مصباح الفقیه (همدانی)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
علامه محقق آقا رضا
بن محمد هادی همدانی نجفی (م ۱۳۲۲ ق)،
مؤلف کتاب مصباح الفقیه می باشد.
مصباح الفقیه
تالیف علامه بزرگوار حاج آقا رضا همدانی (قده) از بهترین شروح
شرایع الاسلام محقق حلی (م ۶۷۶ ق) در عصر حاضر می‌باشد.
مؤلف کتاب هم چون استادش
شیخ اعظم انصاری (قده) (م ۱۲۸۰ ق) در کتاب
مکاسب محرمه و
بیع به گونه‌ای مباحث فقهی را با مبانی و
روایات آن بیان نموده است که فضلا و محققین و حتی طلاب مبتدی نیز روش ارجاع فروع به
اصول و همین طور
روش اجتهاد و
فقاهت را به بهترین نحو فرا می‌گیرند.
تالیف کتاب مصباح الفقیه در
حدود سی سال از
عمر شریف مؤلف (۱۳۲۲- ۱۲۹۱ ق) را به خود
اختصاص داده است و خلاصه و چکیده افکار بلند و نظریات فقهی این فقیه وارسته است.
این کتاب شرح مزجی و ترکیبی است به این معنا که عبارت‌های مؤلف با متن شرایع الاسلام در کنار هم آمده و مؤلف با احاطه‌ای که به نظریات
صاحب جواهر، محمد
بن حسن نجفی (م ۱۲۶۶ ق) و شیخ اعظم انصاری (قده) داشته ترکیبی از افکار این بزرگان را در کتاب مطرح و بررسی نموده است.
قسمت‌های مختلف کتاب در زمان‌های متفاوتی نوشته شده است و بر خلاف
نظم شرایع الاسلام گاهی بعضی از مباحث جلوتر از مباحث بعد از آن مطرح شده است.
کتاب رهن اولین کتابی است که مؤلف آن را در سال ۱۲۹۱ ق به پایان رسانیده است، پس از آن، کتاب طهارت را در
شوال سال ۱۳۰۱ ق و سپس
احکام قبله از
کتاب صلاة را در
ذی القعدة سال ۱۳۰۳ به اتمام رسانیده است.
کتاب خمس در
ربیع الثانی سال ۱۳۱۰ ق پایان یافته است و از تاریخ اتمام
کتاب زکات اطلاعی در دست نیست.
بحث
نماز قضاء در شوال سال ۱۳۱۴ ق پایان یافته است و از تاریخ اتمام
کتاب صوم نیز اطلاعی وجود ندارد.
در
جمادی الثانی سال ۱۳۱۸ نیز مبحث
صلاة مسافر به پایان رسیده است.
اولین بار کتاب طهارت در
تهران توسط حاج محمد
حسین تویسرکانی و کتاب صلاة بوسیله حاج محمد نراقی در سال ۱۳۴۷ ق چاپ شده است.
کتاب زکات،
خمس،
صوم و
رهن نیز به دستور آیة الله عظمی آقا
حسین بروجردی (م ۱۳۸۱ ق) در سال ۱۳۶۴ ق
انتشار یافته است.
جلد اول کتاب موجود در ربیع الاول سال ۱۴۱۷ ق در چاپخانه ستاره در
قم تجدید چاپ شده است. و جلد دوم آن در ربیع الاول سال ۱۴۱۸ ق و جلد سوم در جمادی الثانی سال ۱۴۱۹ ق در چاپخانه مکتب الاعلام الاسلامی چاپ شده است.
جلد اول و سوم توسط مؤسسه جعفریه لاحیاء التراث و جلد دوم بوسیله مؤسسه مهدی موعود عجّل‌الله‌فرجه‌الشریف منتشر شده است.
از آنجا که کتاب مصباح الفقیه کتاب پر حجمی است، نسخه خطی که از ابتدا تا انتهای آن را در برداشته باشد پیدا نشده و متاسفانه نسخه خطی که بوسیله مؤلف نوشته شده باشد نیز پیدا نشده است بنابراین ناشر کتاب برای تهیه هر کدام از ابواب کتاب از نسخه خطی خاصی استفاده کرده و با
اعتماد به چند نسخه خطی و مقابله و مقایسه آنها این مجموعه را منتشر کرده است.
