• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

مثال‌های قرآنی

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف


در ادبیات قرآن کریم تمثیل‌های زیادی به کار رفته است در این نوشته به جایگاه تمثیلات خواهیم پرداخت.


«مثل» در لغت به معنی، مانند، شبیه، صفت، حدیث، قصه، حجت، عبرت، علامت.قول مشهور میان مردم و...
در اصطلاح تشبیه حقایق عقلی به امور حسی و قابل لمس را گویند و جمع آن «امثال» است. مانند تشبیه «غیبت کردن» «مشبه» به «خوردن گوشت مرده برادر دینی» «مشبه به» که در قرآن،
[۱] حجرات/سوره۴۹، آیه۱۲.    
به کار رفته است. در این «مثل» همان گونه که جای کنده شده بدن مرده پر نخواهد شد، آبروی ریخته شده کسی هم که مورد غیبت قرار گرفته جبرانی ندارد، لذا (احتمالا) وجه تشبیه «عدم قابلیت جبران است.»
[۲] راغب اصفهانی، معجم مفردات الفاظ القرآن، ص۴۶۲،    
[۳] فرهنگ عمید، حسن عمید، امیر کبیر تهران، چاپخانه سپهر، چاپ اول، ۱۳۶۳، ص۱۰۵۸
[۴] قاموس قرآن، علی اکبر قریشی دارالکتب الاسلامیه، چاپخانه حیدری چاپ یازدهم، ۱۳۷۲، ج«۷ـ۶ـ۵» ص۲۳۷
[۵] مثال‌های زیبای قرآن، ناصر مکارم شیرازی، انتشارات نسل جوان، چاپ اول ۱۳۷۸ ه ش، چاپخانه مدرسه الامام امیرالمؤمنین ص۱۳    
[۶] تفسیر الامثال القرآن، اسماعیل اسماعیلی، نشر اسوه، چاپ الهادی، چاپ اول ۱۳۶۸ ه ش
[۷] پایان نامه سید احمد میر خلیلی ۱۵ موجود در کتابخانه مرکز فرهنگ و معارف قرآن، ص۱۲۳ و ۱۱۴، با کمی تغییر.


تمثیل بر وزن تنظیر لفظا و معنا و مثل بر وزن قمر دو لفظی باشند که اگرچه از نظر هیئت مختلف است اما از نظر ماده یکی است و معنای آن در مقام استعمال جنبه مشابهت چیز را به چیزی دیگر نشان می‌دهد (و هر دو زیر مجموعه تشبیه هستند
[۸] یادداشت‌های محمد حسین توسلی گلپایگانی، تحت عنوان مثلهای قرآن، ص۲، موجود در کتابخانه مرکز فرهنگ ومعارف قرآن دفتر تبلیغات قم.
زیرا تشبیه دارای اقسامی است از جمله مثل و استعاره و کنایه و مجاز ).


در یک تقسیم بندی «مثل» گاهی عملی است و به زبان کردار بیان می‌شود و گاهی لفظی و به زبان گفتار، مثل‌های قرآن از نوع دوم است. و در تقسیمی دیگر مثل‌ها نسبت به نتیجه آنها در قرآن و مخاطبین به سه قسم تقسیم می‌شوند:
۱. مثل‌هایی که باعث تذکر و یادآوری می‌شود «و یضرب الله الامثال للناس لعلهم یتذکرون» خداوند برای مردم مثل‌ها می‌زند، شاید متذکر شوند.
[۹] ابراهیم/سوره۱۴، آیه۲۵.    

۲. مثل‌هایی که موجب تفکر می‌شود «و تلک الامثال نضربها للناس لعلهم یتفکرون» ما این مثل‌ها را برای مردم بیان می‌کنیم، شاید اندیشه کنند.
[۱۰] حشر/سوره۵۹، آیه۲۱.    

۳. مثل‌هایی که باعث ادراک می‌شود «و تلک الامثال نضربها للناس و ما یعقلها الا العالمون» ما این مثل‌ها را برای مردم می‌زنیم و لکن این مثل‌ها را جز اندیشمندان درک نمی‌کنند.
[۱۱] عنکبوت/سوره۲۹، آیه۴۳.    
مخاطبین هم سه گروه می‌شوند که هر کدام از اقسام مثل به گروهی از مردم مربوط می‌شود.
[۱۲] مثال‌های زیبای قرآن، ناصر مکارم شیرازی، ص۱۱۴، تفسیر امثال القرآن، حد ۱۱۶ با کمی تغییر در عبارت‌ها.


در قرآن مجید سه نوع مثل داریم:
۱. آن که صورت تشبیه دارد. ۲. مربوط به داستان است. ۳. برای برگرداندن لغت از زبانی به زبان دیگر است.
شاید بتوان گفت که در قرآن مثل‌ها به چهار صورت بیان گردیده است:
۱. صریحا ذکر شده است: «مثل الذین حملوا التوراه...» .
[۱۳] جمعه/سوره۶۲، آیه۵.    

