• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

محمد بن فضل بلخی

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف


بَلخی، محمدبن فضل، از زاهدان و مشایخ صوفیه قرن سوم و چهارم بود.



بَلخی، محمدبن فضل، از زاهدان و مشایخ صوفیه قرن سوم و چهارم. برخی کنیه او را «ابوبکر» دانسته‌اند
[۱] مصطفی بن عبدالله حاجی خلیفه، کشف الظنون، چاپ محمود شرف الدین یالتقایا و رفعت بیلگه کلیسی، ج ۲، ستون ۱۲۱۹،استانبول ۱۳۶۰ـ۱۳۶۲/۱۹۴۱ـ۱۹۴۳.
[۲] احمدبن علی خطیب بغدادی، تاریخ بغداد، ج ۲، ستون ۳۱، چاپ مصطفی عبدالقادر عطا، بیروت ۱۴۱۷/۱۹۹۷.
اما سلمی در طبقات الصوفیه که قدیمترین مأخذ درباره اوست آن را «ابوعبدالله» ذکر کرده است.
[۳] محمدبن حسین سلمی، طبقات الصوفیه، ج۱، ص۲۱۲، چاپ نورالدین شریبه، قاهره ۱۴۰۶/ ۱۹۸۶.
در بلخ به دنیا آمد. از تاریخ ولادتش اطلاعی در دست نیست.

۱.۱ - اخراج بلخی از بلخ


او را به سبب مذهبش از بلخ بیرون کردند، وی به سمرقند رفت و همان‌جا اقامت کرد.
[۴] محمدبن حسین سلمی، طبقات الصوفیه، ج۱، ص۲۱۲، چاپ نورالدین شریبه، قاهره ۱۴۰۶/ ۱۹۸۶.
[۵] محمدبن ابراهیم عطار، تذکرة الاولیاء، ج۱، ص۵۱۸، چاپ محمد استعلامی، تهران ۱۳۶۰ ش.
[۶] علی بن عثمان هجویری، کشف المحجوب، ج۱، ص۱۷۷، چاپ ژوکوفسکی، با مقدمه قاسم انصاری، تهران ۱۳۷۱ ش.
[۷] عبدالله بن محمد انصاری، طبقات الصوفیة، ج۱، ص۳۰۵، چاپ محمد سرور مولائی، تهران ۱۳۶۲ ش.

برخی وی را در فروع حنفی مذهب دانسته‌اند
[۸] مصطفی بن عبدالله حاجی خلیفه، کشف الظنون، ج ۲، ستون ۱۲۱۹، چاپ محمود شرف الدین یالتقایا و رفعت بیلگه کلیسی، استانبول ۱۳۶۰ـ۱۳۶۲/۱۹۴۱ـ۱۹۴۳.
[۹] احمدبن علی خطیب بغدادی، تاریخ بغداد،ج ۲، ستون ۳۱، چاپ مصطفی عبدالقادر عطا، بیروت ۱۴۱۷/۱۹۹۷.
[۱۰] عمررضا کحاله، معجم المؤلفین، ج۱۱، ص۱۲۸، دمشق ۱۹۵۷ـ۱۹۶۱، چاپ افست بیروت.


۱.۲ - بلخی مرید احمدبن خضرویه


وی مرید احمدبن خَضرَویه بوده است.
[۱۱] محمدبن حسین سلمی، طبقات الصوفیه، ج۱، ص۲۱۲، چاپ نورالدین شریبه، قاهره ۱۴۰۶/ ۱۹۸۶.
[۱۲] علی بن عثمان هجویری، کشف المحجوب، ج۱، ص۱۷۷، چاپ ژوکوفسکی، با مقدمه قاسم انصاری، تهران ۱۳۷۱ ش.
[۱۳] محمدبن ابراهیم عطار، تذکرة الاولیاء، ج۱، ص۵۱۸، چاپ محمد استعلامی، تهران ۱۳۶۰ ش.
[۱۴] عبدالکریم بن هوازن قشیری، ترجمه رسالة قشیریه، ج۱، ص۵۷، چاپ فروزانفر، تهران ۱۳۶۱ ش.
[۱۵] احمدبن عبدالله ابونعیم، حلیة الاولیاء و طبقات الاصفیاء، ج۱۰، ص۲۳۲، بیروت ۱۳۸۷/۱۹۶۷.

