قیاس اقترانی مرکب از منفصله و حملیه
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
قیاس اقترانی مرکب از منفصله و حملیه، به‌معنای
قیاس اقترانی مرکب از صغرای
شرطیه منفصله و کبرای حملیه است.
قیاس اقترانی مرکب از منفصله و حملیه، قیاسی است که صغرای آن، قضیه شرطیه منفصله و کبرای آن،
قضیه حملیه باشد.
این قیاس، بر دو قسم است:
گاهی فقط یک جزء از منفصله دارای وجه اشتراک با حملیه است، مانند: "امّا ان یکون کل (ب) (ج) و امّا ان یکون (د) (ه)، و کل (ا) (ب) ". این قسم برگشت به "
قیاس اقترانی مرکب از متصله و حملیه" می‌کند و همان احکام و نتایج را دارد؛ زیرا هر قضیه منفصله در قوه
قضیه متصله و قابل برگشت به آن است. مثلاً منفصله مذکور در قوه این متصله است: "کلما کان (ب) (ج) فلیس کل (د) (ه)".
گاهی همه اجزای منفصله دارای وجه مشترک با قضیه حملیه هستند. در این ترکیب، قضیه حملیه نمی‌تواند واحد باشد؛ زیرا هر قصیه حملی به بیش از یک جزء از منفصله نمی‌تواند تعلق بگیرد. این قسم خود بر دو
صنف است:
همه حملیات در یک
محمول مشترک هستند؛ قیاسی که به سبب مشابهت با استقرا، "
استقراء تام" نام گرفته، و
شیخ الرئیس ابن سینا آن را "
قیاس مقسّم" نامیده، از همین صنف است. این قیاس در قالب هر یک از
اشکال اربعه (به جز
شکل چهارم) صورت می‌پذیرد:
در
شکل اول، اجزای منفصله در موضوع اشتراک دارند و همه اجزای قضیه منفصله و خود قضیه منفصله باید موجبه باشند و همه حملیات نیز باید کلی، و به لحاظ کیف (سلب و ایجاب) باید یکسان باشند. نتیجه این قیاس، حملی است. مثال: "کل (ا) امّا (ب) و امّا (ج) و امّا (د)، و کل (ب) و (ج) و (د) (ه). فکل (ا) (ه)".
شکل دوم هم به همین نحو است. مثال: "کل (ا) امّا (ب) و امّا (ج)، و لا شئ مِن (د) (ب) و لا (ج). فلا شئ مِن (ا) (د)".
در
شکل سوم، منفصله باید به صورت کلی، و مشارکت در همه اجزا باشد. مثال: "امّا کل (ا) (ب) و امّا کل (ج) (ب)، و کل (ا) و (ج) (د). فبعض (ب) (د)".
همه حملیات در یک محمول مشترک نیستند؛ این قیاس نیز در قالب هر یک از اَشکال اربعه (به جز شکل چهارم) صورت می‌پذیرد:
در شکل اول، همه اجزای قضیه منفصله و خود قضیه منفصله باید موجبه باشند و همه حملیات نیز باید کلی، و به لحاظ کیف (سلب و ایجاب) باید یکسان باشند. مثال: "کل (ا) امّا (ب) و امّا (ج)، و کل (ب) (د) و کل (ج) (د). فکل (ا) امّا (د) و امّا (ه)". نتیجه این قیاس،
مانعةالخلوّ است؛ زیرا هر دو محمول می‌توانند متداخل و یا متساوی باشند.
در شکل دوم، همه حملیات باید
سالبه باشند. و نتیجه قیاس هم
مانعةالخلوّ است. مثال: "کل (ا) امّا (ب) و امّا (ج)، و لا شئ مِن (د) (ب) و لا مِن (ه) (ج). فکل (ا) امّا ان لا یکون (د) و امّا ان لا یکون (ه)".
و شکل سوم مثل: "امّا کل (ا) (ب) و امّا کل (ج) (د)، و کل (ا) (ه) و کل (ج) (د). ینتج: امّا بعض (ب) (ه) و امّا بعض (ا) (ج)".
در تنظیم این مقاله از منابع ذیل استفاده شده است:
• شهاب‌الدین سهروردی، یحیی بن حبش، منطق التلویحات.
• مجتهد خراسانی (شهابی)، محمود، رهبر خرد.
• ابوالحسن سالاری، بهمنیار بن مرزبان، التحصیل.
• تفتازانی، عبدالله بن شهاب‌الدين، الحاشیة علی تهذیب المنطق.
• ابوالبركات ابن‌ملكا، هبه‌الله بن علي، الکتاب المعتبر فی الحکمة.
•
ابن‌سینا، حسین بن عبدالله، النجاة. •
علامه حلی، حسن بن یوسف، الجوهر النضید. •
خواجه نصیرالدین طوسی، محمد بن محمد، اساس الاقتباس. •
مشکوةالدینی، عبدالمحسن، منطق نوین مشتمل بر اللمعات المشرقیه فی الفنون المنطقیه.
پایگاه مدیریت اطلاعات علوم اسلامی، برگرفته از مقاله «قیاس اقترانی مرکب از منفصله و حملیه»، تاریخ بازیابی۱۳۹۶/۳/۲۹.