۲. با حرف «کاف» آمده است: «او کصیب من السماء...» .
[۱۴] بقره/سوره۲، آیه۱۹.    

۳. با کمله مثل و حرف کاف «هر دو» بیان شده است: «مثلهم کمثل الذی استوقد نارا...» .
[۱۵] بقره/سوره۲، آیه۱۷.    

۴. در آیه کلمه «مثل» و حرف «کاف» وجود ندارد ولی از سیاق عبارت و مفهوم آن، وجود مثل نمایان است: «ان الذین کذبوا بایاتنا و استکبروا عنها لا تفتح لهم ابواب السماء و لا یدخلون الجنه حتی یلج الجمل فی سم الخیاط...» .
[۱۶] اعراف/سوره۷، آیه۴۰.    
«مثل» غالبا از چیزها، جمادات، گیاهان، جانوران و نظایر آن گفتگو می‌نماید و جزء محکمات قرآن است، زیرا برای روشن کردن معنای متشابه آورده می‌شود، ولی گاهی ممکن است برای کسانی که به مفهوم آن آشنا نیستند متشابه باشد.
[۱۷] تفسیر امثال القرآن، ص۱۱۶، با کمی تغییر در عبارت‌ها.



فلسفه مثل‌های قرآن، تنزل مسائل بلند و عمیق و بیان آنها در افق فکر مردم است
[۱۸] مثال‌های زیبای قرآن، ناصر مکارم شیرازی، انتشارات نسل جوان، چاپ اول ۱۳۷۸ ه ش، چاپخانه مدرسه الامام امیرالمؤمنین ص۱۳    
نقش مثال که هنر به حساب می‌آید درتوضیح مباحث انکار ناپذیر است و هیچ علمی ازآن بی نیاز نیست ودر مباحث علمی تربیتی اجتماعی اخلاقی و... ازآن بهره می‌گیرند.


اهمیت مثل در پیام اوست نه در بزرگی و کوچکی چیزی که به آن مثال زده می‌شود «ممثل» از جمله آثار مثل:
۱. حقایق پیچیده منطقی و عقلی و دور از دسترس را حسی و نزدیک می‌کند.
۲. فهم مسائل را همگانی می‌کند.
۳. درجه اطمینان را بالا می‌برد.
۴. لجوجان را خاموش می‌سازد.
در قرآن مجید می‌خوانیم در برابر کسانی که در مورد آفرینش حضرت مسیح (علیه‌السّلام) ایراد می‌کردند که مگر ممکن است انسانی بدون پدر متولد شود، می‌فرماید: «ان مثل عیسی عند الله کمثل آدم خلقه من تراب...» مثل عیسی در نزد خدا همانند آدم است که او را از خاک آفرید.
[۱۹] (آل عمران، آیه ۵۹) .
ما هر قدر بخواهیم در برابر افراد لجوج بگوییم: این کار در برابر قدرت بی پایان خدا کار ساده‌ای است باز ممکن است بهانه گیری کنند، اما هنگامی که به آنها بگوییم: آیا قبول دارید که انسان نخستین از خاک آفریده شده است؟ خداوندی که چنین قدرتی دارد چگونه نمی‌تواند انسان را از بشری بدون پدر متولد سازد!! ! قرآن از هر مثل بجا که کاملا هماهنگ و منطبق با مقصود و جنبه تربیتی هم داشته باشد، استفاده کرده است همان،
[۲۰] زمر/سوره۳۹، آیه۲۷.    
چرا که این جاهلان، منافقان و بداندیشان هستند که از مثال‌های انحرافی و گمراه کننده بهره می‌برند.
[۲۱] مکارم‌شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، ج۱۰، ص۱۷۴۱۷۲.    

حق مثل‌ها را زند هرجا بجاش
می‌کند معقول را محسوس و فاش
تاکه دریابند مردم، از مثل
آنچه مقصود است بی نقص و خلل
[۲۲] امثال القرآن، اسماعلیل اسماعیلی، ص۱۱۳.



در قرآن بیش از پنجاه مثل دیده نمی‌شود و این که در بعضی از کتاب‌های «امثال القرآن» مثل‌ها را تا یکصد و سی شماره ذکر کرده‌اند صحیح نمی‌باشد، زیرا در آنها، ضرب المثل‌های قرآن نیز مثل به حساب آمده است، حال آن که این دو یکی نیستند مثلا آیه شریفه «و لا تزر وازره وزر اخری».
[۲۳] انعام/سوره۶، آیه۱۶۴.    