ابونعیم
[۱۶] احمدبن عبدالله ابونعیم، حلیة الاولیاء و طبقات الاصفیاء، ج۱۰، ص۲۳۲، بیروت ۱۳۸۷/۱۹۶۷.
او را از زمره حکمای مشرق و در حدیث شاگرد قتیبه بن سعید دانسته است.
احمدبن خضرویه و قتیبه بن سعید هر دو در ۲۴۰ در گذشته‌اند
[۱۷] عبدالرحمان بن احمد جامی، نفحات الانس، ج۱، ص۵۳، چاپ محمود عابدی، تهران ۱۳۷۰ ش.
[۱۸] احمدبن علی خطیب بغدادی، تاریخ بغداد، ج۱۲، ص۴۶۵، چاپ مصطفی عبدالقادر عطا، بیروت ۱۴۱۷/۱۹۹۷.
و بلخی در ۳۱۹ در سمرقند وفات یافته است،
[۱۹] محمدبن حسین سلمی، طبقات الصوفیه، ج۱، ص۲۱۲، چاپ نورالدین شریبه، قاهره ۱۴۰۶/ ۱۹۸۶.
[۲۰] عبدالکریم بن هوازن قشیری، ترجمه رسالة قشیریه، ج۱، ص۵۷، چاپ فروزانفر، تهران ۱۳۶۱ ش.
[۲۱] عبدالرحمان بن احمد جامی، نفحات الانس، ج۱، ص۱۱۷، چاپ محمود عابدی، تهران ۱۳۷۰ ش.
بنابراین اگر سنّ بلخی را به هنگام مرگِ آن دو، حدود بیست سال بدانیم، پس او عمری طولانی، حدود یکصدسال، داشته است.

۱.۳ - بلخی قاضی سمرقند


بلخی را در سمرقند به منصب قضاوت گماشتند، وی از آن‌جا آهنگ حجاز کرد، در نیشابور او را بزرگ داشتند سپس به سمرقند بازگشت.
[۲۲] عبدالله بن محمد انصاری، طبقات الصوفیة، ج۱، ص۳۰۵ـ۳۰۶، چاپ محمد سرور مولائی، تهران ۱۳۶۲ ش.
[۲۳] عبدالرحمان بن احمد جامی، نفحات الانس، ج۱، ص۵۳، چاپ محمود عابدی، تهران ۱۳۷۰ ش.

ابوعثمان حیری وی را ستوده است.
[۲۴] محمدبن ابراهیم عطار، تذکرة الاولیاء، ج۱، ص۵۱۸، چاپ محمد استعلامی، تهران ۱۳۶۰ ش.
[۲۵] عبدالرحمان بن احمد جامی، نفحات الانس، ج۱، ص۵۳، چاپ محمود عابدی، تهران ۱۳۷۰ ش.


