• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

لوح

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف


مقالات مرتبط: لَوْح (مفردات‌قرآن)، لَوْح (لغات‌قرآن)، لَوْح (مفردات‌نهج‌البلاغه)، لوح (مقالات مرتبط).
دیگر کاربردها: لوح (ابهام‌زدایی).


کلمه «لوح» به معنای صفحه‌ای است چوبین یا استخوانی پهن شده که در روزگار قدیم بر آن می‌نوشته‌اند.
[۱] مجمع البحرین، ج۲، ص۱۵۲.    



در اصطلاح دینی، مرتبه‌ای است که حقایق جهان هستی را بر آن نوشته‌اند.
[۲] الحکمة المتعالیه، ج۶، ص۲۹۰.
[۳] کشاف اصطلاحات الفنون، ج۲، ص۱۲۹۲.
آنچه در متن کائنات روی می‌دهد، مطابق است با آنچه در لوح نوشته‌اند.
[۴] مصنفات شیخ مفید، ج۵، ص۷۴.
وجود تفصیلی موجودات که بر لوح نوشته آمده‌اند، به واسطه قلم افاضه می‌شود. (قلم) حقایق ثبت شده بر لوح، مجرد از ماده‌اند و در عالم غیب جای دارند، و در زمان مقرر تحقق می‌یابند.
[۵] انتظار بشر از دین، ص۲۷۳.
در روایت است که قلم به لوح گزارش می‌دهد و لوح، هر آنچه را از قلم گرفته است، به اسرافیل می‌رساند و اسرافیل نیز به میکائیل بازمی دهد و او نیز به جبرئیل . سپس جبرئیل، آنچه را گرفته است، به پیامبران الهی علیه‌السّلام می‌رساند.
[۶] شیخ صدوق، معانی الاخبار، ۲۳.    
روایات فراوانی درباره لوح در دست است که تعبیرهای آنها مختلف است. از برخی روایات برمی آید که لوح، نور یا فرشته است.
[۷] علامه مجلسی، بحار الانوار، ج۵۷، ص۳۷۵- ۳۶۹.    


در پاره‌ای روایات آمده است که لوح، چیزی است سفیدتر و درخشنده تر از نقره و یاقوت که بر آن هر آنچه را تا قیامت روی می‌دهد، نوشته‌اند.
[۸] تفسیر البرهان، ج۴، ص۳۶۸.
[۹] علی بن ابراهیم، تفسیر قمی، ج۲، ص۳۷۹.    
در حدیثی دیگر آمده است که خداوند لوحی از در سفید آفریده است با جلدی از زبرجد سبز که خطوط روی آن از نور است و خداوند روزی سیصد و شصت بار به آن می‌نگرد و زنده می‌کند و می‌میراند و می‌آفریند و روزی می‌دهد و عزیز می‌دارد و خوار می‌سازد و هر چه می‌خواهد، می‌کند.
[۱۰] علامه طباطبایی، المیزان، ج۲۰، ص۲۵۷.    
پاره‌ای از این تعابیر، جنبه تمثیلی دارند تا از گذر تمثیل‌های مادی، امور معنوی و غیر مادی، به فهم مردم، آسان درآیند.

در منابع دینی به دو لوح اشاره شده است:

۳.۱ - لوح محفوظ

در منابع دینی از دو لوح نام آمده است که یکی از آنها « لوح محفوظ » است. بنابر آیات قرآنی، هر آنچه در عالم وجود دارد، از پیش در لوح محفوظ یا «کتاب مبین» ثبت شده است و همه جزئیاتی که در عالم هستی تحقق می‌یابند، از روز ازل در این کتاب مضبوطاند.
[۱۱] نمل/سوره۲۷، آیه۷۵.    
[۱۲] یس/سوره۳۶، آیه۱۲.    


۳.۲ - لوح محو و اثبات

لوحی است که حوادث جهان در آن ثبت است، اما تغییر و تبدیل می‌پذیرد. آنچه در لوح محو و اثبات آمده، می‌تواند دچار تغییر و دگرگونی شود. این تغییر بر اثر عواملی پیش می‌آید که مانع تحقق حوادث می‌شوند. در قرآن کریم نیز از این لوح یاد شده است.
[۱۳] رعد/سوره۱۳، آیه۳۹.    
تفاوت دو لوح در این است که آنچه وقوعش قطعی است و مربوط به علل تامه موجودات است، در لوح محفوظ آمده است؛ اما آنچه مربوط به علل ناقصه و حوادث مشروط است، در لوح محو و اثبات ثبت شده است.
[۱۴] مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ج۱۰، ص۲۴۱.    