تمامی نسخه‌هایی که در نگارش کتاب موجود از آن استفاده شده متعلق به مخزن
کتابخانه آستان قدس رضوی در شهر مقدس
مشهد می‌باشد و از نسخه‌های کتابخانه فیضیه،
مسجد اعظم،
مجلس شورای اسلامی و نظائر آن استفاده نشده است.
از مقابله و مقایسه ده نسخه خطی، کتاب طهارت نوشته شده که به بعضی از آنان اشاره می‌شود:
۱- نسخه خطی با شماره ۷۹۵۵ که با رمز «ض ۱» مشخص شده است.
۲- نسخه خطی با شماره ۷۹۶۱، به خط
حسن بن زین العابدین خراسانی که در سال ۱۳۳۹ نوشته شده و با رمز «ض ۲» مشخص شده است.
۳- نسخه خطی شماره ۷۹۵۹ که در
ملکیت شیخ
حسن فرزند صاحب جواهر در سال ۱۳۱۹ بوده است و با رمز «ض ۳» مشخص شده است.
۴- نسخه شماره ۷۹۵۷ که نسخه برداری آن بوسیله شیخ عبد الجواد
بن حسن،
نوه صاحب جواهر انجام شده و با رمز «ض ۸» مشخص شده است.
و اما کتاب صلات که بعدا چاپ خواهد شد از مقابله ۷ نسخه خطی نوشته شده است. کتاب‌های زکات، خمس، صوم و رهن از روی یک
نسخه نگاشته شده است و تمام این نسخه‌ها نیز متعلق به کتابخانه آستان قدس رضوی می‌باشد.
ناشرین کتاب نظریات و
روایات و
آیات شریفه
قرآن کریم را به دقت استخراج نموده و با توجه به این که مؤلف با واسطه از علمای پیشین نقل قول می‌نماید، با بیان اختلافات واضح بین متن منابع و مطالب نقل شده، سعی در نقل صحیح آن مطالب از مصادر اصلی داشته‌اند.
مؤلف در تحقیق و بررسی مباحث فقهی به مصادر اصلی و منابع مورد اعتماد مراجعه نموده که مهم‌ترین این منابع عبارتند از:
۱- شروح قواعد الاحکام نظیر جامع المقاصد، کشف اللثام، مفتاح الکرامة.
۲- شروح شرائع الاسلام نظیر مدارک الاحکام و جواهر الکلام. البته مؤلف از مسالک الافهام کمتر استفاده می‌نماید.
۳- شروح مختصر النافع مثل المعتبر، ایضاح القوائد و نظائر آن، و همین طور منتهی المطلب، حدائق الناظرة و نظائر آن.
کتاب طهارت شیخ اعظم مرتضی انصاری یکی از مهم‌ترین منابع نظریات مؤلف می‌باشد.
مؤلف نه تنها به نظریات فقهی فقهای عظام پرداخته است بلکه به روایات و کتب حدیثی بسیاری متعرض شده‌اند و کتاب مملو از احادیث شریفه در ابواب مختلف می‌باشد.
اگر چه نسخه خطی مصباح الفقیه شامل کتاب‌های طهارت، صلاة، زکات، خمس، صوم و رهن می‌باشد اما چاپ موجود فقط مبحث طهارت را در بردارد.
درجلد اول مباحث اقسام طهارت، انواع آب‌ها (مطلق و مضاف) و
حکم سؤر (نیم خورده) مطرح شده است.
درجلد دوم مباحث قسم اول از طهارت‌های آبی (وضوء)،
احکام تخلی،
کیفیت تخلی،
استنجاء، مستحبات و مکروهات تخلی،
کیفیت وضوء آورده شده است.
درجلد سوم مسائل هشت گانه
وضوء،
مستحبات وضوء،
مکروهات وضوء،
احکام وضوء، قسم اول از
واجبات غسل (
غسل جنابت) مطرح شده است.
در بحث غسل جنابت،
سبب جنابت،
احکام جنب، مکروهات برای جنب، واجبات غسل،
مستحبات غسل و متعلقات آن آورده شده است.
نرم افزار مجموعه آثار محقق حلي، مرکز تحقيقات کامپيوتري علوم اسلامي.