۱.۴ - اثر بلخی


برخی کتابی به نام الفتاوی به وی نسبت داده اند،
[۲۶] مصطفی بن عبدالله حاجی خلیفه، کشف الظنون، ج ۲، ستون ۱۲۱۹،چاپ محمود شرف الدین یالتقایا و رفعت بیلگه کلیسی، استانبول ۱۳۶۰ـ۱۳۶۲/۱۹۴۱ـ۱۹۴۳.
[۲۷] احمدبن علی خطیب بغدادی، تاریخ بغداد، ج۱۲، ص۴۶۵، چاپ مصطفی عبدالقادر عطا، بیروت ۱۴۱۷/۱۹۹۷.
[۲۸] عمررضا کحاله، معجم المؤلفین، ج۱۱، ص۱۲۸، دمشق ۱۹۵۷ـ۱۹۶۱، چاپ افست بیروت.
اما در کتابهای صوفیه اشاره‌ای به آن نرفته و تنها سخنانی از بلخی نقل شده است.
وی علم را در تصوف سه قسم دانسته است: علم بالله که معرفت صفات و نعوت اوست، علم من اللّه (شریعت) که علم ظاهر و باطن، حلال و حرام و امر و نهی است و علم مع الله (طریقت) که عبارت است از علم به خوف و رجاء و محبت و شوق.
[۲۹] محمدبن حسین سلمی، طبقات الصوفیه، ج۱، ص۲۱۵، چاپ نورالدین شریبه، قاهره ۱۴۰۶/ ۱۹۸۶.
[۳۰] علی بن عثمان هجویری، کشف المحجوب، ج۱، ص۱۸، چاپ ژوکوفسکی، با مقدمه قاسم انصاری، تهران ۱۳۷۱ ش.
[۳۱] نصرالله پورجوادی، «مسأله تعریف الفاظِ رمزی در شعر عاشقانه فارسی»، ج۱، ص۱۹ـ۲۲، معارف، دوره ۸، ش ۳ (آذر ـ اسفند ۱۳۷۰).
[۳۲] محمدبن حسین سلمی، طبقات الصوفیه، ج۱، ص۲۱۴ـ ۲۱۶، چاپ نورالدین شریبه، قاهره ۱۴۰۶/ ۱۹۸۶.
[۳۳] عبدالرحمان بن احمد جامی، نفحات الانس، ج۱، ص۵۳، چاپ محمود عابدی، تهران ۱۳۷۰ ش.
[۳۴] محمدبن ابراهیم عطار، تذکرة الاولیاء، ج۱، ص۵۱۸، چاپ محمد استعلامی، تهران ۱۳۶۰ ش.



(۱) احمدبن عبدالله ابونعیم، حلیة الاولیاء و طبقات الاصفیاء، بیروت ۱۳۸۷/۱۹۶۷.
(۲) عبدالله بن محمد انصاری، طبقات الصوفیة، چاپ محمد سرور مولائی، تهران ۱۳۶۲ ش.
(۳) اسماعیل بغدادی، هدیة العارفین، استانبول ۱۹۵۵، چاپ افست تهران ۱۳۸۷.
(۴) نصرالله پورجوادی، «مسأله تعریف الفاظِ رمزی در شعر عاشقانه فارسی»، معارف، دوره ۸، ش ۳ (آذر ـ اسفند ۱۳۷۰).
(۵) عبدالرحمان بن احمد جامی، نفحات الانس، چاپ محمود عابدی، تهران ۱۳۷۰ ش.
(۶) مصطفی بن عبدالله حاجی خلیفه، کشف الظنون، چاپ محمود شرف الدین یالتقایا و رفعت بیلگه کلیسی، استانبول ۱۳۶۰ـ۱۳۶۲/۱۹۴۱ـ۱۹۴۳.
(۷) احمدبن علی خطیب بغدادی، تاریخ بغداد، چاپ مصطفی عبدالقادر عطا، بیروت ۱۴۱۷/۱۹۹۷.
(۸) محمدبن حسین سلمی، طبقات الصوفیه، چاپ نورالدین شریبه، قاهره ۱۴۰۶/ ۱۹۸۶.
(۹) محمدبن ابراهیم عطار، تذکرة الاولیاء، چاپ محمد استعلامی، تهران ۱۳۶۰ ش.
(۱۰) عبدالکریم بن هوازن قشیری، ترجمه رسالة قشیریه، چاپ فروزانفر، تهران ۱۳۶۱ ش.
(۱۱) عمررضا کحاله، معجم المؤلفین، دمشق ۱۹۵۷ـ۱۹۶۱، چاپ افست بیروت.
(۱۲) علی بن عثمان هجویری، کشف المحجوب، چاپ ژوکوفسکی، با مقدمه قاسم انصاری، تهران ۱۳۷۱ ش.

