لامیّة فی النحو (کتاب)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
«لامیّة فی النحو»، منظومه‌ای است با قافیه «لام»، به زبان عربی، اثر طبع زین‌الدین شعبان بن محمد قرشی آثاری.
«لامیّة فی النحو»، منظومه‌ای است با قافیه «لام»، به
زبان عربی، اثر طبع زین‌الدین شعبان بن محمد قرشی آثاری، درباره پاره‌ای از مباحث نحوی.
کتاب، توسط هلال ناجی مورد تحقیق قرار گرفته است.
کتاب، با مقدمه هلال ناجی آغاز و مطالب، در ضمن حدود ۵۰۰ بیت ارائه شده است.
کتاب، بسیار کم‌حجم، ولی دارای مطالب فراوان و مفیدی است.
در مقدمه محقق کتاب، این مطالب بیان شده است:
۱. شرح زندگانی مؤلف؛
۲. تألیفات مؤلف؛
۳. منظومه‌های نحوی قبل و بعد از مؤلف؛
۴. یگانه نسخه‌ی خطی کتاب.
منظومه حاضر، مجموعا در هشت باب بسیار کوتاه تنظیم شده و عناوین هر مبحث در بالای
اشعار ذکر شده است. ناظم، پیش از وارد شدن در ابواب مزبور، در ضمن بیست بیت به ستایش خدا،
صلوات و
سلام بر
محمد صلی‌الله‌علیه‌وآله و آل و اصحاب وی، تمجید از حضرت امیر ـ عليه‌السلام ـ و معرفی نحو و فایده آن پرداخته است.
ابواب هشت‌گانه کتاب به ترتیب عبارت است از:
در این باب، آنچه
کلام از آن ترکیب می‌یابد، نشانه‌های اسم، نشانه‌های فعل، بیان
حرف، انواع
اعراب و بنا و موارد اعراب بررسی شده است.
در این باب، اعراب رفع، نصب، جر، جزم، اعراب افعال معتل و
تنوین تشریح شده است.
در این باب، تقسیمات متعدد
اسم، همچون تقسیم به ظاهر و مضمر و مبهم؛ تقسیم به مذکر و مؤنث؛ تقسیم به معرب و مبنی؛ تقسیم به معرفه و نکره و... مفصلا بررسی شده است.
در این باب، ده اسم مرفوع که عبارتند از فاعل؛ نایب فاعل؛ مبتدا و خبر؛ اسم افعال ناقصه؛ اسم افعال مقاربه و رجاء و شروع؛ اسم افعال مدح و ذم؛ اسم ما و لا و لات و ان
شبیه به لیس؛ خبر لای نفی جنس؛ خبر
حروف مشبهه بالفعل و فعل مضارع مجرد از عوامل بررسی شده است.
در این باب، از مفعول‌به، متعدی، لازم،
شبیه به مفعول‌به، منادی، منادای مضاف به یاء متکلم، مرخم، مستغاث‌به، مندوب، اختصاص، تحذیر و اغراء، مفعول مطلق، مفعول‌له، مفعول‌فیه، مفعول‌معه و... سخن به میان آمده است.
در این باب، از توابع پنج‌گانه، تنازع در
عمل، اشتغال عامل از معمول و حکایت بحث شده است.
در این باب از اسمایی که عمل« إِنْ» را در شرط و جواب انجام می‌دهند، نسب، تاریخ و وقف، سخن گفته شده است.
در این باب از
حروف جر،
حروف ابتداء،
حروف عطف،
حروف نصب،
حروف جزم،
حروف ندا،
حروف تحضیض و توبیخ و استفتاح،
حروف جواب و تصدیق،
حروف تنبیه، لام‌ها،
حروف تنفیس و امهال،
حروف تعریف،
حروف نیابت،
حروف عله،
حروف نفی،
حروف وصل و مصدر،
حروف خطاب،
حروف تفسیر،
حروف تأکید،
حروف ردع و زجر و... بحث شده است.
مؤلف، در پایان تحت عنوان «خاتمه»، در ضمن ابیاتی بیان می‌کند که معانی مورد نظر در موضوعات نحوی در ضمن هزار بیت عرضه گردید، ولی چون بیم آن می‌رفت که گفته شود شاعر برای بیان مقصود خویش،« بحر طویل» را برگزیده و سخن را در آن به درازا کشانده، ناچار معانی یادشده در پانصد بیت خلاصه گردید.
فهرست مصادر و مراجع و فهرست‌های فنی
کتاب شامل
اعلام،
جماعت‌ها، مواضع و اماکن و شهرها، اسماء عناوین ابواب لامیه و
شعر در پایان کتاب
ذکر شده است. پاورقی‌ها به توضیح پاره‌ای از الفاظ دشوار و معرفی گویندگان اشعار تضمینی و مورد استشهاد ناظم اختصاص یافته است.
نرم‌افزار ادبيات عرب، مرکز تحقيقات کامپيوتري علوم اسلامي.
