱) ایرج افشار، سواد و بیاض، «ابراهیم جان معطر»، تهران ۱۳۴۴ ش.
(۲) ادوارد گرانویل براون، تاریخ مطبوعات و ادبیات ایران در دورة مشروطیت، ج ۱، ترجمة محمد عباسی، تهران (تاریخ مقدمه ۱۳۳۵ ش).
(۳) محمدعلی بن محمد اسمعیل پیرزاده، سفرنامة حاجی پیرزاده: از لندن تا اصفهان، چاپ حافظ فرمانفرمائیان، تهران ۱۳۴۲ـ۱۳۴۳ ش.
(۴) حسن تقی زاده، «سیدجمال الدین»، کاوه، سال ۲، ش ۳ (رجب ۱۳۳۹).
(۵) احمدعلی دیوان بیگی، حدیقة الشعراء، چاپ عبدالحسین نوائی، تهران ۱۳۶۴ـ۱۳۶۶ش.
(۶) محمدحسین رکن زاده آدمیت، دانشمندان و سخن سرایان فارس، تهران ۱۳۳۷ـ۱۳۴۰ ش.
(۷) محمد حسین شعاع شیرازی، تذکرة شعاعیه، نسخة خطی کتابخانة ملی ملک، ش ۳۸۳۹.
(۸) مفیدبن محمد نبی شیرازی، تذکرة مرآة الفصاحة، نسخة خطی کتابخانة جعفر سلطان القرائی.
دانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «بواناتی»، شماره۳۷۵۷.