 
۱. ↑ مصطفی بن عبدالله حاجی خلیفه، کشف الظنون، چاپ محمود شرف الدین یالتقایا و رفعت بیلگه کلیسی، ج ۲، ستون ۱۲۱۹،استانبول ۱۳۶۰ـ۱۳۶۲/۱۹۴۱ـ۱۹۴۳.
۲. ↑ احمدبن علی خطیب بغدادی، تاریخ بغداد، ج ۲، ستون ۳۱، چاپ مصطفی عبدالقادر عطا، بیروت ۱۴۱۷/۱۹۹۷.
۳. ↑ محمدبن حسین سلمی، طبقات الصوفیه، ج۱، ص۲۱۲، چاپ نورالدین شریبه، قاهره ۱۴۰۶/ ۱۹۸۶.
۴. ↑ محمدبن حسین سلمی، طبقات الصوفیه، ج۱، ص۲۱۲، چاپ نورالدین شریبه، قاهره ۱۴۰۶/ ۱۹۸۶.
۵. ↑ محمدبن ابراهیم عطار، تذکرة الاولیاء، ج۱، ص۵۱۸، چاپ محمد استعلامی، تهران ۱۳۶۰ ش.
۶. ↑ علی بن عثمان هجویری، کشف المحجوب، ج۱، ص۱۷۷، چاپ ژوکوفسکی، با مقدمه قاسم انصاری، تهران ۱۳۷۱ ش.
۷. ↑ عبدالله بن محمد انصاری، طبقات الصوفیة، ج۱، ص۳۰۵، چاپ محمد سرور مولائی، تهران ۱۳۶۲ ش.
۸. ↑ مصطفی بن عبدالله حاجی خلیفه، کشف الظنون، ج ۲، ستون ۱۲۱۹، چاپ محمود شرف الدین یالتقایا و رفعت بیلگه کلیسی، استانبول ۱۳۶۰ـ۱۳۶۲/۱۹۴۱ـ۱۹۴۳.
۹. ↑ احمدبن علی خطیب بغدادی، تاریخ بغداد،ج ۲، ستون ۳۱، چاپ مصطفی عبدالقادر عطا، بیروت ۱۴۱۷/۱۹۹۷.
۱۰. ↑ عمررضا کحاله، معجم المؤلفین، ج۱۱، ص۱۲۸، دمشق ۱۹۵۷ـ۱۹۶۱، چاپ افست بیروت.
۱۱. ↑ محمدبن حسین سلمی، طبقات الصوفیه، ج۱، ص۲۱۲، چاپ نورالدین شریبه، قاهره ۱۴۰۶/ ۱۹۸۶.
۱۲. ↑ علی بن عثمان هجویری، کشف المحجوب، ج۱، ص۱۷۷، چاپ ژوکوفسکی، با مقدمه قاسم انصاری، تهران ۱۳۷۱ ش.
۱۳. ↑ محمدبن ابراهیم عطار، تذکرة الاولیاء، ج۱، ص۵۱۸، چاپ محمد استعلامی، تهران ۱۳۶۰ ش.
۱۴. ↑ عبدالکریم بن هوازن قشیری، ترجمه رسالة قشیریه، ج۱، ص۵۷، چاپ فروزانفر، تهران ۱۳۶۱ ش.
۱۵. ↑ احمدبن عبدالله ابونعیم، حلیة الاولیاء و طبقات الاصفیاء، ج۱۰، ص۲۳۲، بیروت ۱۳۸۷/۱۹۶۷.
۱۶. ↑ احمدبن عبدالله ابونعیم، حلیة الاولیاء و طبقات الاصفیاء، ج۱۰، ص۲۳۲، بیروت ۱۳۸۷/۱۹۶۷.
۱۷. ↑ عبدالرحمان بن احمد جامی، نفحات الانس، ج۱، ص۵۳، چاپ محمود عابدی، تهران ۱۳۷۰ ش.
