موسی (لغات‌قرآن)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
موسی:
(مُّوسَى بِآيَاتِنَا) موسی: (من اعلام القرآن) نام
موسی (علیه‌السلام) ۱۳۶ بار در
قرآن مجید تكرار شده است.
به اين ترتيب نام او بيش از ساير
انبیا در قرآن آمده است.
به موردی از کاربرد
موسی در
قرآن، اشاره می‌شود:
(ثُمَّ بَعَثْنَا مِن بَعْدِهِم مُّوسَى بِآيَاتِنَا إِلَى فِرْعَوْنَ وَ مَلَئِهِ فَظَلَمُواْ بِهَا فَانظُرْ كَيْفَ كَانَ عَاقِبَةُ الْمُفْسِدِينَ) (سپس به دنبال آن‌ها (پيامبران پيشين)
موسى را با آيات خويش به سوى فرعون و اطرافيان او فرستاديم؛ امّا آن‌ها با عدم پذيرش، به آن
آیات ظلم كردند. ببين سرانجام مفسدان چگونه بود!)
علامه طباطبایی در
تفسیر المیزان می‌فرماید: در ابتداى داستان
موسى (علیه‌السلام) لحن آيات و سياق آن تغيير يافته، به این سبب كه اهميت داستان آن جناب را برساند، چون آن حضرت از انبياى اولوالعزم ، صاحب كتاب و
شریعت بوده است. دين
توحید با مبعوث شدن او پا به مرحله تازه‌ترى گذاشت و بعد از دو مرحله‌اى كه در بعثت
نوح و
ابراهیم (علیه‌السلام) داشت احكامش مفصل‌تر گرديد. در الفاظ آيات راجع به انبياى قبل از او نيز اشاره به اين مراحل هست، مثلا آيات راجع به قوم نوح،
عاد و
ثمود كه پيغمبرانشان يعنى
هود و
صالح بر شريعت نوح بودند به يک سياق است.
در آيه مورد بحث و آيات فراوان ديگر، داستان
موسى بن عمران و سرگذشت درگيری‌هاى او با
فرعون و فرعونيان و سرانجام كار آن‌ها بيان شده است.
اگر سرگذشت
موسى (علیه‌السلام) در
سوره اعراف مشروح‌تر از سرگذشت انبياى ديگر بيان شده به خاطر اين است كه اولا
یهود و پيروان
موسى بن عمران در محيط نزول قرآن زياد بوده‌اند و توجيه آن‌ها به سوى
اسلام به مراتب لازمتر بود، اگرچه اين سوره در
مکه نازل شده است و مكه كانون يهود نبود، ولى بدون شک حضور يهود در مدينه و ساير نقاط حجاز اثر وسيعى در محيط مكه نيز مى‌گذارد و ثانيا قيام
پیامبر اسلام (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) شباهت بيشترى به قيام
موسى بن عمران داشت.
در هرحال علاوه بر
سوره اعراف، در سوره‌هاى ديگرى مانند
بقره،
طه،
شعرا،
نمل،
قصص و سوره‌هاى ديگر به قسمت‌هاى مختلف سرگذشت عبرت‌انگيز
موسى (علیه‌السلام) اشاره شده است و اگر آيات هر سوره را جداگانه مورد بررسى قرار دهيم و سپس كنار هم بچينيم خواهيم ديد كه برخلاف آنچه بعضى تصور مى‌كنند جنبه تكرار ندارد، بلكه در هر سوره به تناسب بحثى كه در آن سوره مطرح بوده به عنوان شاهد به قسمتى از اين سرگذشت پرماجرا اشاره شده است.
ضمنا چون كشور مصر وسيع‌تر و مردم مصر داراى تمدن پيشرفته‌ترى از قوم نوح، هود،
شعیب و مانند آن‌ها بودند و مقاومت دستگاه فراعنه به همين نسبت بيشتر بود، قيام
موسى بن عمران از اهميّت بيشترى برخوردار است و نكات عبرت‌انگيز فراوان‌ترى دربر دارد، لذا به تناسب‌هاى مختلف روى فرازهاى گوناگون زندگى
موسى و
بنی‌اسرائیل تكيه شده است.
به طوركلى، زندگى اين پيامبر بزرگ را در پنج دوره مى‌توان خلاصه كرد:
• دوران تولد و حوادثى كه بر او گذشت تا هنگام پرورش او در دامان فرعون.
• دوران فرار او از مصر و زندگى او در سرزمين «
مدین» در محضر شعيب پيامبر.
• دوران بعثت او و سپس درگيری‌هاى فراوانى كه با فرعون و دستگاه او داشت.
• دوران نجات او و بنى‌اسرائيل از چنگال فرعونيان و حوادثى كه بر آن‌ها در راه و به هنگام ورود در
بیت‌المقدس گذشت.
• دوران درگيری‌هاى موسى با بنى‌اسرائيل.
