زيرا بازگشت مردم به آنجا است، و در اصطلاح به معناى بازگشت دوباره انسانها براى حضور در قيامت است و در حقيقت آن اختلاف است. متکلمان و فقيهان اهل سنت و اهل حدیث معتقدند كه معاد جسمانى است؛ زيرا آنان روح را جسمى مى‌دانند كه دربدن جريان دارد همانند جريان آتشدرزغال و آبدر گل و روغندرزیتون. معظم فلاسفه و پيروان مشائین معتقدند كه معاد فقط روحانى است. بسيارى از بزرگان حکما و عرفا و عدّه‌اى از متكلمان و بسيارى از عالمان شیعه همانند شیخ مفید، شیخ طوسی، سيد مرتضى، علامه طوسى و ... معتقدند معاد جسمانى و روحانى است؛ زيرا روح امرى است مجرّد به بدن باز مى‌گردد.
در جايگاه خود آمده است. در این عنوان آیاتی معرفی می‌شوند که در آن‌ها از واژه‌هاى «عود»، «مصير»، «احيى»، «بعث»، «رجع» و مشتقّات و آيات داراى معانى مشابه استفاده شده است.
امام خمینیدر بیان چگونگی معاد، معاد را جسمانی و روحانی می‌داند و بر این باور است که انسان با همین بدن جسمانی اما به‌گونه‌ای خاص در برزخ و آخرت حضور می‌یابد.
به باور ایشان، تعلق روح به این بدن، پس از مرگ در حقیقت همان توجه به نفس خود است که در هنگام سکرات از آن غافل شده بود و بدین معنا نیست که در آن بدنی که دور‌انداخته بود، دوباره داخل شود، بلکه نفس به همراه بدن حقیقی و اخروی خود خواهد بود و نسبت نفس به این بدن طبیعی، مانند دیگر اجسام است، البته شرع به اعتبار اینکه این بدن در گذشته، بدن مؤمن بوده، برای آن احترام قائل شده است.
اما روحانیت معاد بدین سبب است که وقتی نفس انسان قوی شود و علاقه آن به بدن تمام شود و به حق‌تعالی بازگردد، برای او سعادت و بهجتی است که به وصف نیاید. به باور امام خمینی، صورت باطنی انسان بر اساس اخلاق و ملکاتی است که کسب می‌کند که اگر ملکات شیطانی باشد به همان صورت شیطانی و اگر ملکات و اخلاق نیکو باشد به صورت‌های نیکو در قیامت محشور می‌شود و این هیئات در همین دنیا به همراه او موجود است
زیرا بدن در آخرت ظل و سایه روح است. ازاین‌جهت صور غیبی تابع ملکاتی است که نفس کسب کرده است؛ برای مثال اگر نفس دارای تکبر باشد که ناشی از ضعف و کوچک بودن نفس است در آخرت به صورت حیوان کوچک و بی‌مقدار ظهور می‌کند؛ بنابراین طبق آنچه درمعاد جسمانی گفته شد، جسم با تبدل و حرکت جوهری به جسم مثالی ترقی می‌کند و به مرتبه‌ای کامل‌تر منتقل می‌شود که در اصل جسمیت با جسم مادی متحد است؛ اما از آن صاف‌تر و قوی‌تر است؛ بنابراین مسئله تحمل عذاب‌ها در عالم آخرت نیز حل می‌شود؛ زیرا این جسم مادی تحمل عذاب‌های آخرتی را ندارد، اما وقتی جسمیت از زواید پالایش شد و خالص گشت، شدت احساس و تحمل آن قوی می‌شود.
[۲۲]خمینی، روح‌الله، دانشنامه امام خمینی، ج۹، ص۴۱۱، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۴۰۰.