امام خمینی با تقسیم لوح، به لوح محفوظ و محو و اثبات، معتقد است که اگر وجود اشیاء را به لحاظ کلیت اشیاء در عالم عقل در نظر بگیریم، لوح محفوظ است،
[۱۵] خمینی، روح الله، شرح دعاء السحر، ص۴۶، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۸۶.    
در مقابل لوح محو و اثبات یا همان لوح قدر که تغییرات دائمی و تبدلات همیشگی است و حقایق قابل شدت و ضعف می‌باشد.
[۱۶] خمینی، روح الله، آداب الصلاة، ص۳۲۷، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۸۸.    
امام خمینی بین قضا و قدر و لوح محفوظ و محو و اثبات رابطه تنگاتنگی قائل است.
در بیان مراتب قضا و قدر هر دو قسم لوح را با مراتبشان ملاحظه نموده و معتقد است، برای قضا و قدر الهی مراتبی است که به حسب مراتب الواح و احکام آن متفاوت است:
۱- حقایقی که در حضرت علمیه تقدیر و‌ اندازه‌گیری می‌شود.
۲- اموری که در قلم اعلی و الواح عالی (محفوظ) به تجلی فعلی، تقدیر و تحکیم می‌شود. در این مرتبه تغییر و تبدیل واقع نمی‌شود.
[۱۷] خمینی، روح الله، آداب الصلاة، ص۳۲۶، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۸۸.    
امام خمینی علم انبیاء الهی را ناشی از این مرتبه می‌داند و معتقد است، علم انبیاء به احکام الهی ناشی از اکتساب و اجتهاد نمی‌باشد، بلکه اطلاع آنها به لوح محفوظ است،
[۱۸] خمینی، روح الله، تعلیقات علی شرح الفصوص الحکم و مصباح الانس، ص۱۹۴، قم، دفتر تبلیغات اسلامی، ۱۴۱۰ قمری.    
البته در مواردی حضرت امام با استناد به روایتی لوح محفوظ را امام معصوم (علیه‌السّلام) می‌داند.
[۱۹] خمینی، روح الله، شرح دعاء السحر، ص۷۸، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۸۶.    

۳- حقایق اشیاء به صورت‌های برزخی و مثالی در الواح دیگر و عالم نازل‌تر ظهور می‌کند که آن‌را عالم خیال منفصل و خیال کل گویند که بنابر نظر اشراقیان، عالم مثل معلقه نیز گفته می‌شود، در این مرتبه تغییرات و اختلافات ممکن است، یعنی لوح قدر علمی.
۴- حقایقی که در لوح قدر عینی موجود هستند و در آن تقدیرات و‌ اندازه‌گیری‌ها به دست ملائکه موکل به عالم طبیعت است. در این لوح قدر، تغییرات دائمی است، بلکه خود صورت سیال است و حقایق قابل شدت و ضعف، زیاده و نقصان هستند، اگرچه جهت حقیقی و غیبی همین اشیاء که ظهور فیض منبسط و ظلّ ممدود و حقیقت علم فعلی حق هستند، به هیچ‌وجه تغییر و تبدل در آنها راه ندارد.
[۲۰] خمینی، روح الله، آداب الصلاة، ص۳۲۷، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۸۸.    
امام خمینی معتقد است این تغییرات و تبدلات با همه جزئیات و گستردگی و تنگی که دارند در لوح قدر عینی که محل تقدیرات است به دست ولی کامل و قطب زمان واقع می‌شود و او در هر یک از جزئیات عالم طبیعت که بخواهد تصرف می‌کند و هر رزقی را که بخواهد گسترش یا کاهش می‌دهد، البته اراده او، ظل و شعاع اراده ازلی حق تعالی است.
[۲۱] خمینی، روح الله، آداب الصلاة، ص۳۲۷، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۸۸    
[۲۲] خمینی، روح الله، دانشنامه امام خمینی، ج۸، ص۱۸۷، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۴۰۰.