بايد توجه داشت كه در قرآن مجيد در هر سوره از سوره‌هايى كه اشاره شد به يک يا چند قسمت از اين دوران‌هاى پنج‌گانه اشاره شده است، مثلا در آيه مورد بحث و ده‌ها آيه ديگر از همين سوره تنها اشاره به دوران‌هاى بعد از
بعثت موسى بن عمران و
رسالت او شده است و دوران‌هاى قبل مربوط به تفسير آياتى است كه در سوره‌هاى ديگر به خصوص
سوره قصص آمده است.
فرعون و فرعونيان سال‌ها در مصر حكومت مى‌كردند و بر
قبطیان و بنى اسرائيل فرمان مى‌راندند و مردم را به پرستش بت‌ها وامى‌داشتند، معروف اين است كه فرعون در خواب ديده بود شعله آتشى از سوى بيت‌المقدس برخاسته، تمام خانه‌هاى مصر را فراگرفت، خانه‌هاى قبطيان را سوخت، ولى خانه‌هاى بنى‌اسرائيل سالم ماند.
او از آگاهان و معبّران خواب توضيح خواست، گفتند: از اين سرزمين بيت‌المقدس مردى خروج مى‌كند كه هلاكت مصر و حكومت فراعنه به دست اوست. نيز نقل كرده‌اند كه بعضى از كاهنان به او گفتند پسرى در بنى‌اسرائيل متولد مى‌شود كه حكومت تو را برباد خواهد داد. سرانجام همين امر سبب شد كه فرعون تصميم به كشتن نوزادان پسر از بنى اسرائيل را بگيرد، اين احتمال را نيز بعضى از مفسران داده‌اند كه پيامبران پيشين بشارت ظهور
موسى و ويژگی‌هاى او را داده بودند و فرعونيان با آگاهى از اين امر بيمناک بودند و در مقام مبارزه برآمدند.
در مورد اين برنامه جنايتبار فرعونيان داستان‌ها گفته‌اند، بعضى مى‌گويند فرعون دستور داده بود كه زنان باردار بنى‌اسرائيل را دقيقا زير نظر بگيرند و تنها قابله‌هاى قبطى و فرعونى مأمور وضع حمل آن‌ها بودند تا اگر نوزاد پسر باشد فورا به مقامات حكومت مصر خبر دهند و جلادان بيايند و قربانى خود را بگيرند؛ آن‌ها گمان مى‌كردند با اين جنايت‌هاى موحش مى‌توانند جلو قيام بنى‌اسرائيل و تحقق اراده حتمى خدا را بگيرند.
نه تنها فرعون بود كه براى اسارت بنى‌اسرائيل، مردان آن‌ها را مى‌كشت و زنانشان را براى خدمت‌كارى زنده نگه مى‌داشت، كه در طول تاريخ همه جباران چنين بودند و با هر وسيله، نيروهاى فعّال را از كار مى‌انداختند، امّا پيامبران الهى سعى داشتند نيروهاى خفته را بيدار و آزاد سازند و حتى به زنان درس مردانگى بياموزند و آن‌ها را در صف مردان، در برابر مستكبران قرار دهند.
خداوند بر
موسى (علیه‌السلام)، تورات، الواح و مطالبى نازل فرمود،
تورات گاهى به مجموعه كتب عهد عتيق و گاهى به اسفار پنج‌گانه اطلاق مى‌شود. مجموعه كتب يهود كه «عهد عتيق» ناميده شده، مركب از تورات و چندين كتاب ديگر است، تورات داراى پنج بخش است كه به نام‌هاى: سفر پيدايش، سفر خروج، سفر لاويان، سفر اعداد و سفر تثنيه ناميده شده است و كتب ديگرى به قلم مورخان بعد از
موسى (علیه‌السلام) نوشته شده كه شرح حال پيامبران و ملوک و پادشاهان است و بايد دانست كه غير از اسفار پنج‌گانه تورات، هيچ‌يک از اين كتب، كتب آسمانى نيستند، حتى خود يهود چنين ادعايى ندارند.
در مورد اسفار پنج‌گانه تورات نيز قراينى در آن‌ها وجود دارد كه نشان مى‌دهد اين‌ها نيز
کتب آسمانی نيستند، بلكه كتاب‌هاى تاريخى هستند كه بعد از
موسى بن عمران نوشته شده‌اند، به خصوص
آخرين فصل سفر پنجم (سفر تثنيه) به وضوح ثابت مى‌كند كه اين كتاب، مدت‌ها بعد از وفات
موسى بن عمران نوشته شده است.
خداوند علاوه بر «تورات» (كتاب آسمانى)،
معجزات ديگرى در اختيار
موسى بن عمران قرار داده است.
کتاب‌های پرت
• شریعتمداری، جعفر، شرح و تفسیر لغات قرآن بر اساس تفسیر نمونه، برگرفته از مقاله «
موسی»، ج۴، ص۳۶۲.
