موصل الطلاب إلی قواعد الإعراب (کتاب)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
«موصل الطلاب»، اثر شیخ خالد الازهری است.
«موصل الطلاب»، اثر شیخ خالد الازهری (متوفی ۹۰۵ ق)، شرح مزجی «الإعراب عن قواعد الإعراب» ابن هشام انصاری مصری (متوفی ۷۶۱ ق)، با تحقیق و تعلیق دکتر البدراوی زهران، کتابی پیرامون
اعراب کلمات و جمل و قواعد مربوط به آن می‌باشد.
کتاب به
زبان عربی بوده و اصل آن که در قرن هشتم تألیف گردیده، در اوایل قرن دهم هجری، شرح شده است.
اصل کتاب دارای چهار باب بوده و مطالب اثر حاضر نیز پس از مقدمه مفصلی از محقق در چهار باب، تنظیم شده است.
شیوه شیخ الازهری در شرح آثار نحویان و استناد به منابع نحوی، مبتنی بر
اختصار و
ایجاز است، به‌گونه‌ای که برخی معتقدند این ایجاز، خود گاه مخل معنی و مایه
ابهام شده است. ازاین‌رو برخی از منتقدان، وی را شارحی ناموفق دانسته و شروح او را سست و پرخلل شمرده‌اند. به‌علاوه در
شناخت او از لغت و ادب عرب نیز تردید کرده‌اند.
شرح مطالب، به‌صورت مزجی می‌باشد؛ به این صورت که شارح ابتدا قسمتی از مطلب مصنف را در داخل پرانتز آورده و سپس، به شرح آن پرداخته است، به‌گونه‌ای که مطالب به‌هم‌پیوسته و ممزوج می‌باشد.
در مقدمه، ابتدا خصوصیات و ویژگی‌های مکتب لغوی مصر بیان و سپس، ضمن ارائه شرح حال مختصری از نویسنده، شیوخ و تألیفات شیخ الازهری و همچنین ابن هشام، مطالب زیر عنوان گردیده است: ابنیه لغوی، جمله صغری، جمله کبری، کلمه، عبارت، تعریف جمله از دیدگاه «فرایز»، جمله موسعه، جملاتی که محلی از اعراب ندارند و جملاتی که دارای محلی از اعراب هستند و شبه جمله.
باب اول، به شرح جمل و ذکر اقسام و
احکام آن اختصاص یافته است. از جمله مباحث مطرح‌شده در این باب، عبارتند از: جمله اسمیه و فعلیه؛ جمله‌های وصفیه صغری و کبری.
در باب دوم، به احکام مربوط به جار و مجرور، حکم معرفه و نکره و متعلق جار و مجرور و حذف آن در مواضع مختلف پرداخته شده است.
در سومین باب، به
تفسیر کلمات و عوامل مختلفی پرداخته شده که خواننده
علم نحو و لغت عربی، به فهم و دانستن آن‌ها، احتیاج دارد.
آخرین باب، به اشتباهات رایج در لسان مردم و تصحیح و تبیین خطاهای مصطلح نحوی، اختصاص یافته است.
این اثر بارها در استانبول (۱۲۸۵ ق)، قاهره (۱۲۹۲، ۱۲۹۹ و ۱۳۲۵ ق) و عمان (۱۹۸۵ م، به کوشش عبدالکریم مجاهد و سعید عبدالهادی با حاشیه‌ای از
ابوبکر شنوانی) به چاپ رسیده است.
فهارس فنی شامل: فهرست آیات قرآنی‌ای که در کتاب ذکر شده (بر حسب ورود آن‌ها در ابواب کتاب)؛ فهرست
احادیث نبوی (برحسب ورود در کتاب)؛ اقوال مأثوره؛ شواهد شعری (برحسب حروف الفبا به ترتیب حروف روی همراه با ذکر صفحه ورود در کتاب)؛ مصادر و منابع مورد استفاده محقق و فهرست محتویات، در انتهای کتاب آمده است.
پاورقی‌ها توسط محقق نوشته شده و در آن‌ها، علاوه بر
ذکر منابع، توضیحات جامع و مفصلی پیرامون برخی از کلمات و عبارات متن داده شده است.
نرم‌افزار ادبيات عرب، مرکز تحقيقات کامپيوتری علوم اسلامی.