قرآن کریم با نام‌های دیگری نیز از لوح محفوظ یاد کرده است:
کتاب مبین،
[۲۳] نمل/سوره۲۷، آیه۷۵.    
امام مبین،
[۲۴] یس/سوره۳۶، آیه۱۲.    
‌ام الکتاب،
[۲۵] رعد/سوره۱۳، آیه۳۹.    
کتاب حفیظ،
[۲۶] ق/سوره۵۰، آیه۴.    
کتاب مکنون
[۲۷] واقعه/سوره۵۶، آیه۷۸.    
و کتاب مسطور.
[۲۸] اسراء/سوره۱۷، آیه۵۸.    
برخی مفسران کتاب مبین را عبارت از علم پروردگار دانسته‌اند؛ بدین معنا که همه موجودات در علم بی پایان الهی ثبت شده‌اند. بنابراین تفسیر ، لوح محفوظ، همان صفحه علم خداوند است.
[۲۹] مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ج۵، ص۲۷۱.    


۱. ↑ مجمع البحرین، ج۲، ص۱۵۲.    
۲. ↑ الحکمة المتعالیه، ج۶، ص۲۹۰.
۳. ↑ کشاف اصطلاحات الفنون، ج۲، ص۱۲۹۲.
۴. ↑ مصنفات شیخ مفید، ج۵، ص۷۴.
۵. ↑ انتظار بشر از دین، ص۲۷۳.
۶. ↑ شیخ صدوق، معانی الاخبار، ۲۳.    
۷. ↑ علامه مجلسی، بحار الانوار، ج۵۷، ص۳۷۵- ۳۶۹.    
۸. ↑ تفسیر البرهان، ج۴، ص۳۶۸.
۹. ↑ علی بن ابراهیم، تفسیر قمی، ج۲، ص۳۷۹.    
۱۰. ↑ علامه طباطبایی، المیزان، ج۲۰، ص۲۵۷.    
۱۱. ↑ نمل/سوره۲۷، آیه۷۵.    
۱۲. ↑ یس/سوره۳۶، آیه۱۲.    
۱۳. ↑ رعد/سوره۱۳، آیه۳۹.    
۱۴. ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ج۱۰، ص۲۴۱.    
۱۵. ↑ خمینی، روح الله، شرح دعاء السحر، ص۴۶، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۸۶.    
۱۶. ↑ خمینی، روح الله، آداب الصلاة، ص۳۲۷، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۸۸.    
۱۷. ↑ خمینی، روح الله، آداب الصلاة، ص۳۲۶، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۸۸.    
۱۸. ↑ خمینی، روح الله، تعلیقات علی شرح الفصوص الحکم و مصباح الانس، ص۱۹۴، قم، دفتر تبلیغات اسلامی، ۱۴۱۰ قمری.    
۱۹. ↑ خمینی، روح الله، شرح دعاء السحر، ص۷۸، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۸۶.    
۲۰. ↑ خمینی، روح الله، آداب الصلاة، ص۳۲۷، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۸۸.    
۲۱. ↑ خمینی، روح الله، آداب الصلاة، ص۳۲۷، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۸۸    
۲۲. ↑ خمینی، روح الله، دانشنامه امام خمینی، ج۸، ص۱۸۷، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۴۰۰.
۲۳. ↑ نمل/سوره۲۷، آیه۷۵.    
۲۴. ↑ یس/سوره۳۶، آیه۱۲.    
۲۵. ↑ رعد/سوره۱۳، آیه۳۹.    
۲۶. ↑ ق/سوره۵۰، آیه۴.    
۲۷. ↑ واقعه/سوره۵۶، آیه۷۸.    
۲۸. ↑ اسراء/سوره۱۷، آیه۵۸.    
۲۹. ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ج۵، ص۲۷۱.    


• فرهنگ شیعه، ج۱، ص۳۹۳، برگرفته از مقاله«لوح».    
• دانشنامه امام خمینی، تهران، موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۴۰۰ شمسی.


رده‌های این صفحه : دیدگاه های کلامی امام خمینی
جعبه ابزار