۱۸. ↑ احمدبن علی خطیب بغدادی، تاریخ بغداد، ج۱۲، ص۴۶۵، چاپ مصطفی عبدالقادر عطا، بیروت ۱۴۱۷/۱۹۹۷.
۱۹. ↑ محمدبن حسین سلمی، طبقات الصوفیه، ج۱، ص۲۱۲، چاپ نورالدین شریبه، قاهره ۱۴۰۶/ ۱۹۸۶.
۲۰. ↑ عبدالکریم بن هوازن قشیری، ترجمه رسالة قشیریه، ج۱، ص۵۷، چاپ فروزانفر، تهران ۱۳۶۱ ش.
۲۱. ↑ عبدالرحمان بن احمد جامی، نفحات الانس، ج۱، ص۱۱۷، چاپ محمود عابدی، تهران ۱۳۷۰ ش.
۲۲. ↑ عبدالله بن محمد انصاری، طبقات الصوفیة، ج۱، ص۳۰۵ـ۳۰۶، چاپ محمد سرور مولائی، تهران ۱۳۶۲ ش.
۲۳. ↑ عبدالرحمان بن احمد جامی، نفحات الانس، ج۱، ص۵۳، چاپ محمود عابدی، تهران ۱۳۷۰ ش.
۲۴. ↑ محمدبن ابراهیم عطار، تذکرة الاولیاء، ج۱، ص۵۱۸، چاپ محمد استعلامی، تهران ۱۳۶۰ ش.
۲۵. ↑ عبدالرحمان بن احمد جامی، نفحات الانس، ج۱، ص۵۳، چاپ محمود عابدی، تهران ۱۳۷۰ ش.
۲۶. ↑ مصطفی بن عبدالله حاجی خلیفه، کشف الظنون، ج ۲، ستون ۱۲۱۹،چاپ محمود شرف الدین یالتقایا و رفعت بیلگه کلیسی، استانبول ۱۳۶۰ـ۱۳۶۲/۱۹۴۱ـ۱۹۴۳.
۲۷. ↑ احمدبن علی خطیب بغدادی، تاریخ بغداد، ج۱۲، ص۴۶۵، چاپ مصطفی عبدالقادر عطا، بیروت ۱۴۱۷/۱۹۹۷.
۲۸. ↑ عمررضا کحاله، معجم المؤلفین، ج۱۱، ص۱۲۸، دمشق ۱۹۵۷ـ۱۹۶۱، چاپ افست بیروت.
۲۹. ↑ محمدبن حسین سلمی، طبقات الصوفیه، ج۱، ص۲۱۵، چاپ نورالدین شریبه، قاهره ۱۴۰۶/ ۱۹۸۶.
۳۰. ↑ علی بن عثمان هجویری، کشف المحجوب، ج۱، ص۱۸، چاپ ژوکوفسکی، با مقدمه قاسم انصاری، تهران ۱۳۷۱ ش.
۳۱. ↑ نصرالله پورجوادی، «مسأله تعریف الفاظِ رمزی در شعر عاشقانه فارسی»، ج۱، ص۱۹ـ۲۲، معارف، دوره ۸، ش ۳ (آذر ـ اسفند ۱۳۷۰).
۳۲. ↑ محمدبن حسین سلمی، طبقات الصوفیه، ج۱، ص۲۱۴ـ ۲۱۶، چاپ نورالدین شریبه، قاهره ۱۴۰۶/ ۱۹۸۶.
۳۳. ↑ عبدالرحمان بن احمد جامی، نفحات الانس، ج۱، ص۵۳، چاپ محمود عابدی، تهران ۱۳۷۰ ش.
۳۴. ↑ محمدبن ابراهیم عطار، تذکرة الاولیاء، ج۱، ص۵۱۸، چاپ محمد استعلامی، تهران ۱۳۶۰ ش.



دانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «بَلخی، محمدبن فضل»، شماره۱۶۹۰.    




جعبه ابزار