ونیز «لیس للانسان الا ما سعی...»
[۲۴] نجم/سوره۵۳، آیه۳۹.    
که مثل به حساب آورده شده، ضرب المثل هستند، زیرا که در آنها، تشبیهی بیان نشده است.
[۲۵] مثال‌های زیبای قرآن، ناصر مکارم شیرازی، انتشارات نسل جوان، چاپ اول ۱۳۷۸ ه ش، چاپخانه مدرسه الامام امیرالمؤمنین ص۱۳،متن و پاورقی    
همه مثل‌ها در این جهت شریکند که برای رعایت اختصار تنها ماده مثل (مانند: انفاق و دانه که ماده مثل همان دانه‌ای است که هفتصد دانه به بار آورد) که قوامش به آن است ذکر شده و از سایر اجزای کلام صرف نظر شده است.
[۲۶] طباطبائی، سیدمحمدحسین، ترجمه تفسیر المیزان، ج ۲، ص ۵۹۳.    



۱. ↑ حجرات/سوره۴۹، آیه۱۲.    
۲. ↑ راغب اصفهانی، معجم مفردات الفاظ القرآن، ص۴۶۲،    
۳. ↑ فرهنگ عمید، حسن عمید، امیر کبیر تهران، چاپخانه سپهر، چاپ اول، ۱۳۶۳، ص۱۰۵۸
۴. ↑ قاموس قرآن، علی اکبر قریشی دارالکتب الاسلامیه، چاپخانه حیدری چاپ یازدهم، ۱۳۷۲، ج«۷ـ۶ـ۵» ص۲۳۷
۵. ↑ مثال‌های زیبای قرآن، ناصر مکارم شیرازی، انتشارات نسل جوان، چاپ اول ۱۳۷۸ ه ش، چاپخانه مدرسه الامام امیرالمؤمنین ص۱۳    
۶. ↑ تفسیر الامثال القرآن، اسماعیل اسماعیلی، نشر اسوه، چاپ الهادی، چاپ اول ۱۳۶۸ ه ش
۷. ↑ پایان نامه سید احمد میر خلیلی ۱۵ موجود در کتابخانه مرکز فرهنگ و معارف قرآن، ص۱۲۳ و ۱۱۴، با کمی تغییر.
۸. ↑ یادداشت‌های محمد حسین توسلی گلپایگانی، تحت عنوان مثلهای قرآن، ص۲، موجود در کتابخانه مرکز فرهنگ ومعارف قرآن دفتر تبلیغات قم.
۹. ↑ ابراهیم/سوره۱۴، آیه۲۵.    
۱۰. ↑ حشر/سوره۵۹، آیه۲۱.    
۱۱. ↑ عنکبوت/سوره۲۹، آیه۴۳.    
۱۲. ↑ مثال‌های زیبای قرآن، ناصر مکارم شیرازی، ص۱۱۴، تفسیر امثال القرآن، حد ۱۱۶ با کمی تغییر در عبارت‌ها.
۱۳. ↑ جمعه/سوره۶۲، آیه۵.    
۱۴. ↑ بقره/سوره۲، آیه۱۹.    
۱۵. ↑ بقره/سوره۲، آیه۱۷.    
۱۶. ↑ اعراف/سوره۷، آیه۴۰.    
۱۷. ↑ تفسیر امثال القرآن، ص۱۱۶، با کمی تغییر در عبارت‌ها.
۱۸. ↑ مثال‌های زیبای قرآن، ناصر مکارم شیرازی، انتشارات نسل جوان، چاپ اول ۱۳۷۸ ه ش، چاپخانه مدرسه الامام امیرالمؤمنین ص۱۳    
۱۹. ↑ (آل عمران، آیه ۵۹) .
۲۰. ↑ زمر/سوره۳۹، آیه۲۷.    
۲۱. ↑ مکارم‌شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، ج۱۰، ص۱۷۴۱۷۲.    
۲۲. ↑ امثال القرآن، اسماعلیل اسماعیلی، ص۱۱۳.
۲۳. ↑ انعام/سوره۶، آیه۱۶۴.    
۲۴. ↑ نجم/سوره۵۳، آیه۳۹.    
۲۵. ↑ مثال‌های زیبای قرآن، ناصر مکارم شیرازی، انتشارات نسل جوان، چاپ اول ۱۳۷۸ ه ش، چاپخانه مدرسه الامام امیرالمؤمنین ص۱۳،متن و پاورقی    
۲۶. ↑ طباطبائی، سیدمحمدحسین، ترجمه تفسیر المیزان، ج ۲، ص ۵۹۳.    



سایت اندیشه قم، برگرفته از مقاله «مثال‌های قرآنی»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۴/۱۱/۹.    

رده‌های این صفحه : مقالات اندیشه قم
جعبه ابزار