قیاس اقترانی مرکب از متصله و حملیه
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
قیاس اقترانی مرکب از متصله و حملیه، به‌معنای
قیاس اقترانی مرکب از صغرای
شرطیه متصله و کبرای حملیه است.
قیاس اقترانی مرکب از متصله و حملیه، از اقسام
قیاس اقترانی شرطی، و عبارت است از قیاسی که صغرای آن متصله و کبرای آن حملیه باشد. نتیجه این قیاس، یک شرطیه متصله دارای دو جزء است: یکی از آن دو، جزء فاقد وجه اشتراک (از قضیه شرطیه متصله) است، و جزء دیگر، نتیجه تالیف بین جزء مشتمل بر وجه اشتراک با قضیه حملیه است.
در این قیاس، جزء مکرّر (
حد وسط) در کبرا، می‌تواند مقدم قضیه شرطیه، یا تالیِ آن باشد:
اگر وجه مشترک در مقدم متصله باشد، مقدم نتیجه، حاصل تالیف بین مقدم متصله با حملیه خواهد بود.
قیاسات این نوع (که وجه اشتراک در مقدم متصله است) بر دو
صنف است:
۱. تالیف کبرا با مقدم صغرا مقتضی انتاج مقدم نتیجه باشد. نتایج این صنف همیشه به صورت متصله جزئیه است. مانند: "کلما کان کل (ج) (ب) ف: (ه) (ز)، و کل (ب) (ا). ینتج: قد یکون اذا کان (ج) (ا) ف: (ه) (ز) ".
۲. تالیف کبرا با مقدم نتیجه مقتضی انتاج مقدم صغرا باشد. نتایج این صنف همیشه به صورت متصله کلیه است. مانند: "کلما کان کل (ج) (ب) ف: (ه) (ز)، و کل (ا) (ب). ینتج: کلما کان کل (ج) (ا) ف: (ه) (ز) ".
مثال (از قیاس
شکل سوم): "هرگاه چیزی از اجزا ترکیب یافته باشد فانی خواهد بود، و بعضی از چیزهایی که از اجزا ترکیب یافته انسان هستند. پس: گاهی بعضی از چیزهایی که فانی باشند انسان خواهند بود".
نتیجه این قیاس، شرطیه متصله‌ای است که مقدم آن، همان مقدم شرطیه متصله (صغرا) است، و تالیِ نتیجه، نتیجه‌ای است که از حملیه و تالیِ متصله بر تقدیر انفراد (که به عنوان یک حملیه فرض شود) حاصل می‌شود.
مانند: "کلما کان (ه) (ز) فکل: (ج) (ب)، و کل (ب) (ا). ینتج: کلما کان (ه) (ز) ف: (ج) (ا) ". و اگر به جای "کلما کان"، "قد یکون اذا کان" بود در نتیجه هم همان تغییر صورت می‌گرفت.
مثال (از قیاس
شکل دوم): "هر گاه چیزی فانی باشد مرکب از اجزا خواهد بود، و هیچ روح انسانی از اجزا ترکیب نیافته است. پس: هیچ گاه اگر چیزی فانی باشد روح انسان نخواهد بود".
در تنظیم این مقاله از منابع ذیل استفاده شده است:
• گرامی، محمدعلی، منطق مقارن.
• شیرازی، قطب‌الدین، درة التاج (منطق).
• مجتهد خراسانی (شهابی)، محمود، رهبر خرد.
• ابن‌سینا، حسین بن عبدالله، الشفا (منطق).
• ابوالحسن سالاری، بهمنیار بن مرزبان، التحصیل.
• فرصت شیرازی، میرزا محمد، اشکال المیزان.
•
علامه حلی، حسن بن یوسف، الجوهر النضید. • تفتازانی، عبدالله بن شهاب‌الدين، الحاشیة علی تهذیب المنطق.
•
خواجه نصیرالدین طوسی، محمد بن محمد، اساس الاقتباس. • ابوالبركات ابن‌ملكا، هبه‌الله بن علي، الکتاب المعتبر فی الحکمة.
•
مظفر، محمدرضا، المنطق. •
ابن‌سینا، حسین بن عبدالله، النجاة. • قطب‌الدین رازی، محمد بن محمد، تحریر القواعد المنطقیه فی شرح رسالة الشمسیه.
• شهاب‌الدین سهروردی، یحیی بن حبش، منطق التلویحات.
•
سبزواری، ملاهادی، شرح المنظومة. •
مشکوةالدینی، عبدالمحسن، منطق نوین مشتمل بر اللمعات المشرقیه فی الفنون المنطقیه.
پایگاه مدیریت اطلاعات علوم اسلامی، برگرفته از مقاله «قیاس اقترانی مرکب از متصله وحملیه»، تاریخ بازیابی۱۳۹۶/۳/۲۹.
